Mübadele ekonomisinde denge üretim ile tüketim arasında kurulur. Üretimde adil bölüşüm olur ve herkes kendisine düşen kısmı tüketir.
Ürettiğinden fazla tüketme ambarları boşaltır.
Ürettiğinden az tüketme ise işsizliğe sebep olur.
Eskiden az tüketme zararlı değildi. Çünkü kişi artırdıkça başkaları onun artırdığından yararlanıyor, böylece olumlu bir duruma düşülüyordu.
Bugün ise az tüketme demek, başaklarının mallarının satılmaması demektir. Bu da onları yani üreticileri işsiz bırakır. Böyle bir durumda onlar da senin malını alıp tüketemezler. Dolaysıyla sen de işsiz kalırsın.
Sen ayda bin liralık iş yaptınsa, onu o ay tüketmen gerekir ki, gelecek ay da başkaları üretsin, senin ürettiğin malları satın alsın. Böylece ekonomik çark dönsün.
O halde “israf” yani “üretmeden tüketmek” ne kadar zararlı ise;
Ürettiğin halde tüketmemek ve stok yapmak da o kadar zararlıdır.
Öyle bir “ekonomik düzen” kurulmalıdır ki, bu düzende insanlar ürettiklerini tüketsinler. Ne fazla tüketip israf yapsınlar, ne de tasarruf edip krizlere sebep olsunlar.
Kur’an bunu değişik âyetlerle ifade etmiştir.
Önce denge âyetleri ile dengeyi bozan hareketleri yasaklamıştır.
İsrafı haram kıldığı gibi cimriliği de haram kılmış, kenz etmeyi yasaklamıştır.
Herkes çalışacak ve üretecektir, ürettiklerini ve emeklerini satacaktır.
Kişi zenginse, elde ettiği gelirden kamuya pay verecektir.
Kişi fakirse, kamu bütçesinden (zekâttan) payını alacaktır.
Böylece herkesin eline o ay belli bir miktar geçecektir. Elde edilen bu geliri o ay harcayacaktır. Bu uygulama sayesinde ülkede üretildiği kadar tüketim olacaktır. Ne eksik ne de fazla ürün olmayacaktır.
Tasarruf haftası gibi bir haftanın mânâsı yoktur.
Böyle bir hafta ne İslâmîdir, ne iktisadîdir.
İslâmî olan “iktisat”tır, yani “denk bütçe”dir.
Kişilerin bütçeleri denk olmalıdır.
İşletmelerin bütçeleri denk olmalıdır.
Belde, il ve devlet bütçeleri denk olmalıdır.
Bunu yani bu denkliği nasıl sağlayacağız?
1) Yardımlaşma yoluyla bu denklik sağlanır. Gelirleri çok olanlar az olanlara karşılıksız varlıklarını aktarırlarsa üretim ile tüketim arasında denge doğar. Zekât veya vergi budur.
2) Varlıklılar varlıklarını muhtaç olanlara kullandırırlar, yani faizsiz borç verirler. Böylece şimdi Ahmet’in fazla olan malı Hasan’a geçer; sonra Hasan’ınki Ahmet’e geçer.
3) Yeter miktarda tüketim malları üretilmelidir. Artan emek yatırıma kaymalıdır. Bunun için “selem kredileri” ile tüketimde planlama sağlanır. Ayrıca inşaatta resmi ücret ve fiyat uygulanır, tüketimde serbest fiyat ve ücret uygulanır. Böylece artan emek yatırıma kayar.
4) Yatırıma da ihtiyaç yoksa, o zaman artan zaman ilme ve kültüre yöneltilir ve uygarlaşma sağlanır. Daha çok nüfusun barınması için imkanlar hazırlanır.
Bin lira geliri olan kimse bin liradan fazla harcama yapmayacaktır.
Ödeme planı olmayan borçlanmalar israftır ve haramdır.
Böyle bir şey yapmak yerine dilenmek daha ehvendir.
Eğer bin lira fazla gelirse, yatırım yaparak artan parayı devreye sokmalıdır.
Yatırım yapmak istemiyorsa, faizsiz kredi müesseselerine sokup ondan başkalarının yararlanması sağlanmalıdır.
İnsanlar şimdi paralarını sadece bankaya yatırmaktadırlar.
Oysa “Adil Ekonomik Düzen”de siz ürününüzü, mesela fındığınızı ambara verip ambardan “fındık senedi” alırsınız. O senedi bankaya götürüp mevduat olarak koyarsınız. Bir başkası onu alır ve kullanır. Sana lazım olduğu kadarını gerektiğinde geri vermiş olurlar.
Buna rağmen senin ürettiğin mal tükenmiyorsa, o zaman yapılacak iş o üretimi yavaşlatmak olacaktır.
Batılılar ne yapıyorlar?
Batılılar bunu piyasadan para çekerek sağlıyorlar. Faizi yükselttiklerinde halk kredi almaktan vazgeçer. İşletmeler para yatırmaktan vazgeçer. Bankaların mevduatı artar. İşsizlik çoğalır. Üretim yavaşlar. Stoklar eriyince bu sefer faizleri düşürürler, üreticiler faaliyete geçerler. Halk işletmelerin senetlerini alarak yatırımlarını oralara kaydırırlar.
İşsizlik zamanında sosyal krizlerin oluşmaması için de işsizlik sigortası oluşturulmuştur.
Batı böylece üretimini ve tüketimini bu şekilde planlamaktadır.
Kendisinin ekonomik ve sosyal düzenini başka ülkeleri sömürerek sürdürmektedir.
“Adil Ekonomik Düzen”de ise herkese “çalışma kredisi” verilerek tam istihdam sağlanmaktadır. Tüketimde artan emek ise yatırma kaydırılmaktadır. İsteyen emek de kültüre yani kültürel ve sosyal faaliyetlere kaymaktadır. İnsanlığın gelişmesi ve uygarlaşması bu sayede gerçekleşmektedir.