91 - ŞEMS SURESİ

Rahman Rahim Allah’ın ismine

Şems : Güneş demektir.

Dahy : Kuşluk yemeğidir. Sonra kuşluk vaktinin adı olmuştur. Açıklık ve aydınlık anlamlarında kullanılmıştır.

Kamer : Kamer gökteki ayın kütlesi demektir.

İza : “İza”, “za” kelimesinin değişik kullanılmasından oluşmuştur. Gelecekte olacakların vaktini bildirir. “İn” gelirse olup olmaması belli olmayan olaya işaret etmiş olur. “İza“ gelirse olacağını da haber vermiş olur. “İz” geçmiş için kullanılır. Fiillerin mazi veya muzari olması bunlarda (iza ve iz) zamanı ifade etmez. İza, ...ince, ...ınca, ...dığında ekleri ile tercüme edilir.

Ğaşiy : Çuldur. Mastar olarak örtmek anlamına gelir.

Sema : Semv hayvanın sırtı, ard da hayvanın karnıdır. Sırtın üst kısmına sema, alt tarafına da ard denir. Ard toprak parçası ve yer küre, sema da gök yküre demektir. Her tabakanın üst üste olmasından dolayı her birinin adı da semadır.

Bina : Yapının üstüne oturduğu taş veya ağaçtır.

Ard : Yer demektir. Yer küre anlamına geldiği gibi herhangi bir arazi parçasına da arz denir.

Tahav : Tah, değirmen demektir. Taşların parçalanarak serilerek elde edilmiş düzlüktür. İmar edilmiş yer anlamındadır. Onu kim yaşanacak hale getirmişse anlamına gelir. Yani yeryüzü canlıların yaşayabileceği bir şekle getirilmiştir.

Nefs : Dibağlamada kullanılan palamut, meşenin bir meyvesidir. Boyacılıkta kullanılır. Eşyayı güzelleştirir, çürümekten ve paslanmaktan korur. Bu şekilde boyanmış veya dibağlanmış eşya veya deriye nefis yani kıymetli ve değerli bir eşya denir. Nefs, ruhun bir boyası, görüntüsü anlamında kişiliği ifade eder. Kimse anlamındadır. Ruh bedenle ilişkisini nefs ile kurar. Beden de ruh ile ilişkisini hayatla kurar. Kainatta herşey çift yaratılmıştır. Çiftlerin birbirleri ile ilişki kurma özellikleri vardır. Ruhla beden arasındaki ilişkiyi de nefs kurar.

Seviye : Engebesiz düz yerdir. Eşitlemek için kullanılır. Sıva yapmak duvarı düzeltmek demektir.  

Lehim : Leim, yarayı yumuşatmak için sürülen yağ ve benzeri yümüşatıcıdır. Melhem bu anlamdadır. Hemze elife dönüşmüştür. Nefs bir sorunla karşılaştığı zaman sıkıntıya girer. İlham ona melhem olur. Sıkıntılar beyinde çözülmüş olur.  

Fecr : Yarık demektir. Gökteki karanlığı yaran aydınlığa da fecr demektir. Pencere kelimesi burada gelmektedir.  

Vika : Katı kaptır. Via’ ise yumuşak kaptır. Dağlarda yağmurdan ve vahşi ayvanlardan korunmak için taştan örülen sığınak, kulube demektir. Vikaye etmek bir şeyi korumak için koruyucu kaba koymaktır. İttika kendi kendini korunacak yere koymak, sokmak anlamına gelir. Takva, vikaye mastarının mastar ismidir. Daha çok meçhul fiile mastar olur.

Felah : Felh toprağın yarılmışı, çatlak toprak demektir. Tarlayı sürme anlamında felah kullanılmıştır. Tarlayı sürmek onu ekin ekilecek hale getirmek demektir. Felah bulmak da olgunlaşıp işe yararhale gelmek demektir.

Zekiy, Zekat : “Zekiyye“ bol otlaklı arazi demektir. Sonraları canlılık için kullanılmıştır. Canlının temizlik özelliğinden dolayı temizlik; büyüme ve gelişme özelliğinden dolayı da artma anlamı kazanmıştır.

Haybe : İlk insanlar ateşi taşları birbirine vurarak çıkan kıvılcımdan yararlanarak üretiyorlardır. Kuru mantardan yapılan hav üstüne kıvılcım düştüğü zaman tutuşur ve alevsiz yanar. üflendiğinde ateş olur. Bu kavların bir kısmı nemli veya türü sebebiyle ateş almaz. Bu tür mantara haybe denir. Bir işte gayret edip ümitle uğraşırken sonuç elde edemmeyen kimsenin perişan hale gelip çökmesine, bitkin hale gelmesine mastar olmuştur.

Dess : Dessese bir şeyi kapatan toz ve kirdir. sonra son sin yaya dönüşmüş ve kirletmeye mastar olmuştur. Örtmeden çok; gömme, batırma anlamı taşır.

Kizb : Kizb, kumaşın boyanmasında kullanılan bir çeşit boya, kumaşın hakiki yapısını saklar. Madenlerin altınla kaplanmasına da kizb denir. Kişinin içini saklayarak inanmadığı şeyi söylemesi kizbdir. Arapça’da yalanla yanlış aynı kelime ile ifade edilmektedir. Ama kizb bildiklerinin ve inandıklarının aksine konuşmaktır.

Semud : Suyu biriktirmek için açılmış olan çukurdur.

Tağv :

Ba’s, Bu’sir : Ba’s eşilen yer demektir. Eşmek araştırmak ve ortaya çıkarmak anlamlarında kullanılmıştır.

Ţaky : « Şık » yarmaktır. « Kaf »ın biri « vav »a dönüţmüţ ve « ţakiy » olmuştur. Topluluktan ayrılan anlamında ţaki olmuţtur.

ayaklanan

Kavl : Birlikte bir iş yapan kimselere, belli bir sesle kumanda eden kimsenin adından gelişmiş bir kelimedir. Bu sesten kinaye olunmuştur. Kelamdan farkı bağlayıcı olmasıdır. Türkçe’deki ”söz“ kelimesi de böyledir. O halde “söyle” olarak tercüme edilmelidir.

Resul : ”Risl“ saçak demektir. Salmak anlamına gelir. Sonraları haber salma anlamında elçi gönderme manasinda kullanılmıştır.

Allah : Allah kelimesi “el-ilah”tan dönüşmüştür. Özel isimdir. Kurallara göre türememiştir. İlah kelimesi Tanrı anlamındadır. İnsanlar, “var edici”yi her zaman bilmişlerdir. Onu en kıymetli veya güçlü gördükleri bir varlık ile ifade etmeye çalışmışlardır. Bu sebepledir ki, birçok dinlerde Tanrı güneş kelimesi ile ifade edilmiştir. Türkçe’deki Tanrı da ışık kelimesinden gelmektedir. Kur’an’da da “Allah göklerin ve yerin nurudur” denmektedir. Bu kelimenin çıkışı “aydınlık” anlamına gelen bir sözden gelmiş olmalıdır. Türkçeye Tanrı diye tercüme edilecektir.

Nake : Dişi devedir. Erkek deveye cemel, develerin ortak ismi ise beirdir.

Sakiy : Kaba konmuş sudur. Türkçedeki su kelimesi buradan gelmiştir. Ma akar veya göldeki su, saky etmek su vermek demektri.

A’ker : Akv derinin zedelenmesinden oluşmuş yaradır. Atların ve eşeklerin semer veya eğerleri altında oluşan yaradır. Buna yağır denir.

Demdem : Ses taklidinden oluşmuş bir fiildir. Vurmada dağıtmada çıkan dum dum sesinin taklididir. Dem kelimesinin tekrarı da olabilir. Kana boyadı anlamında olabilir.

Rabb : Ribve, tümsek demektir. Çöllerde tümseğe benzeyen yer yer serpilmiş ağaçlıklara da rabve kelimesi kullanılmaktadır. Sonra yavaş yavaş gelişme karşılığı kullanılmıştır. Birden oluş “hilkat” ile ifade edilir, evrimle gelişmeler rabvet ile ifade edilir. Rebebe kelimesi de rabveden dönüşmüştür. Terbiye kelimesi bunlardandır. Türkçe olarak “yetiştiren” veya “yetiştirici” olarak tercüme edilir.

Zenb : Kuyruk demektir. İşlenmiş bir suçu gizlemek anlamında günah demektir.

Havf : “Hafe” korkulduğu zaman saklanmak için takınılan maske benzeri şeylerdir.

Akbe : Ayağın topuğudur. Takip etmek, arkasından gitmek, kovalamak veya kovalanmak anlamlarına gelir.

Şems ve duhası, onu tilavet ettiğinde kamer, onu tecliye etiğinde nehar, onu ğaşy ettiğinde leyl, sema ve onu bina eden, arz ve onu tahy eden, nefs ve onu tesviye eden için... Fucurunu ve takvasını ona ilham etti. Onu tezkiye eden kimse iflah olmuştur. Ona des olan kimse havb etmiştir. Eşkası inbias ettiğinde tağvası ile semud tekzib etti de Allah’ın resulu onlara Allah’ın nakesi ve onun sukyası var, kavletti. Onu tekzib ettiler ve ona akl ettiler. Rableri onlara zenblerinden dolayı demdem edip onları tesviye etti. Ukbasına havf etmedi.

Güneş ve aydınlığı, onu yansıtığında ay, onu ortaya çıkardığında gündüz, onu kapattağında gece, gök ve onu kuran, yer ve onu düzenleyen, kişi ve onu düzelten için... Bozulmasını ve korunmasını ona esinlemiştir (duyurmuştur). Onu arıtan kimse olgunlaşmıştır. Onu kirleten kimse bitmiştir. Ayaklananlar türediğinde azgınlığı ile Semud yalanladı da Allah’ın elçisi onlara Allah’ın devesini ve onun suvarılması, söyledi. Onu yalanladılar ve onu da vurdular. Yetiştiricileri onları suçlarından dolayı bom bom edip onları dümdüz etti. Sonuçlarından çekinmedi.

AÇIKLAMA : Bu surede güneş, ay, gece ve gündüz, yer ve gök anlatıldıktan sonra kişiye de işaret ederek ona doğru yola ve yanlış yola gidebilne gücünü verdiğini ifade etmektedir. İnsanı böylece kendi iradesi ile başbaşa bırakmıştır. İnsan isterse kendisini arıtmakta ve kurtulmakta, isterse pislikler içine girip kendisini perişan etmektedir. Bundan sonraki surede topluluklardan bahsetmektedir. Örnek olarak Semud kavmini göstermektedir. Semud suyun kenarında toplanıp yerleşik düzen kurmuş olan topluluk anlamındadır. Topluluk içinde yaşayan kimselerin ortak malları olur. Ortak mallarına duyulan ihtiyaç, bireyin ihtiyacından daha önemlidir. Kalp olmasa bütün hücreler ölür. Kimse o hücreyi kurtaramaz ama kalp normal çalışırsa bir hücreye diğer hücreler destek verip iyileştirebilirler. Çobanlık döneminde vergi canlı hayvan olarak veriliyordu.

Semud örneğinde, topluluğun ortak bir devesi vardı. Herkes kendi hayvanlarını sularken bu deveye su vermek istememişler ve onu horlamışlar. Peygamber topluluğa ait bu deveye dokunmamalarını yani topluluk mallarını çarçur etmenin sakıncalı olduğunu hatırlatmış ve onun da sulanmada hakı olduğunu bildirmiştir. Onlar bunun üzerine kızmış ve deveyi kesmişlerdir. Allah da onlara cezalarını vermiştir. Bu surede topluluğa ait malların korunmasını ve onlara insanların kendi mallarından daha çok önem vermelerini hatırlatmaktadır.

İnsan oğluna da bakmakla yükümlüdür ama bunu zaten fıtraten yaptığı için Kur’an bunun üzerinde durmayıp annebabaya ve akrabalara iyilik yapmaya değinmektedir. Çünkü bunlar ihmal edilmektedir. Kur’an, yetimlerin hakları ile topluluk malları üzerindeki uyarılarını şiddetli bir şekilde yapmaktadır. Çünkü insanın tabiatı bunları ihmal eder yaratılıştadır. Bu surede işaret edilen başka bir nokta insanın kişi olarak görevleridir. İnsan yeryüzüne gelir, yaşar ve gider. Ancak geldiğinde kendi başına yaşamak imkanına sahip değildir. Onu başkaları büyütür, yetiştirirler. Olgunlaşıncaya kadar borçlanır. Bu borçlanma esasta Allah’a karşı borçlanmadır. Ancak Allah bu alacağını topluluğa havale etmiştir. İnsan yetişmiş olmanın borcunu topluluğa öder. Sonra o da çocuklar yetiştirerek borcunu ödemiş olur. İnsan kendisine yetecek kadar servet edinme hakkına sahiptir, bir anlamda görevidir de. Ama ihtiyacından fazla olan mal ve zamanı herşeyini ona borçlu olduğu Allah’a yani topluluğa vermelidir. Onlar zekat için çalışırlar. “Boş kaldığında topluluğa katıl” ayetlerinin izahı budur. Bundan sonraki sureler bunları açıklamaktadır. “Kişinin yanında rabbinin rızasını kazanması dışında bir varlığı yoktur” ayeti işte bu surenin deve ile olan hikayesini anlatmaktadır. Sonra yetimlerden sonra da zamanını topluluğa vermekten bahsederek bu dört sure birbirini tamamlamaktadır.