CİN SÛRESİ - 16. Hafta

أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

وَأَنَّهُ لَمَّا قَامَ عَبْدُ اللَّهِ يَدْعُوهُ كَادُوا يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَدًا (19)

Ve şöyle olması: O’na dua eder halde Allah’ın kulu kıyam edince neredeyse onun üzerinde yapışık tabakalar oluyorlardı. (19)

وَ: “Ve” demektir. Atıf harfidir. Önceki ayetteki أَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ mastarına أَنَّهُ لَمَّا قَامَ عَبْدُ اللَّهِ يَدْعُوهُ كَادُوا يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَدًا mastarını atfetmektedir.

أَنَّ: “Kesinlikle -mek, -mak” demektir. Huruf-u müşebbehe bi-l fiildendir. أَنَّ harfi إِنَّ gibi te’kîd bildirir. Farkı أَنَّ nin mastar olmasıdır.

هُ: “O” demektir. Üçüncü şahıs eril tekil mensub muttasıl zamirdir. Şan zamiridir. Raci olmayan zamirdir. (الضمير غير الراجع). Zamirin öncesinde yerini tuttuğu bir isim yoktur yani raci olduğu bir isim yoktur. Bu nedenle zamir görevinde değildir. Kendisinden öncesindeki bir isme değil kendisinden sonra anlatılacak olana işaret etmektedir ve “şöyle ki” anlamındadır. Bu tür zamirler için üçüncü şahıs tekil zamirler (هُوَ/هُ ve هِيَ/هَا) kullanılır. Eril olana şan zamiri (zamiru’ş-şan) (ضمير الشأن), dişil olana kıssa zamiri (zamiru’l-kıssa) (ضمير القصة) denir. Cümlenin başında yer alarak, bahsedilen konunun önemli olduğunu ifade eder. Önemli olan konuyu ifade eden kelime eril ise eril zamir (şan zamiri) gelir, önemli olan konuyu ifade eden kelime dişil olursa dişil zamir (kıssa zamiri) gelir.

لَمَّا: “-ınca” demektir. Geçmiş zaman zarfıdır. لَمَّا dört şekilde kullanılır:

1. Zarf olur: Kendisinden sonra mazi fiil gelir ve geçmiş zaman zarfıdır. Fiilin gerçekleştiği zamanı ifade eder yani mef’ûlün fihtir.
2. Şart edatı olur: Şart cümlesi mazi fiil cümlesidir. Cevap cümlesi diğer şart edatlarında olduğu gibidir. Ancak cevap cümlesinin başında cevap edatı olarak yalnızca fâ-u cevabiyye değil, müfacee edatı olan إِذَا da olabilir veya kâne cümlesidir. Geçmiş zamanda şartı ifade eder.
3. Nefy (olumsuzluk) edatı olur: Bir muzâri fiili cezm eder, anlamını mâziye çevirir. Yakın geçmiş zamanda olumsuzluğu ifade eder. Ancak burada farklı olan durum hükmün her an gerçekleşebilecek olması ama sözün söylendiği ana kadar gerçekleşmemiş olmasıdır. Bu nedenle Türkçeye çevrilirken “henüz olmadı” şeklinde çevrilir.
4. İstisna edatı olur: إِنْ olumsuzluk edatıyla başlayan cümlede istisna edatı olarak gelir.

Burada geçmiş zaman zarfıdır. Kendisinden sonra mazi fiil cümlesi gelmiştir.

قَامَ: “Kıyam etti” demektir. قوم kökünden birinci bâbdan üçüncü şahıs eril tekil mazi malum fiildir. Bu kökten قَوْم mastarı kalkıp bir hedefe yönelerek dik durmak manasındadır. Bu nedenle ortak bir hedefe yönelmiş topluluk olarak ism-i cem (topluluk ismi) olan kelime kavimdir (قَوْم). Bu aynı toprak üzerinde birlikte yaşamayı hedef edinen bugün ülke denen topluluk olabileceği gibi bir arada yaşamayı hedefleyen daha küçük topluluklar da olabilir. Aynı yerde olmadığı halde aynı hedefe yönelmiş topluluklar da kavimdir. Matematikçiler kavmi, fizikçiler kavmi, hekimler kavmi gibi. Hekimlerin ortak hedefi insanların sağlığını korumak ve hasta olanların da iyileşmesini sağlamaktır. قَوْم mastarının mübalağalısı قِيَام mastarıdır. Kalkıp bir hedefe yönelerek dik durmanın mübalağalısıdır. Bu nedenle “bir amacı gerçekleştirmek için hazırda olmak” anlamındadır. قِيَام mastarının da tahsisli hali قِيَامَة mastarıdır. Dik durma işinin belirli bir mekâna, zamana ve amaca tahsis edilmesidir. Belirli bir mekânda ve zamanda belirli bir amaç için dik durmak manasındadır. Sona gelen ة harfi قِيَام kelimesine özel bir anlam kazandırmıştır. Bu anlam artık terim anlamıdır. Özel bir amacı içeren fiiller topluluğudur.

عَبْدُ: “Kul” demektir. Çoğulu عِبَاد dır. Birinci bâbdan عِبَادَة mastarı birisinin varlığını ve gücünü kabul edip onun için çalışmak manasındadır. Bu mastar manasından عَبْد “kul” anlamında isimdir.

اللَّهِ: “Allah” demektir. Alemlerin rabbinin özel ismidir.

عَبْدُ اللَّهِ: “Allah’ın kulu” demektir.

يَدْعُو: “Çağırır, dua eder” demektir. دعو kökünden birinci bâbdan üçüncü şahıs eril tekil merfu muzari malum fiildir. Fâili “o” anlamında müstetir هُوَ dir. عَبْدُ اللَّهِ ye racidir.

Bu bâbdan üç mastar vardır. Üçü de aynı fiille ifade edilir.

1. دَعْوَة
2. دُعَاء
3. دَعْوَى

Bu mastarların üçü de çağırmak anlamındadır. Aradaki fark kalıplarından gelir. Mastarların anlamları kalıplarına bağlı olarak değişir.

Burada Allah’a yapılan bir çağrı vardır. Bu nedenle buradaki mastar davet veya dua anlamındadır.

هُ: “O” demektir. Eril tekil üçüncü şahıs mensub muttasıl zamirdir. Allah’a racidir.

يَدْعُوهُ: “O’na dua eder” demektir. “Allah’a dua eder” demektir.

عَبْدُ اللَّهِ يَدْعُوهُ: “O’na dua eder halde Allah’ın kulu” demektir.

قَامَ عَبْدُ اللَّهِ يَدْعُوهُ: “O’na dua eder halde Allah’ın kulu kıyam etti” demektir. Dua ediyor halde kıyam etti demek kıyamın hedefinin dua olduğunu ifade etmektedir.

لَمَّا قَامَ عَبْدُ اللَّهِ يَدْعُوهُ: “O’na dua eder halde Allah’ın kulu kıyam edince” demektir. Cümlenin mef’ûlün fihidir. Ana cümlenin fiilinin gerçekleştiği zamanı ifade eden zarftır.

كَادُوا: “Neredeyse onlar” demektir. Üçüncü şahıs eril çoğul mazi malum mukârebe fiilidir. İsmi cem vâvıdır. Cinlerden bir nefere racidir.

يَكُونُونَ: “Oluyorlar” demektir. Nakıs fiildir. Burada muzari fiil olarak gelmiştir. Bu fiilin mastarının asıl anlamı “olmak” iken nakıs fiil olduğunda kendisinden sonra bir isim ve haber gelir. Asıl anlamıyla kullanıldığında tam fiil, bir isim ve haberden önce kullanıldığında nakıs (eksik) fiil denir. Burada kânenin ismi “onlar” anlamındaki cem vâvıdır (يَكُونُونَ). Cinlerden bir nefere racidir.

عَلَى: “Üzerinde” demektir. Harf-i cerdir.

هِ: “O” demektir. Eril tekil mecrur muttasıl zamirdir. عَبْدُ اللَّهِ ye racidir.

عَلَيْهِ: “Onun üzerinde” demektir. “Allah’ın kulunun üzerinde” demektir.

لِبَدًا: “Yapışık tabakalar” demektir. Çoğul isimdir. Tekili لِبْدَةً dir.

Birinci bâbdan (لَبَدَ - يَلْبُدُ) على harf-i cerinden sonra gelenin üzerine binmek, ona yapışmak, onun üzerinde birbirine yapışık üst üste binmiş tabakalar haline gelmek demektir.

Bu ayette لُبَدًا şeklinde bir kıraat daha vardır.

لُبَدًا in tekili لُبْدَةً dir.

لُبَدًا de Kuran’da لِبَدًا gibi bir defa geçmektedir.

Bu ayette mallarını üst üste yığıp tabakalar haline gelmiş bir malı tüketen kişi konuşmaktadır.

لِبْدَةً in kalıbı فِعْلَةً dir. Bu kalıp nevini (çeşidini) bildiren bir kalıptır. Bu nedenle لُبْدَةً her tür yapışık tabaka iken لِبْدَةً özel bir tür yapışık tabakadır. Bu ayette iki ayrı kıraat vardır. Birisi (لُبَدًا) genel yapışık tabakaları ifade ederken diğeri (لِبَدًا) bizim bildiğimiz çeşitten olmayan bir çeşit olan cinlerin oluşturduğu yapışık tabakaları ifade etmektedir.

عَلَيْهِ لِبَدًا: “Onun üzerinde yapışık tabakalar” demektir.

يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَدًا: “Onun üzerinde yapışık tabakalar oluyorlar” demektir.

كَادُوا يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَدًا: “Neredeyse onun üzerinde yapışık tabakalar oluyorlardı” demektir.

لَمَّا قَامَ عَبْدُ اللَّهِ يَدْعُوهُ كَادُوا يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَدًا: “O’na dua eder halde Allah’ın kulu kıyam edince neredeyse onun üzerinde yapışık tabakalar oluyorlardı” demektir.

أَنَّهُ لَمَّا قَامَ عَبْدُ اللَّهِ يَدْعُوهُ كَادُوا يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَدًا: “Şöyle olması: O’na dua eder halde Allah’ın kulu kıyam edince neredeyse onun üzerinde yapışık tabakalar oluyorlardı” demektir.

Surenin başında cinlerin kuran dinledikleri kişinin Peygamber olduğunu açıklamıştık. Önemli olan burada niçin Allah’ın resulü değil de Allah’ın kulu denmesidir. Bunun sebebi Peygamberin burada cinlere elçi olmamasıdır. Orada Allah’ın kulu olarak davranmaktadır. Cinler sadece ondan kuran dinlemişlerdir ve dinleyen cinler kendi topluluklarının elçileridir.

Allah’ın kulu ne demektir. Herkes Allah’ın kulu değil midir?

Kuran’da bir kul kavramı vardır bir de Allah’ın kulu kavramı vardır. Allah’ın kulu kavramı kullarımız, Ben’im kullarım, O’nun kulları, Rahman’ın kulları şeklinde de geçer.

Her şuurlu canlı kuldur. Çünkü yaratılış amacı ibadet yani kulluktur. Ancak her kul Allah’ın kulu değildir.

Bu ayette Musa ve yanındaki gencin bulduğu ledünden bir ilim öğretilen kimse için kullarımızdan bir kul deniyor. Oysa direk “bir kul” denebilirdi (فَوَجَدَا عَبْدًا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا). Oysa “kullarımızdan” denilerek bir sıfat getirilmiştir. Bu ayet “kullarımız” ve “kul” kavramlarının farkını göstermektedir.

Bu ayette de Nuh ve Lut için kullarımızdan iki kul kavramı kullanılmıştır.

Bu ayetlerde İblis insanları topluca azdıracağına yemin ediyor. Sadece senin kulların diyerek istisna ediyor. Herkes Allah’ın kulu olsaydı burada istisna edilmezdi.

Hicr 42 ayetinde müstesna munkatı vardır. İblis’in gücü olduğu kimseler ona uyan azgınlardır. Allah’ın kullarına karşı İblis’in hiçbir gücü yoktur.

Melekler de Allah’ın kullarıdır. Allah için çalışırlar. Onlar için de burada Rahman’ın kulları ifadesi kullanılmıştır.

Bu ayetlerde cennete girecek olan nefis için “kullarımın içine gir” denmiştir. Bu da Allah’ın kulu olmanın ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.

Allah’ın kulları Allah’ın kendilerini yarattığını bilen ve O’nun için çalışanlardır. Bunlarda salih olanlar, alim olanlar, mümin olanlar, muhles olanlar, mürsel olanlar, şekûr olanlar, şekûr olmayanlar gibi çeşitli sıfatlarla ayrılırlar. Allah’ın kulu iken yani Allah için çalışırken bir kimse başka yollara kayabilir, kendine zulmedebilir, suçlar işleyebilir. Sonrasında tevbe edebilir. Önemli olan ölene kadar Allah’ın kulu olarak kalabilmektir.

Beşikte iken konulan İsa kendisinin Allah’ın kulu olduğunu ifade etmiştir.

Kul olmaktan geri durmayı talep etmek (yapmak istediği bir işe başlamadan kaçınmayı istemek) kavramını bu ayette görüyoruz. Buna göre herkes Allah’ın kulu değildir ve Allah’a kul olmaktan geri duranlar ve geri durmayanlar vardır.

Bu ayetlerde Rahman’ın kulları şeklinde Allah’ın kullarının vasıfları sayılmıştır. Bunlar beş الَّذِينَ ile beş gruba ayrılmışlardır.

Bu ayette de peygamber Allah’ın kulu şeklinde ifade edilmiştir. Peygamber de diğer peygamberler gibi Allah’ın kuludur.

Cinlerin Allah’ın kulu üzerinde yapışık tabakalar halinde olması neyi ifade etmektedir? Bu nasıldır veya görmediğimiz bu varlıkların yapışkan tabakalar haline gelmesi bize neyi anlatmaktadır?

İblis’i ve kabilesinin bulunduğu yeri bizim göremememiz bu ayette ifade edilmektedir. Onlar göremediğimiz yerden bizi görmektedirler. Onları da göremiyoruz bizi gördükleri yeri de göremiyoruz. Bunun sebebi onların dört boyutlu varlıklar olmasıdır. Biz üç boyutlu varlıklarız. Dördüncü boyut bizim göremediğimiz yerdir.

Cinler dört boyutlu varlıklardır ve onların yapışkan tabakalarını nasıl anlarız? Biz üç boyutlu olduğumuz için dört boyutu kafamızda canlandıramayız, kâğıda çizemeyiz. Bizim dört boyuttaki yapışkan tabakaları (لِبَدًا) anlamamız için bir boyut aşağısını düşünmeliyiz. Yani sanki cinler üç boyutlularmış ve dinledikleri Allah’ın kulu iki boyutluymuş gibi düşünmeliyiz.

İki boyutlu bir varlık konuştuğu zaman ses dalgaları üç boyutta değil, iki boyutta ilerleyecektir. Diğer iki boyutlu canlılara ses dalgaları direk gidecektir ve işiteceklerdir.

İki boyutlu bir canlının ses dalgaları iki boyutta yayılacaktır. Eğer üç boyutlu varlıklar kulaklarını (veya işitme organlarını) bu iki boyuta hizalamazlarsa hiçbir şey işitemeyeceklerdir. Ancak kulaklarını bu iki boyutla hizalayanlar iki boyutlu varlığın söylediklerini işiteceklerdir. Eğer üç boyutlu varlık sayısı çoksa bu iki boyuta hizalanmak için sıkışacaklardır. Yeni gelenler işitmek için iki boyutlu varlığa daha yakın olanları sıkıştırmaya başlarlar ve neredeyse hepsi birbirine yapışmış tabakalar haline gelir.

Buradaki üç boyut yerine dört boyutu, iki boyut yerine üç boyutu koyduğumuzda cinlerle peygamberin durumu ortaya çıkmaktadır. Peygamber dua etmek için kıyam ettiğinde cinler onun duasını o kadar çok merak ediyorlar ve muhtemelen dua sırasında daha sessiz olan peygamberi duymak için çok yaklaşıyorlar ve o hale geliyorlar ki neredeyse yapışmış tabakalar haline geliyorlar. Buradan peygamberin görevinin sadece kuran okumak olduğunu, duasını onlara duyurma diye bir görevinin olmadığını ama onların yine de bu duayı dinleme merakı içinde birbirlerini sıkıştırarak ona yaklaştıklarını anlıyoruz.

Cinlerin peygamberi dinlemesi tamamlanmıştır ve artık kendi topluluklarına Allah’ın elçileri olarak dinledikleri kuranı anlatacaklardır. En sonunda peygamberin nasıl dua ettiğini de öğrenmişlerdir.

Cinler kuran dinlemek için büyük bir çaba içine girmişler ve hidayet kaynağı olan Kuran’la ilgilenmişlerdir. Günümüzde herkesin rahatlıkla ulaşacağı Kuran vardır. Yüzlerce Kuran açıklaması, Kuran üzerine yazılmış binlerce kitap vardır. Kuran Arapçasını öğrenmek için o kadar çok kaynak vardır. Ancak İngilizce öğrenmek için harcanan çaba, harcanan para inanılmaz boyutlardayken Kuran Arapçasını öğrenmek için çaba harcayan birilerini bulmak bile samanlıkta iğne aramak gibidir. İngilizce öğrenmek için anaokulundan itibaren ömür boyu büyük gayretler harcanırken, bunun için korkunç bütçeler ayrılırken Kuran’ı anlamak için bu çabanın milyonda biri bile ortada yoktur.

Hıristiyanların yaptığını yaparak Allah’ın dininde olmayan ruhban sınıfı üretildi. Din işleri adını verip din kelimesinin içi boşaltıldı. Mescitlerin yerine camiler üretildi. İnsanların Kuran’ı anlamayacağı, bu işin okulu olan ruhban okullarından mezun olanlara ait olduğu düşüncesi yayıldı. Diriler için indirilen Kuran ölüler kitabı yapıldı. Ne hazindir ki diriler için indirildiği ifadesinin geçtiği Yasin suresi ölülerin arkasından rutin olarak okunan sure haline geldi. Kuran’la asıl ilgilenmesi gereken bilim adamları Kuran’dan bihaber haline geldi. Onlar da bu işin ruhban sınıfının işi olduğuna inandılar. Kuran hayattan çıkarıldı ve böylece Kuran mehcur edinilmiş oldu.

Bu ayetteki هَذَا الْقُرْآنَ ifadesi Kuran’ın tamamıdır. Bu ayetteki resul de Muhammed değildir. Çünkü onun kavmi Kuran’ı bırakıp gitmemiştir, tam tersine Kuran’ı sahiplenmiştir.

Bu ayette Kuran’ı mehcur edindiler demektedir. Kuran’ı mehcur kıldılar dememektedir. Aslında anlam olarak beklediğimiz جَعَلُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا şeklindeki bir ifadedir. Eğer bu şekilde “kıldılar” deseydi Kuran’ı bırakıp gittiler anlaşılırdı.

Edinme ile mehcur kelimesi çelişmektedir. Mehcur bırakıp gidilendir. Mehcur olarak edinme çok şaşırtıcıdır. Hem bırakıp gideceksin hem de edineceksin. O zaman niçin “edindiler” demiştir de “kıldılar” dememiştir.

“Mehcur edindiler” demekle Kuran’ı sahipleniyorlar, bizim Kuran’ımız diyorlar ama onu kullanmıyorlar demektir.

Kuran ellerinde duruyor, her ortamda tilavet ediyorlar ama Kuran’ı kıraat etmiyorlar (incelemiyorlar). Çözümleri onda aramıyorlar. Onu kendilerine rehber edinmiyorlar. Çünkü Kuran’ı mehcur edinmişler. Çok paranın, çok oyun, çok müridin peşinde koşuyorlar. Diğerleri de çok parası, çok oyu, çok müridi olanların peşinde koşuyorlar. Bunlardan bir tanesi bile Kuran’ı kıraat etmiyor. Kuran’ın kıraatiyle çözümler bulma derdinde değiller. Bir kısmı insanların duygularını istismar ederek onları cehennemden kurtarma vaadiyle, günahlarını çıkarttığını iddia ederek paralarını topluyor. Bir kısmı takım elbise ve kravatlarını takarak insanlar arasında boy gösterip gezerek onların oyunu alma derdinde. Ne bir projeleri var ne de Kuran’la bir ilgileri. Bir kısmı da mallarını artırma derdinde, zenginleşiyor. Hacca, umreye her sene bile gidenleri var ama hayatlarında Kuran’ın kıraati yok. Tilaveti bol bol var. İçinde geçenle ise ilgileri yok. İnsanlar da onların sözünü dinliyor. Onlar da paraları olduğu için kendi sözlerinin kıymetli olduğunu sanan zavallılar maalesef.

Cin suresi cinlerin bir insan elçiye indirilen Kuran’la nasıl ilgilendiklerini, nasıl da Kuran’ı rehber edindiklerini göstermektedir. Artık Kuran herkesin elinin altındadır. Kendilerine cep telefonları kadar yakındır ama maalesef Kuran mehcur edinilmiştir ve insanların Kuran’a en uzak olduğu dönemi yaşıyoruz.

Teşvikiye, Yalova

13 Aralık 2025

M. Lütfi Hocaoğlu