21- Johann Gottlieb FİCHTE
Fichte 1800’ün bir yazarı Gothe, Schiller, Kant, Fichte ve Schelling’i aynı polemik içinde anlatmaktadır. Yazar bunu Friecderich Micolais’i yererek anlatmaktadır. Bunu yapan Fichte’dir. Düşünceleri ilk bakışta sadedir ama çok etkileyicidir. Kavgacı ve aktiftir. Ölümsüzlüğe kavuşma tek arzusudur.
Fichte kaz çobanıdır. Yüksek kabiliyetini gören çiftlik sahibi ona felsefe eğitimini yaptırır. Üniversitede iken hamisi ölür. Özel dersler verir. Vekilleri eğitmek ister. Kabul edilmeyince oradan ayrılır. Zürih’te sevdiği nişanlısı ile tereddütler içinde evlenir. Zürih’ten ayrılır, yeni iş arar. Başaramaz.
Fichte Kant’ı öğrenmek isteyen öğrenci sayesinde çağdaşı Kant’ı tanır. Artık dingilleşir, zor ama mesut olan biridir.
Fichte İncil’i değerlendirir. Yayıncı kitabı yazarsız yayınlar. Kitap Kant’ın sanılır ve şöhret bulur. Kitabın Fichte’ye ait olduğu anlaşılıncaya kadar kitap çoktan meşhur olur. Üniversiteye atanır. Orada gençler tahkir ederler. Öğrencisiyle yayınladığı bir yazı onun üniversiteden kovulmasına sebep olur. Berlin’de oturma izni verilmez. Prusya kıralı hoş karşılar. Fichte 52 yaşında ölür.
Kant bilginin eksikliği üzerinde durmuştur. Fichte’ye göre çevreyi var eden bendir. Biz düşündüğünüz için onlar var. Avrupa uygarlığı Avrupalıların eseridir. İdealinde tasavvur vardır, realite yoktur. Benden başka bir şey kalmazsa ben de yok olmaz mı? Ben varlığını korumalı. Ben var, Tanrı var, çevre var, benler var. Bunların hepsini var kabul etmek zorundayız. Hürriyeti başkaları sınırlandırır ama kendisi nedir? Hürriyeti dıştan değil içten sınırlayan benin derininde ben vardır. Gerçek hayat benliğin de yok olması ile başlar. Kendi hürriyetini Tanrı’nın hürriyeti içine almadır. Tanrı vardır, başka bir şey yoktur. Tanrı’da yaşamak onun içinde hür olmak demektir.
Yorum
İnsan olarak Fichte de iyi insandır. Saldırganlık çıkarları için değildir, hakkı savunmak içindir. Konu olarak insanın cüzi iradesini incelemelidir.
“Allah dilemedikçe siz dileyemezsiniz” âyetinin konuları üzerinde durmuştur. Bunu şöyle açıklayabiliriz. Devlet İstanbul’dan Ankara’ya gitmek için yollar yapar. Demiryolu, havayolu, karayolu Firmalar değişik ulaşım araçları koyarlar. Halka sen istediğin araç ile Ankara’ya git denir. Kişi kendi başına yeni bir yol ve araç icad edemez. Sadece bu arabalardan istediğini seçer ve yolculuğunu yapar. İnsan özgürdür. İnsan Tanrı’nın meşieti içinde sağladığı imkanlar içinde hürdür.
İnsana Tanrı’nın ruhu üflenmiştir demek, Tanrı’nın halifesidir demektir. Bir Tanrı gibi cüzi iradesini yani külli iradenin sağladığı iradeyi kullanmaktadır. Tanrı irade etmesinden önce irade edeceğini bilir mi? O zaman irade etmemiş olur. Tanrı benim irade edeceğimi irade etmeden önce bilir mi? O zaman da ben irade etmemiş olurum. İrade edilemeyen şeyi bilmez diyebiliriz. Ama bu söz de doğru değildir. Çünkü zamanı O var etmektedir. O’nun için zaman yoktur. Sonuç olarak biz ancak zaman ve mekan içinde düşünebiliriz. Zaman ve mekan dışı bir şeyi kavrama melekemiz yoktur. Sonsuzu da tanımlarız ama kavrayamayız.
Ansiklopedik Bilgi:
Johann Gottlieb Fichte (19 Mayıs 1762, Rammenau - 29 Ocak 1814, Berlin), ünlü Alman düşünürü. Felsefedeki en önemli kavrayışı, temel çıkış noktası kendi özgürlük anlayışıdır. Fichte'ye göre, irade ya da ben, temel gerçeklik olup, özgürdür, kendi kendisini belirleyen faaliyettir. Ben ya da irade dışında her şey ölü ve pasif bir varoluşu gösterir; yalnızca böyle bir faaliyet, kendi kendisini belirleyen tinsel bir faaliyet gerçektir. İradenin kendisi, yaşam ve akıl, bilgi ve eylem ilkesidir, her türlü ilerleme ve uygarlığın harekete geçirici gücüdür; bilginin dayandığı temel, kuramsal düşüncenin birleştirici ilkesidir. Şu halde, felsefede yapılacak ilk iş, böyle bir faaliyetin niteliğine, hem kuramsal ve hem de pratik aklın koşullarına, ilke ve önkabullerine ilişkin olarak ayrıntılı bir açıklama sunmaktır.
Bir dokumacının oğlu olan Fichte, yeteneği olduğunu fark eden bir zenginin himayesinde yüksek öğrenimini gerçekleştirebilmiştir. Fichte Kant'a büyük hayranlık duymuş, onu görmeye gitmiş ve "Versuch einer Kritik aller Offenbarung" (Bütün Tanrısal İlhamların Bir Eleştirisi) adlı eserini sunmuştur. Onun felsefe konumu Kant, Friedrich Schelling, Hegel gibi isimlerin yanı sıra Alman felsefesinin temel taşları arasında yer alır. Alman idealizminin hem temellendiricisi hem de temsilcisi durumundadır. Kant sonrası Alman felsefesinin önde gelen isimlerinden biri olmuştur.
Haftalık Seminer Dergisi; 638. Hafta 26 Kasım 2011 SÜLEYMAN KARAGÜLLE
Yay. Haz.: REŞAT NURİ EROL
www.akevler.org (0532) 246 68 92