RÛM SÛRESİ - 37. Hafta

أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

فَانْظُرْ إِلَى آثَارِ رَحْمَةِ اللَّهِ كَيْفَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ ذَلِكَ لَمُحْيِي الْمَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (50)

Ölümünden sonra yere nasıl da hayat veriyor olan Allah’ın rahmetinin izlerine bak. Kesinlikle O ölülere hayat verendir ve O her şeye gücü yetendir. (50)

فَانْظُرْ إِلَى آثَارِ رَحْمَةِ اللَّهِ كَيْفَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا

Ölümünden sonra yere nasıl da hayat veriyor olan Allah’ın rahmetinin izlerine bak.

فَ: Fâ-u isti’nafiyyedir. Öncesindeki cümle ile sonrasındaki cümle arasında takip anlamında bir atıf ilişkisi yoktur ancak aralarında başka bir ilişki vardır. Fâ-u ta’liliyyedir. Öncesi sebebiyle sonrasındaki cümle söylenmiştir.

انْظُرْ: “Bak” demektir. نظر kökünden birinci bâbdan ikinci tekil şahıs emir malum fiildir. Sıradan bir gözle bakış değildir. Oraya odaklanma, ilgilenme, dikkatini orada toplama demektir. Bu nedenle çok kere كَيْفَ (nasıl) ile beraber kullanılır. Nasıl olduğunu anlamak için, çözmek için bakın demektir.

إِلَى: “-e,-a” demektir. Harf-i cerdir.

آثَارِ: “Eserler, izler” demektir. Tekili أَثَر dir. ءثر kökünden gelmiştir. Birinci bâbdan أَثْر mastarı birisinde ya da bir şeyde iz bırakmak manasındadır. Bu mastar manasından bırakılan manasında أَثَر “eser, iz” anlamında isimdir. Bu kelimenin iki ayrı kıraati vardır. Bir kıraati tekil, diğer kıraati çoğul olandır.

رَحْمَةِ: “Rahmet, merhamet etmek” demektir. Birisine fayda etmek, ondaki zararı gidermek için yardım etmek manasındadır. رحم kökünden dördüncü bâbdan mastardır.

اللَّهِ: “Allah” demektir. Alemlerin rabbinin özel ismidir.

كَيْفَ: “Nasıl” demektir. Soru ismidir. Aslında hâldir ve sahibu-l hâlden sonra gelmesi gerekir. Soru edatlarının sadaratu-l kelâm (sözün başında olma) hakkı nedeniyle başa alınmıştır.

يُحْيِي: “Hayat verir, yaşatır” demektir. حيي kökünden if’âl bâbından üçüncü şahıs eril tekil merfu muzari malum fiildir. Fâili müstetir هُوَ dir. Hâl cümlesini sahibu-l hâl olan Allah’a bağlayan zamirdir. Allah’a racidir. Dördüncü bâbdan حَيَّ - يَحْيَى şeklinde yaşamak manasındadır. Lazım fiildir. Dördüncü bâb if’âl bâbına (أَحْيَا – يُحْيِي) tadiye etkisi ile gelir. Hayat vermek, yaşatmak anlamına gelir.

الْأَرْضَ: “Yer” demektir. ءرض kökünden gelmiştir. Dördüncü bâbdan أَرَضٌ mastarı bir mekânın bereketli, verimli olması, hayrının çok olması ve yerleşme ve ikamet için uygun olması manasındadır. Bu mastar manasından yerleşme için uygun olan manasında أَرْضٌ “yer” anlamındadır. “Yeryüzü” manasına da gelir. Yerleşme için uygun olan her yer arzdır. Ay’a yerleşirseniz, orası arz olur. Mars’a yerleşirseniz, orası arz olur. Uzay istasyonuna yerleşirseniz, orası arz olur. Arzı yerküre olarak sınırlandırmak yanlıştır. Yerküre içindeki herhangi bir alan da arzdır. Türkçeye geçen arsa ve arazi kelimeleri, İngilizcedeki earth kelimesi buradan gelmektedir.

بَعْدَ: “Sonra” demektir. Zarftır. İzafe edildiği kelimeden sonrasındaki zamanı ifade eder.

مَوْتِ: “Ölüm” demektir. موت kökünden birinci bâbdan mastardır. Etimolojik olarak م su demektir. Denizin büyüklüğünden belirsizlik ifade eder. Bu nedenle soru edatları bu harfle başlar. Türkçede de -mi, -mı, -mü, -mu soru ekleri de “m” ile başlamaktadır. Zamandaki belirsizlikten dolayı mastarlarda da bu harf kullanılır (مَا mastarı, mimli mastarlar). ت üst üste konmuş iki çubuktur. İşareti, izi ifade eder. مت “belirsizlik işareti” demektir. Ortaya gelen و çadırın kancası demektir. Bağlantıyı, bağlanmayı ifade eder. Belirsizliği işaret eden duruma bağlanmadır. Bu haliyle “ölüm” demektir. Ölüm hareketsizliktir. Canlılığın sona ermesinin işareti hareketsizliktir. Latincede “mors”, “mort” ölüm demektir. İngilizcedeki “mortal” (ölümcül) kelimesi Latinceden gelmiştir. İngilizcedeki “mute” (sessizlik) kelimesi de ölüm kelimesinden gelmiştir. Ölü varlıklar ses çıkarmazlar. Satrançtaki “şah mat” ifadesi de “şah öldü” demektir.

هَا: “O” demektir. Mecrur muttasıl zamirdir. Müennestir (dişildir). الْأَرْضَ ya racidir.

مَوْتِهَا: “Onun ölümü” demektir. Yerin ölümüdür. Yerin ölümü ne demektir? Arz yerleşme için uygun olan yer demektir. Arzın ölümü demek, arzda hareketin olmaması demektir. Arzda hayvan veya bitki yaşıyorsa arz hareket eder ve hayat sahibi olur.

بَعْدَ مَوْتِهَا: “Onun ölümünden sonra” demektir. Ölümün sonrası müphemdir (belirsizdir). Eğer مِنْ بَعْدِ مَوْتِهَا şeklinde başında مِنْ olsaydı onun ölümünden sonrasını muayyen (belirli) hale getirirdi. “Onun ölümünden sonrasında” anlamına gelirdi.

كَيْفَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا: “Ölümünden sonra yere nasıl hayat verir” demektir. Buradaki arz yağmurun yağdığı arzdır. Arzın ölümü demek üzerinde canlının olmamasıdır. Arzın hayat sahibi olması da üzerinde canlıların olmasıdır, hareketin olmasıdır. Allah’ın hâli olan cümledir.

اللَّهِ كَيْفَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا: “Ölümünden sonra yere nasıl da hayat veriyor olan Allah” demektir. Sâhibu-l hâl olan Allah ve hâl cümlesidir.

رَحْمَةِ اللَّهِ كَيْفَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا: “Ölümünden sonra yere nasıl da hayat veriyor olan Allah’ın rahmeti” demektir.

آثَارِ رَحْمَةِ اللَّهِ كَيْفَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا: “Ölümünden sonra yere nasıl da hayat veriyor olan Allah’ın rahmetinin izleri” demektir.

انْظُرْ إِلَى آثَارِ رَحْمَةِ اللَّهِ كَيْفَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا: “Ölümünden sonra yere nasıl da hayat veriyor olan Allah’ın rahmetinin izlerine bak” demektir.

Burada Allah’ın rahmeti yağan yağmuru temsil etmektedir. Onun izleri yani eserleri de üzerinde bitki olmayan ölü arzın üzerinde çıkan bitkilerdir. İki kıraat vardır. Çoğul gelen kıraatte çok sayıda bitkiyi ifade etmektedir. Tekil kıraatte ise tek bir tür bitkiyi ifade etmektedir. İki ayrı kıraat iki ayrı durum içindir. Çok bitkinin yetiştiği yerler de olabilir, tek bir bitkinin yetiştiği yerler de olabilir. Burada sorulması gereken soru niçin doğrudan yağmur demeyip de Allah’ın rahmeti denmesidir. Bunun sebebi öncesindeki ayetteki metaforun devamı olmasıdır.

Önceki ayetteki Allah’ın kullarına estirilen rüzgârla bulutlar kesifleşmiş ve Allah’ın kullarına isabet ettirilmiştir. Bu ayette فَ harfi ile bağ kurulmuş ve metafor devam ettirilmektedir. Bak denmekte, Allah’ın rahmetinin eserine bak denmektedir. Bitki ifadesi geçmemektedir. Müthiş bir anlatım vardır burada. Allah’ın yardımı ile Allah’ın kulları başarılı olmuşlar ve eserler veya eser ortaya çıkmıştır. Bu eserlere veya esere bak demektedir. Bu eserlerin meydana geliş şekli de anlatılmaktadır. Allah’ın ölümünden sonra arza hayat vermesiyle anlatılmaktadır. Allah’ın kulları bir eser vermeyi başaramamışken, bir nevi arzları ölü iken yani faaliyetler durmuş iken Allah arzlarına hayat vermiş ve arzları eserlerle dolmuştur. İkinci kıraate göre bir eser vermiştir. Bu eser/eserler tıpkı yağmurla çıkan bitki/bitkiler gibidir. İfadenin gelişinden sıradan bir yağmurla kuru yerden ot çıkışı da anlaşılmakta, metaforla Allah’ın kullarının başarıya ulaşarak eser/eserler vermesi de anlaşılmaktadır. Ancak önceki ayette yağmurun Allah’ın kullarına isabet etmesi ve fâ-u isti’nafiyye ile iki cümle arasında bağ kurulması bizi bu metaforu devam ettirmeye götürmektedir.

إِنَّ ذَلِكَ لَمُحْيِي الْمَوْتَى

Kesinlikle O ölülere hayat verendir.

إِنَّ: Huruf-u müşebbehe bi-l fiildendir. Te’kîd için gelen harftir.

ذَلِكَ: “O” demektir. Uzak ism-i işarettir. Allah’a işaret etmektedir.

لَ: İbtida lâmıdır. Te’kîd için gelir.

مُحْيِي: “Hayat veren, yaşatan” demektir. حيي kökünden if’âl bâbından üçüncü şahıs eril tekil nekre ism-i fâildir.

الْمَوْتَى: “Ölüler” demektir. Tekili الْمَيِّتِ dir. موت kökünden birinci bâbdan sıfat-ı müşebbehedir. Ölmek manasından gelmiştir. Ölmek fiili lazım fiildir. Ölü olmak da sübut bildirir. Bu şekliyle sıfat-ı müşebbehedir. مَيِّتِ in iki düzensiz çoğulu vardır. Biri أَفْعَال kalıbından أَمْوَات dır. Diğeri burada geçen فَعْلَى kalıbından مَوْتَى dır. فَعْلَى çoğul vezni فَعِيل ve فَيْعِل vezninden gelen bela, sıkıntı, afet, hastalık anlatan isimlerin çoğul veznidir.

مَوْتَى çoğulu Kuran’da hem hakiki manada ölüler hem de mecazi manada ölüler için kullanılır. أَمْوَات çoğulu ise sadece hakiki manada ölüler için kullanılır.

مُحْيِي الْمَوْتَى: “Ölülere hayat veren” demektir.

إِنَّ ذَلِكَ لَمُحْيِي الْمَوْتَى: “Kesinlikle O ölülere hayat verendir” demektir.

Burada da metafor devam etmektedir. Buradaki ölüler ifadesi hem gerçek ölüleri hem de mecazi ölüleri ifade etmektedir. Bunlar Allah’ın dini ile ilgilenmeyen, başka şeylerin peşinde koşanlardır. Bunlar kötü insanlar demek değildir. Çok çok iyi insanlar olabilirler. İyi insanlar mecazi ölüler iken Allah bir gün onlara hayat verebilir.

Burada üç te’kîd vardır. Müşedded inne ile iki, ibtida lâmı ile bir olmak üzere üç te’kîd vardır. Buradaki ölüler (الْمَوْتَى) marifedir ve Allah’ın hayat vermeye karar verdiği ölülerdir. Eğer ölüler tekil gelseydi (الْمَيِّتِ) o zaman istiğrak ile Allah’ın tüm ölülere hayat vereceği anlaşılırdı ki Allah tüm ölülere hayat vermeyecektir. Bu nedenle çoğul (الْمَوْتَى) gelmiştir. Allah hakiki anlamda da belirli ölülere (tüm insanlara baas yevminde hayat verdiği gibi) hayat verecek, mecazi anlamda da belirli ölülere hayat verecektir. Bu ölüler dirilecek ve boş işlerden kurtulacak, dünyevi hedefler yerine Allah’ın dini için çalışan kimseler haline geleceklerdir.

Önceki ayetteki Allah’ın kulları mecazi anlamda dirilerdir. Çünkü onlar Allah’ın kurallarının geçerli kurallar haline gelmesi için çalışmaktadırlar. Burada ölülere hayat vermekten bahsetmesi bu mecazi olarak dirilenlerin onlara katılacak olmasını ifade etmesindendir.

Bu ayette Allah ism-i işaretle (ذَلِكَ) ifade edilmiştir, zamir (هُ) döndürülmemiştir.

Bu ayette ise Allah’a zamir döndürülmüştür (هُوَ).

Rûm suresinin bu ayetinde ذَلِكَ uzak ism-i işareti kullanılmıştır. Uzak ism-i işaret Allah’ın yüceliğini gösterir. Bize zor gelen hakiki manadaki ölüleri diriltme de mecazi manadaki ölüleri diriltme de Allah’a zor değildir. O’nun yüceliği ve O’nun için bunun ne kadar kolay olduğu bu uzak ism-i işaretle ifade edilmiştir. ذَلِكَ deki كَ ise muhatabın bireysel olduğunu, Allah’ın hakiki ve mecazi ölüleri dirilteceğinin her bireyin tek tek bilmesi ve anlaması gerektiğini ifade etmesindendir.

وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

Ve O her şeye gücü yetendir.

وَ: “Ve” demektir. Atıf harfidir. إِنَّ ذَلِكَ لَمُحْيِي الْمَوْتَى cümlesini هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ cümlesine atfetmektedir.

هُوَ: “O” demektir. Merfu munfasıl zamirdir. Allah’a racidir.

عَلَى: “Üzerine” demektir. Harf-i cerdir.

كُلِّ: “Her” demektir. Kendisinden sonra nekre bir kelime gelirse o kelimenin işaret ettiği her varlığı ifade eder.

شَيْءٍ: “Şey” demektir. شيء kökünden gelmiştir. Üçüncü bâbdan mastar olarak bir durumu, bir varlığı, bir işi dilemek, istemek manasındadır. Bu mastar manasından istenilen, dilenen manasında شَيْءٌ “şey” anlamında isimdir. Çoğulu أَشْيَاءُ dur.

كُلِّ شَيْءٍ: “Her şey” demektir.

قَدِيرٌ: “Güçlü, gücü yeten” demektir. Kökü قدر dir. Mübalağalı ism-i fâildir. Bir şeyi, bir işi gerçekleştirmek için o şeye o işe gücünün yetmesi manasından gelmiştir. Aynı kökten gelen قَدَر “ölçü” demektir. İkinci bâbdan قَدْر mastarı boyutları, dereceleri, sınıfları bir kıyasa göre belirlemek, ince bir hesapla tanımlamak manasındadır. Bu mastar manasından hesaplanılarak tanımlanan manasında قَدَر “ölçü” anlamında isimdir. Yine aynı kökten gelen قِدْر ise “ölçek, kazan” demektir. Hesaplama aracı manasında قِدْر “ölçek” anlamında iken buna ilaveten ıstılahi olarak “büyük hacimli kap, kazan” anlamındadır.

عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ: “Her şeye gücü yeten” demektir.

هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ: “O her şeye gücü yetendir” demektir.

Allah’ın her şeye gücü yeter. Önceki ayette rüzgârları göndererek kullarına imkânlar sağlamıştır. Her imkânı Allah sağlayacaktır. Şirk sistemi olan çoğunluk demokrasisinin araçlarına, imkânlarına ihtiyacımız yoktur. Hatta onların içine girip onların imkânlarından faydalandığınız zaman Allah size o rüzgârları göndermeyecektir. Siz de onlarla beraber ölü olarak kalacaksınız. Eğer dirilmek istiyorsanız Allah’ın izin vermediği şeriata dahil olmamanız gerekir. Çok tehlikelidir. Siz Allah’ın izin vermediği şeriattan uzak durduğunuzda hiç beklemediğiniz anda Allah rüzgârlarıyla bulutları gönderecek, bulutlardan yağmurlar yağacak, arzınızdan nebatlar çıkacaktır. Şirk sisteminin rüzgârlarına asla ihtiyacınız yoktur.

Şirk sisteminden çıkamıyorsanız ölüsünüz demektir. İbrahim Peygamberin babasına ve kavmine sizin ibadet ettiklerinizden uzağım (وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ إِنَّنِي بَرَاءٌ مِمَّا تَعْبُدُونَ Zuhruf 26) dediği gibi o sistemden çıkın ki Allah sizi diriltsin. Aksi halde ölü olarak kalacaksınız sonra da ölü olarak öleceksiniz demektir. En güzeli diri olarak ölmektir.

Teşvikiye, Yalova

14 Ekim 2023

M. Lütfi Hocaoğlu