CİN SÛRESİ - 1. Hafta

أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا (1) يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا (2)

“Kesinlikle cinden bir neferin kulak verip de ‘kesinlikle biz rüşde rehberlik eden şaşılacak bir Kuran işittik de ona iman ettik ve asla birisini rabbimize ortak etmeyeceğiz’ demeleri bana vahyolundu” de. (1-2)

قُلْ: “Söyle, de” demektir. قول kökünden ikinci tekil şahıs emir fiildir.

أُوحِيَ: “Vahyedildi” demektir. وحي kökünden gelmiştir. İf’âl bâbından üçüncü şahıs eril tekil mazi meçhul fiildir. Bir fiilin meçhul gelmesi demek fiilin fâilinin söylenmemesi demektir. Fiilden etkilenen mef’ûl fâilmiş gibi söylenir. Bu durumda fâilin yerine geçtiği için ona nâib-i fâil denir. وَحْي ikinci bâbdan mastar olarak bilginin, bilgilerin başkalarından gizli bir şekilde bir başkasına ulaşması manasındadır. Bu şekil başkalarının anlayamayacağı rumuz, işaret, kinaye olabileceği gibi başkaları görmeden, bilmeden ulaştırılan mesaj, ilham, söz ve diğer şeyler olabilir.

إِلَى: “-e, -a” demektir. Harf-i cerdir.

ي: “Ben” demektir. Birinci tekil şahıs mecrur muttasıl zamirdir.

إِلَيَّ: “Bana” demektir.

أُوحِيَ إِلَيَّ: “Bana vahyedildi” demektir.

أَنَّ: “Kesinlikle -mek, -mak” demektir. Huruf-u müşebbehe bi-l fiildendir. أَنَّ harfi إِنَّ gibi te’kîd bildirir. Farkı أَنَّ nin mastar olmasıdır.

هُ: “O” demektir. Üçüncü şahıs eril tekil mensub muttasıl zamirdir. Şan zamiridir. Raci olmayan zamirdir. (الضمير غير الراجع). Zamirin öncesinde yerini tuttuğu bir isim yoktur yani raci olduğu bir isim yoktur. Bu nedenle zamir görevinde değildir. Kendisinden öncesindeki bir isme değil kendisinden sonra anlatılacak olana işaret etmektedir ve “şöyle ki” anlamındadır. Bu tür zamirler için üçüncü şahıs tekil zamirler (هُوَ/هُ ve هِيَ/هَا) kullanılır. Eril olana şan zamiri (zamiru’ş-şan) (ضمير الشأن), dişil olana kıssa zamiri (zamiru’l-kıssa) (ضمير القصة) denir. Cümlenin başında yer alarak, bahsedilen konunun önemli olduğunu ifade eder. Önemli olan konuyu ifade eden kelime eril ise eril zamir (şan zamiri) gelir, önemli olan konuyu ifade eden kelime dişil olursa dişil zamir (kıssa zamiri) gelir.

اسْتَمَعَ: “Kulak verdi” demektir. سمع kökünden ifti’âl bâbından üçüncü şahıs eril tekil mazi malum fiildir. Dördüncü bâbdan (يَسْمَعُ -سَمِعَ) “işitti” anlamına gelirken ifti’âl bâbına geçince (يَسْتَمِعُ - اسْتَمَعَ) “kulak verdi” anlamına gelir. Artık işitme kişinin talebi, gayreti ile olmaktadır.

نَفَرٌ: “Nefer” demektir. İkinci bâbdan نُفُور mastarı toplu bir şekilde ortak bir hedefi gerçekleştirmek için ikamet ettikleri güvenli yerlerinden ayrılıp uzaklaşmak manasındadır. Bu ortak hedef kendilerini rahatsız eden bir durumla ilişkiyi kesmek olduğunda bu rahatsız edici veya hoş olmayan bir şeyden topluca uzaklaşma, ayrılma anlamına da gelmektedir. Bu mastar manasından نَفَر bir hedef için ikamet ettikleri güvenli yerlerinden ayrılıp uzaklaşan topluluk anlamındadır. Bu nedenle savaşmak üzere bulundukları yerden ayrılıp başka yere giden askerlerden oluşan topluluğa da nefer denir. Çoğulu نَفِير dir.

مِنَ: “-den” demektir. Harf-i cerdir.

الْجِنِّ: “Cin” demektir. جنن kökünden gelmiştir. Birinci bâbdan جَنّ mastarı birisini veya bir şeyi görünemeyecek bir yerde saklayıp gizlemek manasındadır. Bu mastar manasından saklanılıp gizlenilen manasında جِنّ ıstılahi olarak “cin” anlamında isimdir.

مِنَ الْجِنِّ: “Cinden” demektir.

نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ: “Cinden bir nefer” demektir.

اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ: “Cinden bir nefer kulak verdi” demektir. Bu cümlede kulak verilen şeyin ne olduğu söylenilmemektedir. Sonrasındaki cümleden anlaşılmaktadır.

فَ: Atıf harfidir. اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ cümlesine قَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا cümlesini atfetmektedir.

قَالُوا: “Dediler” demektir. قول kökünden birinci bâbdan üçüncü şahıs eril çoğul mazi malum fiildir. Fâili cem vâvıdır (قَالُوا). نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ (cinden bir nefer) ye racidir.

إِنَّا: “Kesinlikle biz” demektir. Aslı إِنَّنَا dır. Yazıda ve sözde kısaltılmıştır. نَا (biz) zamiri innenin ismidir. İnnenin haberi burada kendisinden sonra gelen سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا dir.

سَمِعْنَا: “İşittik” demektir. سمع kökünden dördüncü bâbdan birinci çoğul şahıs mazi malum fiildir.

قُرْآنًا: “Kuran, küme” demektir. قرء kökünden camid isimdir. قُرْآن bir şeyi ya da şeyleri toplamak, bir araya getirmek ve bazısını bazısının üstüne eklemek, yığmak manasında üçüncü bâbdan mastardır. اقْرَأْ “kıraat et” demektir. Birbiri ile ilişkili sesleri, sözcükleri bir araya toplamak ve bir anlam oluşturmak manasından düz okumak değil inceleyip analiz ederek değerlendirmek ve sonuca varmak manasındadır. Bu nedenle اقْرَأْ “bir araya getir, analiz ederek değerlendir, incele ve sonuca ulaş” demektir. Bir yazılı metinden veya hafızadan aktarmak kıraat değil, tilavettir (تِلَاوَة). Kıraat uygulama için bir sonuca ulaşmaktır. Bir araya getirirsin, analiz eder, değerlendirir ve elde ettiğin sonucu uygularsın.

ق harfinin piktografı ufuktaki güneşin resmidir. Işığın toplanmasını ifade eder. ر harfinin piktografı ise adam başının resmidir. İkisinin kombinasyonu olan قر adamların toplanmasıdır. Adamların toplanıp bir yerde kalmasını ve bu toplanılan yeri ifade eder. Bu haliyle قَرَار kelimesi yerleşik, kalıcı olan yere denir. Çabalamanın zıddıdır. Üçüncü harf olan hemzenin piktografı öküzün başıdır. Güç, kuvvet, liderliği temsil eder. Bu nedenle قرء kökü adamların toplanıp bir yerde kalması ve burada bir güç oluşmasını ifade eder. Buradan bu kök verilerin toplanması, incelenmesi ve bu incelemenin sonunda “güçlü kararlar alınması” anlamına gelir. Bu kökten gelen اسْتِقْرَاء da bu nedenle tümevarım anlamında kullanılmaktadır.

Kıraat her yerden yapılabilir. Çeşitli kitaplardan, çeşitli veri kaynaklarından kıraat yapılabilir. Kuran’ın kıraat edilmesi ise Kuran’ı inceleyip ondan toplanan verilerle yapılan analizlerle güçlü kararlar alınması anlamındadır. Kıraatte inceleme, değerlendirme ve karar verme durumu vardır.

Bir araya toplanılıp kendi içinde de sınıflandırılan yani sınıflandırılarak bir araya toplanılan manasında ve harflerden, sözcüklerden bir araya toplanarak okunan, üzerinde incelemeler yapılarak sağlam kararlara varılan manasında قُرْآن “Kuran” anlamında camid isimdir. Erildir. Çoğulu yine aynı kelimedir, قُرْآن dır. Bir kuran alt kuranlardan oluşabilir, kendisi de bir kuranın alt kuranlarından biri olabilir. Matematikteki küme kelimesi kuran ile ifade edilebilir. Küme-alt küme kavramı da kurana uygundur. Her alt küme bir kümedir. Her alt kümenin de alt kümeleri olabilir. Kuran’ın içindeki surelerin her biri de Kuran’dır, surelerin içindeki ayetlerin her biri de Kuran’dır. Sure grupları da Kuran’dır, ayet grupları da Kuran’dır.

Büyük kuran Fatiha dışındaki 113 sureden oluşan kısımdır. Tüm Kuran-ı Kerim değildir. Bu nedenle الْقُرْآن şeklinde gelirse Allah tarafından indirilen kitabın tamamı ya da o kitabın alt bölümlerinden oluşan bir bölümü manasındadır. Kuran-ı Kerimin tamamı anlatılmak istendiğinde هَذَا الْقُرْآنُ (Bu Kuran) şeklinde kullanılır.

Bir küme alt kümelerden oluşur (Bir kuran alt kuranlardan oluşur). Bir alt küme yine bir kümedir (Bir alt kuran yine bir kurandır).

عَجَبًا: “Şaşılacak iş, şey” demektir. عجب kökünden gelmiştir. Dördüncü bâbdan mastar olarak birisi için “tanıdık, bilindik, alışıldık dışında olma” manasındadır. Bu mastar manasından “tanıdık, bilindik, alışıldık olmayan” manasında عَجَب “şaşılacak iş, şey” anlamında isimdir. Aynı kökten sıfat-ı müşebbehe olarak iki isim daha vardır. عَجِيب “hayret verici şey”dir. عُجَاب ise “hayreti aşan, hayretin sınırını geçen şey” demektir. Kalıplarla ilgilidir. عُجَاب sıfat-ı müşebbehesi عَجِيب sıfat-ı müşebbehesinden daha şiddetli bir hayret, şaşırma ifade eder. طَوِيل ve طُوَال de aynı kalıplardan gelir. طَوِيل uzun, طُوَال ise çok uzun demektir. Tanıdık, bildik ve alışılmışın dışında olma açısından en güçlü olan عُجَاب sonra عَجِيب sonra عَجَب dir.

يَهْدِي: “Rehberlik eder” demektir. هدي kökünden ikinci bâbdan üçüncü şahıs eril tekil merfu muzari malum fiildir. Birisini/birilerini bir hedefe yöneltip o hedefe varması için rehberlik etmek demektir.

إِلَى: “-e, -a” demektir.

الرُّشْدِ: “Akli olgunluk, rüşd” demektir. رشد kökünden birinci bâbdan mastardır. Gerçeği iyi bilip, ona göre davranmak, aklen olgunlaşmak manasındadır. Düşüncenin olgunlaşması, tam aklî kuvvetlere erişmek, düşünme fonksiyonunun en iyi hâline gelmesiyle kendisine arz edilen hususlar karşısında en iyi hükümleri vermek demektir.

إِلَى الرُّشْدِ: “Rüşde” demektir.

يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ: “Rüşde rehberlik eder” demektir.

قُرْآنًا عَجَبًا يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ: “Rüşde rehberlik eden şaşılacak bir Kuran” demektir.

سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ: “Rüşde rehberlik eden şaşılacak bir Kuran işittik” demektir.

فَ: Atıf harfidir. Fâ-u takibiyyedir. Rüşde rehberlik eden Kuranı işitir işitmez hemen bu atıf harfinden sonra gelen fiili yapmışlardır.

آمَنَّا: “İman ettik, güvendik” demektir. Birinci şahıs çoğul mazi fiildir.

بِ: “-e” demektir. Harf-i cerdir. İman fiilinden sonra bu harf-i cer gelir ve bu harf-i cerden sonrasında gelen kelime kendisine güvenilendir.

هِ: “O” demektir. Üçüncü şahıs eril tekil mecrur muttasıl zamirdir. قُرْآنًا e racidir.

بِهِ: “Ona” demektir.

آمَنَّا بِهِ: “Ona iman ettik” demektir.

سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ: “Rüşde rehberlik eden şaşılacak bir Kuran işittik de ona iman ettik” demektir.

وَ: “Ve” demektir. Atıf harfidir. سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ cümlelerine لَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا cümlesini atfetmektedir.

لَنْ: “asla -mayacak” anlamında olumsuzluk edatıdır. Gelecek zamanda mutlak olumsuzluk ifade eder. Fiil cümlesi başına gelen bazı edatlarla olumsuz hale getirilir.

نُشْرِكَ: “Ortak edeceğiz” demektir. شرك kökünden birinci çoğul şahıs mensub muzari malum fiildir. Merfu hali نُشْرِكُ dur. Öncesindeki لَنْ olumsuzluk edatı nedeniyle نُشْرِكَ şeklinde mensub hale gelmiştir. Mensub muzari her zaman gelecek zamanı gösterir.

Şirkin manası zaman içinde kaymış ve alakasız bir şekle dönüşmüştür. Putlara tapınma, Allah’tan başkasını ilah edinme, Allah’tan başkasına ibadet etme şirk olarak anlamlandırılmıştır. Allah’la araya birilerini koymak da şirk olarak adlandırılmıştır. Bunların hiçbirisi Allah’a şirk değildir. Allah’a şirk “Allah’ın doğal ve sosyal kanunlarına aykırı kurallar, kanunlar koymaktır”. Bu kanun koyulduğunda insanlar Allah’ın koyduğu kanunlara aykırı hareket etmek zorunda kalırlar. Kendi iradesi dışında Allah’ın istemediğini yapmaya zorlanmış olurlar. Bu kural mecliste oluşturulmuş bir yasa olmak zorunda değildir. Toplumsal kurallar, töreler, gelenekler de buna dahildir.

لَنْ نُشْرِكَ: “Asla ortak etmeyeceğiz” demektir.

بِ: “-e, -a” demektir. Kendisine ortak edilen bu harf-i cerden sonra gelmektedir.

رَبِّ: “Rab, terbiyeci” demektir. ربب kökünden isimdir. Alemlerin rabbi olan Allah’tır.

نَا: “Biz” demektir. Birinci çoğul şahıs mecrur muttasıl zamirdir.

رَبِّنَا: “Rabbimiz” demektir.

بِرَبِّنَا: “Rabbimize” demektir.

أَحَدًا: “Bir, birisi” demektir. وحد kökünden gelmiştir. İkinci bâbdan حِدَةٌ mastarı “bir olmak” manasındadır. Bu mastar manasından أَحَدٌ “bir” anlamında isimdir. Ancak isim tamlamasında kullanıldığı zaman “bir” manasında iken tamlama olmadan kullanıldığında “birisi” anlamındadır. Yanında kimse olmayan, yalnız başına olan kimse anlamındadır. Erildir. Dişil karşılığı إِحْدَى dır.

İbdal olmuş, vâv harfi hemzeye dönüşmüştür.

لَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا: “Asla birisini rabbimize ortak etmeyeceğiz” demektir.

سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا: “Rüşde rehberlik eden şaşılacak bir Kuran işittik de ona iman ettik ve asla birisini rabbimize ortak etmeyeceğiz” demektir.

إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا: “Kesinlikle biz rüşde rehberlik eden şaşılacak bir Kuran işittik de ona iman ettik ve asla birisini rabbimize ortak etmeyeceğiz” demektir.

قَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا: “‘Kesinlikle biz rüşde rehberlik eden şaşılacak bir Kuran işittik de ona iman ettik ve asla birisini rabbimize ortak etmeyeceğiz’ dediler” demektir.

اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا: “Cinden bir nefer kulak verdi de ‘kesinlikle biz rüşde rehberlik eden şaşılacak bir Kuran işittik de ona iman ettik ve asla birisini rabbimize ortak etmeyeceğiz’ dediler” demektir.

أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا: “Kesinlikle cinden bir neferin kulak verip de ‘kesinlikle biz rüşde rehberlik eden şaşılacak bir Kuran işittik de ona iman ettik ve asla birisini rabbimize ortak etmeyeceğiz’ demeleri” demektir.

أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا: “Kesinlikle cinden bir neferin kulak verip de ‘kesinlikle biz rüşde rehberlik eden şaşılacak bir Kuran işittik de ona iman ettik ve asla birisini rabbimize ortak etmeyeceğiz’ demeleri bana vahyolundu” demektir.

قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا: “‘Kesinlikle cinden bir neferin kulak verip de ‘kesinlikle biz rüşde rehberlik eden şaşılacak bir Kuran işittik de ona iman ettik ve asla birisini rabbimize ortak etmeyeceğiz’ demeleri bana vahyolundu’ de” demektir.

Bu ayetlerde “söyle” denilen kimdir? Yalnızca peygamber midir yoksa Kuran’ı her okuyan mıdır? Bunu anlamak için vahyin manasını iyi anlamamız lazımdır.

Vahiy denilince herkesin aklına Allah tarafından peygamberlere gönderilen mesaj gelmektedir. Genelde dar bir manaya sıkıştırılmaktadır. Oysa vahiy daha geniş bir anlama sahiptir. Öncelikle Allah’ın bir beşerle nasıl konuştuğunu ifade eden ayete bakalım.

Bu ayette Allah’ın bir beşerle üç şekilde konuştuğu ifade edilmektedir:

1. Vahiy: Bu şekil genellikle ilham olarak tanımlanır. “İçimden bir ses bana söyledi” şeklinde de ifade edilir. Başkalarının algılayamayacağı bir şekilde olduğu için vahiydir. Bunun örneği Kuran’da Musa’nın annesine vahiydir.

وَأَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِيهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَيْهِ فَأَلْقِيهِ فِي الْيَمِّ وَلَا تَخَافِي وَلَا تَحْزَنِي إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيْكِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ

Musa’nın annesine “onu emzir, onun aleyhine korktuğunda onu büyük akarsuya bırak ve korkma ve hüzünlenme, kesinlikle biz onu sana döndürenleriz ve onu mürsellerden kılanlarız” diye vahyettik. (Kasas 7)

إِذْ أَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّكَ مَا يُوحَى أَنِ اقْذِفِيهِ فِي التَّابُوتِ فَاقْذِفِيهِ فِي الْيَمِّ فَلْيُلْقِهِ الْيَمُّ بِالسَّاحِلِ يَأْخُذْهُ عَدُوٌّ لِي وَعَدُوٌّ لَهُ

Annene “onu sandığa koy, onu (sandığı) büyük akarsu içine koy da büyük akarsu onu sahile kavuştursun da onu bana ve ona düşman olan alsın” diye vahyetmiştik. (Taha 38-39)

Musa’nın annesine vahyedilen işte bu şekildedir. Burada iletişim tek taraflıdır. Allah vahiyle konuşmakta ama beşer onunla konuşmamaktadır.

2. Perde arkasından konuşmak: Âdem, Nûh, İbrahim, Musa ile Allah’ın konuşması bunun örneğidir. Allah’ı kimse göremeyeceği için Allah’ın direk konuşması ancak bu şekildedir. Bu şekilde konuşmada iletişim iki taraflıdır. Allah da beşer de karşılıklı konuşmaktadırlar.
3. Bir elçi gönderip de onun ona istediğini O’nun izniyle vahyetmesiyle konuşması: Burada elçi beşerle konuşmaktadır. Burada مَا يَشَاءُ mevsul-sıla cümlesinde isteyen kimdir? بِإِذْنِهِ (O’nun izniyle) dendiği için burada isteyen elçidir. Elçi Allah’ın izniyle kendi istediğini beşere vahyetmektedir. Bu elçi ile iletişim tek taraflı da olabilir, iki taraflı da olabilir. Peygambere gelen elçi Cebrail’dir. Cebrail Allah’ın izniyle istediğini peygambere vahyetmektedir. Peygamber Cebrail ile konuşabilmekte ve cevap alabilmektedir. Kuran’da peygamberin Allah ile perde arkasından konuşması geçmemektedir.

Vahiy sadece beşere yapılmamaktadır. Şuur sahibi olmayan varlıklara da vahiy vardır. Vahiy başkalarının fark edemediği bir iletişim şeklidir.

Bu ayetlerde balarısına yapılan vahiy ifade edilmektedir. Hayvanlardaki içgüdüsel hareketler Allah’ın onlara vahyidir.

Bunlar dışında insanlara Allah’ın doğrudan değil kitabı yoluyla yaptığı vahiy vardır.

Bu ayetlerde görüldüğü gibi Allah’ın kitabını okuduğumuzda bize vahyedilmektedir.

Bu ayetlerde vahiy kelimesine bir sıfat getirilmiştir. Muzari meçhul bir fiil olarak getirilmiştir. Beklenilen bu sıfat gelmeden peygamberin konuştuğunun vahiy olduğunun ifadesidir. Ancak يُوحَى (vahyediliyor) ile takyid edilmiştir. أُوحِيَ (vahyedildi) ile takyidi olsaydı sadece peygambere vahyedilmiş olan vahiy olurdu. يُوحَى (vahyediliyor) ile gelmesiyle peygambere vahyedilenin başkalarına da vahyedildiği ifade edilmiş olmaktadır. Bu da “kitaptan ve rabbinin kitabından sana vahyedilen” ifadeleri ile uyum içindedir. Bunlara göre Kuran’ı okuyana Kuran’dan vahyedilmektedir.

Cin suresinin başındaki قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ (de ki bana vahyedildi) denilen kimse bu nedenle ilk vahyedilen peygamber ve sonrasında bu sureyi okuyan herkestir.

İnsanlar da birbirine vahyederler. Birisine telefondan mesaj gönderdiğinizde üçüncü kişiler o mesajı bilemediği için ona vahyetmiş olursunuz.

Meryem suresinin bu ayetlerinde Zekeriya kavmiyle normal bir şekilde konuşmamakta ama vahyetmektedir. Onlarla işaretle konuşmaktadır. Bu işaretle haberleşme vahiydir. Kavmi dışındakiler bunu anlamamaktadır.

Cin suresinin bu ayetlerinde cinlerden bir neferin bir kuran dinledikleri ifade edilmektedir. Bu kuranı kimden veya kimlerden dinlemişlerdir? Bu ayetlerde kime kulak verildiği, kimden kuran dinlediği ifade edilmemektedir.

Bu surenin iniş sebebi ve bu kulak verme olayının nasıl gerçekleştiğine dair Buhari’de yer alan bir hadis kaynak gösterilmektedir:

Bu hadis haber-i âhâd (vahid) statüsündedir, meşhur veya mütevatir değildir.

Siyer literatüründe hadis kaynaklarına dayanılarak söz konusu hadise, Tâif’ten dönüşte Batn-ı Nahle’de gerçekleşen bir karşılaşma olarak anlatılır. Başka türlü rivayetler (Mekke içinde ikinci bir buluşma vb.) olsa da baskın görüş Batn-ı Nahle’de sabah namazı esnasında okunan tilâveti dinleyen bir grup cinin kavmine dönüp davet faaliyeti yapmasıdır.

Bu hadis ile ayet arasında bir uyumsuzluk vardır. Hadiste şeytanlar denmektedir. Ayette ise cinlerden bir nefer denmektedir. Nefer görevli olarak kendi ikametlerinden ayrılan heyet demektir. Bu da zaten kuran dinlemek için görevli olarak gittiklerini göstermektedir. Bu da bu cin heyetinin tesadüfen kuran dinlemediklerini, kurana kulak vermek için özel olarak görevlendirildiklerini göstermektedir. Cinler kuranı tesadüfen işitmemiş, tesadüfen de karşılaşmamışlardır. Dinlemek için kulak vermişlerdir. Çünkü سَمِعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ (cinlerden bir nefer işitti) denmemiş iftial bâbı ile اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ (cinlerden bir nefer kulak verdi) denmiştir. Aynı zamanda nefer denmiş, başka bir topluluk ismi (hizip, ümmet, fırka, cem gibi) kullanılmamıştır. Bu da onların özellikle Kuran’a kulak verme hedefi için görevli olarak geldiklerini göstermektedir.

Cinlerin işittiği kuran hangi kurandır? Bize indirilen Allah’ın kitabı olan Kuran’ın içinden bir kuran mıdır? Yoksa onların kendilerine indirilen bir kitap mıdır? Kendilerine indirilen bir kitap olsaydı onların kendi içlerinde bir resule indirilmesini beklerdik. Buradan anlaşılıyor ki bizim kitabımız olan Kuran’dan bir kurana kulak verip dinlemişler. Diğer bir soru kimden dinledikleridir. Ahkâf suresinde de bu olayı anlatan ayetlere bakınca kimden dinledikleri anlaşılmakta ve görevlerinin ne olduğu da anlaşılmaktadır.

Bu ayetler إِذْ ile başlamıştır. Bu da geçmiş zamanı gösterir. Bu ayet indiğinden daha öncesinde olmuştur. Bu ayet inmeden, Kuran’ın indirilmesi tamamlanmadan önceki dönemde gerçekleşmiştir. Cinlerden bir neferin Allah tarafından peygambere yönlendirildiği anlaşılmaktadır. Bu ayetlerdeki “sen” (إِلَيْكَ) peygamberin kendisidir. Cinler Kuran’a kulak vermişler ve aceb bir kuran dinlemişlerdir. Dinledikleri kuran Kuran’ın bir kısmı mı yoksa belli bir konuyu içeren ayetler topluluğu mudur? Bu ayetlerden anladığımız gayet ayrıntılı olan ve onları ilgilendiren ayetlerden oluşan bir kuran (ayet kümesi) dinlemişlerdir. Kuranı dinlemek için hazır olmuşlar ve أَنْصِتُوا diyerek birbirlerinden odaklanmalarını istemişlerdir. Bu emrin anlamı “sessizliğe özen gösterin, dikkatinizi ve işitmenizi yönlendirerek sesi ve konuşmayı en iyi şekilde algılamanızı sağlayın” demektir. Kuran’ın okuması bitirilince kavimlerine uyarıcılar olarak dönüyorlar. Bu cinlerin hepsinin aynı kavimden geldiklerini neferler (نَفِير) şeklinde çoğul değil, “bir nefer” şeklinde tekil gelmesinden anlıyoruz. Kavimlerine döndüklerinde Musa’dan sonrasında indirilen bir kitabı işittik diyorlar. Bu da insanlara indirilen kitapları bildiklerini ve bu kitaplardan haberdar olduklarını göstermektedir. Kavimleri Musa’yı biliyor ama yeni indirilen Kuran’ı bilmiyor. Onlara Kuran’ı işittiklerini söylüyorlar. Yeni bir kitabın indiğini ifade ediyorlar. Öncekileri tasdik ettiği bilgisini veriyorlar. Bu bilgiyi ya Kuran’dan işittikleri ayetten alıyorlar ya da Kuran’ı dinleyince anlıyorlar. Hakka ve müstakim tarike rehberlik ettiğini kavimlerine söylüyorlar. Allah’a çağırana icabet etmelerini kavimlerinden istiyorlar. Allah’a çağıran burada dinledikleri Kuran ve bunu ileten kendileri olarak anlaşılmaktadır. Allah’a iman etmelerini kavimlerinden istiyorlar ve iman ederlerse Allah’ın onların suçlarını bağışlayacağını söylüyorlar. Elim azaptan da kurtaracağını söylüyorlar. Bu ayetlerdeki cinlerden nefer Cin suresindeki cinlerden neferdir. Kavimlerine tebliğ etmek üzere Allah tarafından görevlendirilmişler ve peygamberden Kuran dinlemek üzere gelmişlerdir. Ayetlerde peygamberle nerede ve ne zaman buluştukları ve ne kadar ayetten oluşan bir kuran dinledikleri anlatılmıyor. Dinledikleri kurandan şaşırtıcı diye bahsediyorlar yani alışılmışın dışında olduğunu ifade ediyorlar. Bu durumda bize indirilen Kuran’ı dinlediklerine göre Kuran’da cinlere de mesaj verilmiş olmalıdır ki verildiğini biliyoruz.

يَامَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ (ey cin ve insan topluluğu) ve أَيُّهَا الثَّقَلَانِ (ey iki ağırlık) ifadelerinin geçtiği Rahman suresinin tamamında defalarca geçen فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ (ikinizin rabbinin hangi olgularını ikiniz yalanlıyorsunuz) cümlesindeki ikiniz ile ifade edilen cin ve insandır.

Kuran’da cinler ve insanlar için pek çok ortak mesaj vardır. Zaten cinler de kavimlerine döndüklerinde bu mesajları iletmişlerdir. Cinlerden de insanlardan da istenen Allah’a iman etmeleridir. İyi varlıklar olmalarıdır. Zalim olmamalarıdır. Allah’a kimseyi ortak etmemeleridir. Daha pek çok şey hem cinleri hem de insanları ilgilendirir.

Ahkâf suresinde cinler dinledikleri kuran için يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ وَإِلَى طَرِيقٍ مُسْتَقِيمٍ (hakka ve müstakim tarike rehberlik eder) denilirken Cin suresinin bu ayetlerinde يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ (rüşde rehberlik eder) denmektedir. Kuran sadece insanları değil cinleri de olgunluğa, hakka ve doğru bir yola götüren bir rehberdir.

Dinledikleri kurana iman ettikleri ve rablerine kimseyi ortak etmeyeceklerini ifade ederek şirki özellikle belirtmişlerdir. Cinler iman ettik diyorlar, arkasından şirk yapmayacağız diyorlar. İmanla şirk beraber olabiliyor mu da iman etmenin yanında bir de şirk etmeyeceğiz diyorlar?

Şirk her zaman saf şirk değildir. Allah’a iman ederken bile insanların çoğu müşrikler halinde iman ederler.

Bu ayetler iman ve şirkin nasıl bir arada olacağını ve insanların çoğunluğunun da bu durumda olduğunu göstermektedir.

Cinlerin de insanlar gibi şirk üzerinde olabildiklerini anlıyoruz. Kuran dinleyen cinler bunu asla yapmayacaklarını ifade etmişlerdir. Cinlerin şirki de insanların şirki gibidir. Şirk mülk ile ilgilidir.

İnsanlar kendilerinin şirk üzerinde olmadıklarını sanırlar. Kendilerinin çok iyi bir şey yaptıklarını sanırlar ama şirk üzerindedirler. Kuran’da anne-babanın çocuklarını şirke sokmak için cihad ettikleri ifade edilmektedir. Anne-baba çok iyi bir yolda olduklarını sanmaktadırlar. Çocuklarını da kendilerince bu iyi yola sokmaya çalışmaktadırlar. Bu nedenle şirk kavramının çok iyi anlaşılması gerekmektedir. Şirk Allah’ın mülküne yani yönetimine ortak etmedir.

1. Şerik (الشَّرِيك): Allah’ın doğal ve sosyal kurallarına, kanunlarına aykırı kural, kanun koyan kimsedir. Şerikler yani ortak edilenler yönetimde ve kural koymada Allah’a ortak edilmektedirler. Allah’ın kurallarına aykırı kuralları koymakta, Allah’ın istemediği şekilde yönetmektedirler.
2. Müşrik (الْمُشْرِك): Şeriki kural, kanun koyucu olarak seçen, destekleyen, onun arkasında olan kimsedir. Şerik, kuralı koyandır, müşrik ise şeriki kural koyucu olarak seçen, kabul eden ve onun koyduğu kuralların doğru, iyi, güzel, faydalı olduğunu savunan ve uygulattırandır.
3. Şirk (الشِّرْك): Mülkte yani yönetme yetkisinde ortak edilen kısımdır. Bu yetki yasama, yargı, yönetme, yürütme olabilir. Bunlardan hangisinde şerikler Allah’ın kurallarına uygun olmayan kurallar veya bu kuralları uygulama kuralları üretiyorsa orası ortak edilen kısım olarak şirktir.
4. Şirk edilen (مَا يُشْرِكُونَ): Allah’ın doğal ve sosyal kanunlarına aykırı olan kural, kanundur. Allah’ın kurallarına aykırı yasalar, örfler, toplumsal kurallar, töreler, geleneklerdir. Şeriklerin koyduğu kurallardır. Kuralı koyan şerik ölmüş olsa bile onun koyduğu kural, çıkardığı kanun, getirdiği sistemli yapı varlığını devam ettirmekte olabilir. مَا يُشْرِكُونَ kurallar olduğu gibi aynı zamanda kuralları koyma kurallarıdır. Kural koyma kuralı da Allah’ın kuralı koyma kuralına aykırı olduğu zaman şirk edilendir.

Allah’a iman edersin ama kesin bilgin olamayan bir şeyi Allah’a ortak edersin ve müşrik olarak iman etmiş olursun. İnsanların çoğunluğunun durumunun bu olduğu gayet açıktır. Günümüz ise çoğunluğa uyma dönemidir. Çoğunluk ne derse onu yapalım. Çoğunluğun oyunu almamız lazım ki iktidar olalım. Çoğunluğun dediğinin olması Allah’ın izin vermediği bir yönetim biçimidir. Bu yönetim biçiminin içinde hareket etmek ve bu yönetim biçimi üzerinde olmak nedir o zaman?

Cinler için de geçerlidir. Cinler de kavimleri içinde Allah’ın kurallarına aykırı kurallar koyan şerikler edinerek müşrikler olabilirler.

Kıyamet yevminde cin veya insan müşrikler müşrik olduklarını, şerikler de şerik olduklarını kabul etmeyeceklerdir. Hatta müşrik olduklarına şaşıracaklardır. Bu nedenle çok çok dikkatli olmak lazımdır. “Elhamdülillah Müslümanım” diyerek, namaz, oruç, hac fiillerini gerçekleştirerek, son nefeste de kelime-i şehadetle ölerek cennette olacağını sanırken aslında müşrik veya şerik olduğunu öğrenme riskinin olduğunu ayetlerden anlamaktayız.

Bu ayette rabbimiz Allah’a yemin ederek biz müşrikler değiliz demektedirler. Ancak onlara Kuran الَّذِينَ أَشْرَكُوا (ortak edenler) demektedir. Has ism-i mevsulle gelmiştir ve bu da organize bir şekilde müşrikler olduklarını göstermektedir. Şirk organizedir. Allah’ın kurallarına aykırı kural koyma kuralları ile şirk içindedirler. İnsanlar namaz kılıyoruz, oruç tutuyoruz, hacca-umreye gidiyoruz, sadaka veriyoruz, biz cennetliğiz sanmaktadırlar. Oysa müşrik olmak çok kolaydır. Allah’ın kurallarına aykırı kural koyan şerikleri varsa müşriklerdir. Günümüz zır-cahiliye dönemi şirkin zirvede olduğu dönemdir.

Teşvikiye, Yalova

23 Ağustos 2025

M. Lütfi Hocaoğlu