SECDE SÛRESİ - 20. Hafta

أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ (24)

Onlardan ayetlerimizin bilgisine kesin bir şekilde sahip oluyor halde sabrettiklerinde emrimizle rehberlik eden imamlar kıldık. (24)

وَ: “Ve” demektir. Atıf harfidir. Bir önceki ayetteki جَعَلْنَاهُ هُدًى لِبَنِي إِسْرَائِيلَ cümlesine جَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ cümlesini atfetmektedir.

جَعَلْنَا: “Kıldık” demektir. İki mef’ûl alır. Birinde/bir şeyde bir özelliği kılmak anlamına gelir.

مِنْ: “-den” demektir. Harf-i cerdir.

هُمْ: “Onlar” demektir. Eril çoğul mecrur muttasıl zamirdir. Bir önceki ayetteki بَنِي إِسْرَائِيلَ (İsrail Oğulları) e racidir.

مِنْهُمْ: “Onlardan” demektir. İsrail Oğullarından demektir.

أَئِمَّةً: “Önderler, liderler, imamlar” demektir. ءمم kökünden çoğul isimdir. Tekili إِمَامًا dir. Birinci bâbdan أَمّ mastarı birisine ya da bir şeye yönelmek, ona uymak, onu öncü kılmak manasındadır. Bu mastar manasından öncü kılınan manasında إِمَام “önder” anlamında isimdir. İmam kendisine uyulan kimsedir. Bugün anlamı tahrifata uğrayan kelimelerden birisidir. Bu kadar önemli bir unvan “namaz kıldırma memurluğu” anlamına getirilmiştir. Allah’ın ayetlerinin nasıl değersizleştirildiğinin göstergelerinden biridir bu imam kelimesine verilen anlam. Buna dayanarak açılan ve neredeyse artık her köşede görülen imam-hatip okulları da önceleri cenaze kaldırma müessesesi olarak düşünülmüş daha sonra “namaz kıldırma memuru” yetiştirmeye başlamış ve buna da “imam” denmiştir. Kuran’da hem kötü hem de iyi imamlardan bahsedilir. İmam kendisine sadece namazda uyulan kimse değildir. İmam liderdir. Arkasında namaz kıldığın kimse senin siyasi liderindir. Cuma namazı kıldıran kimse sana emir verdiğinde o emri yerine getirmek zorunda olduğun kimsedir. Herhangi biri değildir. Namaz kıldırma memuru hiç değildir. İmam kelimesinin de din, islam, iman, küfür, şirk kelimeleri gibi anlamı darmadağın edilmiştir. Nasıl iyi imamlar varsa küfrün de imamları vardır. İmam “önder, lider” demektir. Günümüzdeki anlamı ile uzak-yakın bir alakası yoktur.

يَهْدُونَ: “Rehberlik ederler” demektir. هدي kökünden ikinci bâbdan üçüncü şahıs eril çoğul merfu muzari malum fiildir. Birisini/birilerini bir hedefe yöneltip o hedefe varması için rehberlik etmek demektir.

بِ: “İle” demektir. Harf-i cerdir.

أَمْرِ: “İş, emir, proje” demektir. ءمر kökünden isimdir. Çoğulu أُمُورِ dur. Biz Türkçede emir denince yapılması zorunlu olan komut olarak anlıyoruz. Emir öyle değildir. Emir önceden belirlenmiş talimatları takip ederek amacına ulaşmak için programlı bir şekilde uygulanarak gerçekleştirilmesi gereken görev veya iştir. Proje olarak anlamlandırmak daha doğrudur.

نَا: “Biz” demektir. Mecrur muttasıl zamirdir.

أَمْرِنَا: “Bizim emrimiz” demektir.

بِأَمْرِنَا: “Emrimizle” demektir.

لَمَّا: “-ınca” demektir. Geçmiş zaman zarfıdır. لَمَّا dört şekilde kullanılır:

1. Zarf olur: Kendisinden sonra mazi fiil gelir ve geçmiş zaman zarfıdır. Fiilin gerçekleştiği zamanı ifade eder yani mef’ûlün fihtir.
2. Şart edatı olur: Şart cümlesi mazi fiil cümlesidir. Cevap cümlesi diğer şart edatlarında olduğu gibidir. Ancak cevap cümlesinin başında cevap edatı olarak yalnızca fâ-u cevabiyye değil, müfacee edatı olan إِذَا da olabilir veya kâne cümlesidir. Geçmiş zamanda şartı ifade eder.
3. Nefy (olumsuzluk) edatı olur: Bir muzâri fiili cezm eder, anlamını mâziye çevirir. Yakın geçmiş zamanda olumsuzluğu ifade eder. Ancak burada farklı olan durum hükmün her an gerçekleşebilecek olması ama sözün söylendiği ana kadar gerçekleşmemiş olmasıdır. Bu nedenle Türkçeye çevrilirken “henüz olmadı” şeklinde çevrilir.
4. İstisna edatı olur: إِنْ olumsuzluk edatıyla başlayan cümlede istisna edatı olarak gelir.

Burada geçmiş zaman zarfıdır. Kendisinden sonra mazi fiil gelmiştir.

صَبَرُوا: “Sabrettiler” demektir. Üçüncü şahıs çoğul mazi malum fiildir. Sabır bir zorluk karşısında dayanıklı olmak demektir. Zorluklara rağmen yaptığı işten veya bulunduğu durumdan vazgeçmeden devam etmek demektir. Fâili olan cem vâvı (صَبَرُوا) İsrail Oğullarına racidir.

وَ: Hâl vâvıdır. كَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ hâl cümlesinin önünde gelmiştir.

كَانُوا: “İdiler” demektir. Nakıs fiildir. Burada mazi fiil olarak gelmiştir. Bu fiilin mastarının asıl anlamı “olmak” iken nakıs fiil olduğunda kendisinden sonra bir isim ve haber gelir. Asıl anlamıyla kullanıldığında tam fiil, bir isim ve haberden önce kullanıldığında nakıs (eksik) fiil denir. Burada kânenin ismi “onlar” anlamındaki cem vâvıdır (كَانُوا). İsrail Oğullarına racidir.

بِ: “-e, -a” demektir. Harf-i cerdir.

آيَاتِ: “Ayetler” demektir. Tekili آيَة dir. Ayet gösterge demektir. ءيي kökünden gelmiştir. Dördüncü bâbdan mastar olarak bir kimse ya da bir şey hakkında onun bilinmesini sağlayacak bir işaret koymak manasındadır. Bu mastar manasından konulan işaret manasında آيَة “gösterge” anlamında isimdir.

نَا: “Biz” demektir. Mecrur muttasıl zamirdir.

آيَاتِنَا: “Ayetlerimiz” demektir.

بِآيَاتِنَا: “Ayetlerimize” demektir.

يُوقِنُونَ: “Kesin bir şekilde bilgi sahibi olurlar” demektir. يقن kökünden if’âl bâbından üçüncü şahıs eril çoğul merfu muzari malum fiildir. Dördüncü bâbdan يَقِنَ - يَيْقَنُ şeklinde bir şeyi, bir durumu, bir işi, bir fiili veya bir vakayı hiçbir şüphe ya da karışıklık olmaksızın bilmek demektir. En üst düzeyde doğru bir hükümdür. Bir şeyin ya da bir durumun doğruluğunu tespit etmek için doğru verileri kullanarak veri işleme yöntemlerinin (sınıflandırma, matematiksel ve istatistiksel hesaplama, mantıksal işlemler gibi) doğru kullanımı sonucunda, ortaya çıkan hüküm veya kararın sağlam, kesin ve tahmini olmaması anlamındadır. Buradaki cem vâvı da İsrail Oğullarına racidir. يَقِين ise “şüphe olmayan, kesin” demektir. Bilgi, iş, fiil, durum için kullanılır. Bunların kesin ve şüpheye yer bırakmayacak şekilde bilindiğini ifade eden sıfat-ı müşebbehedir.

İf’âl bâbına (أَيْقَنَ – يُوقِنُ) sayruret etkisi ile gelir. Doğru ve eksiksiz verileri bilimsel yöntemler kullanarak işleyip tahmini olmayan, sağlam ve kesin bilgi sahibi olmak anlamındadır.

بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ: “Kesin bir şekilde ayetlerimizin bilgisine sahip olurlar” demektir.

كَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ: “Ayetlerimizin bilgisine kesin bir şekilde sahip oluyorlardı” demektir.

وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ: “Ayetlerimizin bilgisine kesin bir şekilde sahip oluyorlar halinde” demektir.

صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ: “Ayetlerimizin bilgisine kesin bir şekilde sahip oluyor halde sabrettiler” demektir.

لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ: “Ayetlerimizin bilgisine kesin bir şekilde sahip oluyor halde sabrettiklerinde” demektir.

يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ: “Ayetlerimizin bilgisine kesin bir şekilde sahip oluyor halde sabrettiklerinde emrimizle rehberlik ederler” demektir.

أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ: “Ayetlerimizin bilgisine kesin bir şekilde sahip oluyor halde sabrettiklerinde emrimizle rehberlik eden imamlar” demektir.

جَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ: “Onlardan ayetlerimizin bilgisine kesin bir şekilde sahip oluyor halde sabrettiklerinde emrimizle rehberlik eden imamlar kıldık” demektir.

Burada bir kıraat daha vardır.

Diğer kıraate göre:

جَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لِمَا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ: “Onlardan ayetlerimizin bilgisine kesin bir şekilde sahip oluyor halde sabretmeleri sebebiyle emrimizle rehberlik eden imamlar kıldık” demektir.

İlk kıraatte sabrettikleri dönemler ifade edilirken ikinci kıraatte sabrettikleri için imamlar kılındığı ifade edilmiştir. Bu da ayetlerin kesin bir bilgisine sahip olarak sabretmenin imamlar kılınmasının sebebi olduğunu ifade etmektedir. Yani kendilerinin ameliyle kendilerine imamlar kılınmasını sağlamışlardır. Böylece iki ayrı kıraatle imamlar kılınmasının nasıl gerçekleşeceği bize anlatılmış ve bizim de yapmamız gereken ifade edilmiştir.

İsrail Oğullarına imamlar kılınmıştır. Bu imamlar kimlerdir? Kendilerindendir. İsrail Oğullarına yol gösteren nebiler, resuller ve diğer önderlerdir. Bu imamlar ne yapmıştır? İsrail Oğullarına rehberlik etmişlerdir. Rehberlik ederken ne ile rehberlik etmişlerdir? “Emrimizle” denmektedir. Emir Türkçede kullanıldığı anlamda değildir. Emir önceden belirlenmiş talimatları takip ederek amacına ulaşmak için programlı bir şekilde uygulanarak gerçekleştirilmesi gereken görev veya iştir. Allah imamların rehberlik etmesi için onlara sistematik talimatlar içeren planlı bir görev vermiştir. Ancak onlar için imamların kılınması için bir şart vardır: sabretmeleri. Sabretmeleri de sıradan bir sabretme değildir. Ayetlerin kesin bir bilgisine sahip olmaları halindeyken sabretmeleri gerekmektedir.

Bu ayetten İsrail Oğullarının bir özelliğini ve onların durumunun bizim için nasıl bir örnek olabileceğini anlayabiliyoruz.

İsrail Oğullarının ve onların örnekliğinde insan topluluklarının sabretme sorunu vardır.

İsrail Oğulları çölde bıldırcın ve bir tür mantardan olan bir yemek yemektedirler. Buna sabredememişlerdir.

Ancak ayette sabrettiklerinde imamlar kıldık dediğine göre sabrettikleri dönemler ve sabredemedikleri dönemler vardır. Bu, bütün topluluklar için geçerlidir. Allah’ın kıldığı imamlar her topluluğun kendi içlerindendir. Bunu مِنْهُمْ (onlardan) ifadesi ile anlıyoruz.

İmam kılınmasının şartı ayetlerin bilgisine kesin bir şekilde sahip olmayı gerektirir.

Bu ayette imam yani önder kılınmadan bahsedilmektedir.

Doğru yola götüren imamlar olabileceği gibi ateşe götüren imamlar da olur.

Burada peygamberlerin imamlar kılındığı ifade edilmiştir.

Sadece Firavun değil, ordusunda da ateşe davet eden imamlar vardır. İmam kendisine uyulan kimsedir. Kim gönül rızası ile bu imamlara uymuşsa onlar da onları ateşe çağırmış olmakta ve beraber cehenneme doğru yol almış olmaktadırlar.

Bu ayette küfrün imamlarından bahsedilmektedir. Küfrün önderleridir, liderleridir. Onlara uyanlar küfür içinde olacaklardır. Liderim bu der, ona uyar, onun için öl derse öleceğini söyler. Böylece birlikte küfretmiş olur. Birlikte cehenneme doğru yol alır.

Kendisine uyulan imam bu açıdan çok önemlidir. İmamı yani önderi onu Allah’ın yolu olmayan vesenlerin yolunda çabalamaya davet ediyorsa ve o da ona uyup vesenler içinde çaba gösteriyorsa kıyamet yevminde onunla beraber çağrılacağını unutmamalıdır.

Görüldüğü gibi cehenneme de cennete de rehberlik eden imamlar vardır.

Günümüzün çoğunluk demokrasisi çoban imamlar dönemidir.

Günümüzde insanlar güdülmeye meraklıdırlar. Kendilerini koyun gibi gören güdücü çobanların yönetimi altına girmek için çaba içindedirler. Bir kısmı çoban imam olmak bir kısmı ise koyun olmak için çoğunluk demokrasisi içinde çabalamaktadırlar. Çoban imam isteyenleri, kendilerini koyun gibi gören yöneticiler yönetir.

Peki, doğru yola rehberlik eden imam isteyenlere nasıl imam kılınacak? Bu ayette gayet açık olarak ifade edilmektedir. Ayetlerimizin bilgisine kesin bir şekilde sahip olmaları halindeyken sabretmeleridir.

Bir topluluk Allah’ın ayetlerinin kesin bir bilgisine sahip değilse ve sabretmiyorsa onların ancak çoban imamı olur. Allah’ın ayetleriyle uzak yakın ilişkisi olmayan vesenlerden kurtuluş beklerler. Allah bize ne diyor diye O’nun ayetleriyle ilgileneceklerine, O’nun ayetlerinin kesin bir bilgisine sahip olacaklarına “imam” dedikleri ama Kuran’ın imam değil “ruhban” dedikleri şahısların hurafe olarak anlattıklarıyla yetinirler ve sadece bir vesenin lideri oldu diye birinden kurtuluş beklerler. Kurtuluş beklediklerinin onları götüreceği yer bellidir. İşte bu topluluklar narsist liderlere mahkumdurlar. Kuran’da çok tipik şekilde ifade edilmiş narsist lider Firavun’dur. Her lafı “ben” ile başlayan Firavun tipi imamlar çoban olmaya bayılırlar. Rehberleri Allah’ın ayetleri değil benlikleridir. Düşündükleri her şey onların doğrusudur. Onları onaylamayanlara düşmandırlar ve kin beslerler. Kendilerini topluluklarının nimeti olarak görürler. Her şey onlarındır. Firavun gibi her sözleri “ben” ile başlar veya içinde “ben” geçer. Sömürücü sermayenin icadı olan ve Allah’ın yolu olmayan yönetim sistemleri insanları çoban-koyun diye iki kısma ayırdığı için ister istemez bu neticeyi doğurur.

Onlara Allah’ın yolunda rehberlik edecek olan imamlar ise Allah’ın emri ile hareket ederler. Rehberleri Kuran’dır, Allah’ın ayetleridir. Allah’ın ayetlerinden Allah’ın emrini bilirler. Allah’ın istediği şekilde işleri planlarlar ve Allah’ın kurallarının dışına çıkmazlar. Narsist değildirler. Tam tersine her yaptıklarının doğru olup olmadığını Allah’ın ayetleri ile teyit ederler. “Ben” demekten korkarlar. Bilirler ki kendilerine verilen tüm nimetlerin kaynağı Allah’tır. Allah’ın istemesi olmasaydı orada olamayacaklarını bilirler. Bu nedenle kibirlenmezler. Sonunda öleceklerini bilirler. Ahiret için hazırlanırlar. Haksızlık yapmaktan korkarlar.

Bu ayette peygamberin yönetimsel özellikleri anlatılarak imamların (liderlerin, önderlerin) nasıl olması gerektiği anlatılmaktadır. Yumuşak davranışlı olacaktır. Kaba olmayacaktır. Katı kalpli olmayacaktır. Affedici olacaktır. Günümüzde insanlar sert başkan, çoban başkan istemektedirler. Güdülme istemektedirler. Kabadayı başkan istemektedirler.

Narsistlik günümüzde karizma sanılmaktadır. Narsist insanlar yanlış bir şekilde karizmatik olarak adlandırılmaktadır.

Karizmatik kimse özgüvenlidir ama başkalarını da önemser. İnsanları motive eder, ilham verir ve empati kurma becerisine sahiptir. Karizmatik insanlar başkalarının hayranlığını kazanabilir ama kendisine hayran olan kimseye de saygı duyar. Liderlik vasfı taşır ama bu liderlik çevresindekileri destekleyicidir ve kendisine odaklı değil, topluluğa odaklıdır. Gerçekten özgüvenli olduğu için eleştiriler onu yıpratmaz. Tam tersine eleştirildiğinde hatasını fark ederse hatalarını düzeltir veya eleştirildiği konuda kendinden eminse eleştiri onu etkilemez.

Narsist kimse ise kendine hayranlık duyar, eleştiriye tahammülsüzdür, empati duymaz. Başkalarını sadece kendi ihtiyaçlarına hizmet eden araçlar gibi görür. Manipülatiftir, başkalarını kendi çıkarı için kullanır. Dışarıdan özgüvenli görünür ama aslında kırılgan bir benliği vardır, bu nedenle eleştiriye karşı çok hassastır. Gerçekte özgüvenli olmadığı için eleştiren kimseye karşı kin besler, ondan çok rahatsız olur. Bu nedenle çevresinden sürekli onay bekler. Danışmanları olsa bile danışmanların tek görevi onu onaylamaktır. Onu eleştiren bir danışman asla ve asla onun çevresinde barınamaz.

Karizmatik lider çevresine değer katar ve çevresindeki insanları geliştirir, onların değerini bilir ve onların değerli olduğunu onlara hissettirir. Onları gerçekten sever ve saygı duyar.

Narsist lider çevresini kendine hizmet ettirir ve çevresindeki insanları küçümser, onlara değer vermez ve ihtiyacı kalmadığında veya kendisini eleştirdiklerinde hemen kendinden uzaklaştırır ve cezalandırır.

Özgüven ve etkileyicilik açısından karizmatik kimse ile narsist kimse benzer görünebilir ama hem amaçları hem de çevresine etkileri çok farklıdır.

Narsist biri lider (imam) olduğunda ve karizmatik biri lider (imam) olduğunda arada çok ciddi farklar meydana gelir.

Narsist lider (imam) cezalandırıcıdır, kişisel egosuna tehdit algıladığında cezalandırır. Aşırı derecede alıngandır. Eleştiriyi, farklı fikri ya da başarısızlığı kişisel saldırı gibi algılar. Bu nedenle cezalandırmaları genellikle intikamcı ve orantısızdır. Affetmeyi zayıflık olarak görür. Bağışlamayı kontrolü kaybetmek olarak algılar. İnsani hataları kabul etmez ve gelişime fırsat tanımaz, mükemmellik ve itaat bekler. Başarısızlıklarda başkalarını suçlar, başarısızlıklardan ders çıkarmaz. Cezalandırarak korku temelli bir otorite kurar. Emrindekileri küçümseyerek, azarlayarak veya aşağılayarak yönetir. Emrindekiler sadakatten çok korkuyla bağlanır. Sadakat değil, mutlak itaat üretir. Ben merkezlidir.

Karizmatik lider (imam) bağışlayıcıdır. İnsanların hata yapabileceğini bilir ve kabul eder ve bu hataları gelişim fırsatı olarak görür. Hataları kişiselleştirmez, sistemsel olarak nasıl düzeltileceği üzerinde çalışır. Affetmeyle güveni inşa eder ve emrindekilerin moralini ve bağlılığını artırır. Başarısızlıklardan ders çıkarır, tekrarlamaması için sistematik çözümler üretir. Bu davranışları ile ona duyulan saygı yüksek olur. Cezalandırmak yerine yönlendirmeyi, model olmayı ve desteklemeyi tercih ederek rehberlik eder. Güvene dayalı bir ilişki kurar. Korku değil, güven inşa eder. Biz merkezlidir.

Bu ayette resul nekre gelmiştir. Sadece Peygamberi ifade etmemektedir. Kim okursa okusun kendi dönemiyle ilgilidir. Buradaki resul karizmatik liderdir. Kendisi için değil topluluk için hırslıdır. Topluluğun sıkıntı çekmesi onun için büyük bir sıkıntıdır. Şefkatli ve merhametlidir. Bağışlayıcıdır. Allah’ın resulleri karizmatik imamlardır.

Bir topluluk Allah’ın yolunda olan, Allah’ın emrini uygulayan ve topluluğuna rehberlik eden imamlar istiyorsa önce kendileri Allah’ın ayetlerinin bilgisine kesin bir şekilde sahip olarak sabretmelidir. Allah’ın ayetlerini terk etmemeli, fiillerini onlarla sorgulamalıdır. Aksi takdirde karizmatik imamlar yerine narsist imamların yönetimi altında inim inim inlemekten başka seçeneği olmayacaktır.

Teşvikiye, Yalova

28 Haziran 2025

M. Lütfi Hocaoğlu