Kudret Helvası Menne

Tevrat ve Kuran’da Allah’ın Hz. Musa ve İsrailoğulları’na çölde gökten kudret helvası ve bıldırcın indirdiği yazmaktadır. Bıldırcın hepimizin bildiği eti lezzetli ve faydalı bir göçmen kuştur. Kudret helvası nedir? Bu konuda birçok iddia ortaya atılmıştır. Yahudi ve Hıristiyanlar bunu “göksel ekmek” olarak isimlendirirler. Müslümanlar ise çok farklı iddialar ortaya atmışlardır. Fakat genel kabul bunun bir helva olduğu kanaatidir.

Konuyu araştırmak için önce Tevrat’ta geçen “kudret helvası” ile ilgili bölümlere bakalım. Muharref Tevrat’ta bizim “kudret helvası” dediğimiz kelime man, manna (kelime kökü man ) olarak geçmektedir. Çevirisini ise bir çeşit ekmek olarak yapmaktadırlar. Son zamanlarda ekmek anlamının yanlış olduğunu manna kelimesinin “bu nedir” anlamına geldiğini iddia edenler de olmuştur.

Tevrat’ta Manna geçen bölümler şunlardır:

Mısırdan çıkış 16: Man ve Bıldırcın

Not supported field expression!^{Not supported field expression!}Bütün İsrail topluluğu Elim’den ayrıldı. Mısır’dan çıktıktan sonra ikinci ayın on beşinci günü Elim ile Sina arasındaki Sin Çölü’ne vardılar.

^{Not supported field expression!}Çölde hepsi Musa’yla Harun’a yakınmaya başladı.

^{Not supported field expression!}“Keşke RAB bizi Mısır’dayken öldürseydi” dediler, “Hiç değilse orada et kazanlarının başına oturur, doyasıya yerdik. Ama siz bütün topluluğu açlıktan öldürmek için bizi bu çöle getirdiniz.”

^{Not supported field expression!}RAB Musa’ya, “Size gökten ekmek yağdıracağım” dedi, “Halk her gün gidip günlük ekmeğini toplayacak. Böylece onları sınayacağım: Benim yasama göre yaşıyorlar mı, yaşamıyorlar mı, göreceğim.

^{Not supported field expression!}Altıncı gün her gün topladıklarının iki katını toplayıp hazırlayacaklar.”

^{Not supported field expression!}Musa’yla Harun İsrailliler’e, “Bu akşam sizi Mısır’dan RAB’bin çıkardığını bileceksiniz” dediler,

^{Not supported field expression!}“Sabah da RAB’bin görkemini göreceksiniz. Çünkü RAB kendisine söylendiğinizi duydu. Biz kimiz ki, bize söyleniyorsunuz?”

^{Not supported field expression!}Sonra Musa, “Akşam size yemek için et, sabah da dilediğiniz kadar ekmek verilince, RAB’bin görkemini göreceksiniz” dedi, “Çünkü RAB kendisine söylendiğinizi duydu. Biz kimiz ki? Siz bize değil, RAB’be söyleniyorsunuz.”

^{Not supported field expression!}Musa Harun’a, “Bütün İsrail topluluğuna söyle, RAB’bin huzuruna gelsinler” dedi, “Çünkü RAB söylendiklerini duydu.”

^{Not supported field expression!}Harun İsrail topluluğuna bunları anlatırken, çöle doğru baktılar. RAB’bin görkemi bulutta görünüyordu.

^{Not supported field expression!}RAB Musa’ya şöyle dedi:

^{Not supported field expression!}“İsrailliler’in yakınmalarını duydum. Onlara de ki, ‘Akşamüstü et yiyeceksiniz, sabah da ekmekle karnınızı doyuracaksınız. O zaman bileceksiniz ki, Tanrınız RAB benim.’ ”

^{Not supported field expression!}Akşam bıldırcınlar geldi, ordugahı sardı. Sabah ordugahın çevresini çiy kaplamıştı.

^{Not supported field expression!}Çiy eriyince, toprakta, çölün yüzeyinde kırağıya benzer ince pulcuklar göründü.

^{Not supported field expression!}Bunu görünce İsrailliler birbirlerine, “Bu da ne?” diye sordular. Çünkü ne olduğunu anlayamamışlardı. Musa, “RAB’bin size yemek için verdiği ekmektir bu” dedi,

^{Not supported field expression!}“RAB’bin buyruğu şudur: ‘Herkes yiyeceği kadar toplasın. Çadırınızdaki her kişi için birer omer alın.’ ”

^{Not supported field expression!}İsrailliler söyleneni yaptılar. Kimi çok, kimi az topladı.

^{Not supported field expression!}Omerle ölçtüklerinde, çok toplayanın fazlası, az toplayanın da eksiği yoktu. Herkes yiyeceği kadar toplamıştı.

^{Not supported field expression!}Musa onlara, “Kimse sabaha bir parça bile bırakmasın” dedi.

^{Not supported field expression!}Ama bazıları ona aldırmayıp sabaha bıraktılar. Bıraktıkları kurtlanıp kokmaya başlayınca Musa onlara öfkelendi.

^{Not supported field expression!}Her sabah herkes yiyeceği kadar topluyordu. Güneş ortalığı ısıtınca, yerde kalanlar eriyordu.

^{Not supported field expression!}Altıncı gün kişi başına iki omer, yani iki kat topladılar. Topluluğun önderleri gelip durumu Musa’ya bildirdiler.

^{Not supported field expression!}Musa, “RAB’bin buyruğu şudur” dedi, “ ‘Yarın dinlenme günü, RAB için kutsal Şabat Günü’dür. Pişireceğinizi pişirin, haşlayacağınızı haşlayın. Artakalanı bir kenara koyun, sabaha kalsın.’ ”

^{Not supported field expression!}Musa’nın buyurduğu gibi artakalanı sabaha bıraktılar. Ne koktu, ne kurtlandı.

^{Not supported field expression!}Musa, “Artakalanı bugün yiyin” dedi, “Çünkü bugün RAB için Şabat Günü’dür. Bugün dışarda ekmek bulamayacaksınız.

^{Not supported field expression!}Altı gün ekmek toplayacaksınız, ama yedinci gün olan Şabat Günü ekmek bulunmayacak.”

^{Not supported field expression!}Yedinci gün bazıları ekmek toplamak için dışarı çıktı, ama hiçbir şey bulamadılar.

^{Not supported field expression!}RAB Musa’ya, “Ne zamana dek buyruklarıma ve yasalarıma uymayı reddedeceksiniz?” dedi,

^{Not supported field expression!}“Size Şabat Günü’nü verdim. Bunun için altıncı gün size iki günlük ekmek veriyorum. Yedinci gün herkes neredeyse orada kalsın, dışarı çıkmasın.”

^{Not supported field expression!}Böylece halk yedinci gün dinlendi.

^{Not supported field expression!}İsrailliler o ekmeğe man adını verdiler. Kişniş tohumu gibi beyazımsı, tadı ballı yufka gibiydi.

^{Not supported field expression!}Musa, “RAB’bin buyruğu şudur” dedi, “ ‘Mısır’dan sizi çıkardığımda, gelecek kuşakların çölde size yedirdiğim ekmeği görmesi için, bir omer saklansın.’ ”

^{Not supported field expression!}Musa Harun’a, “Bir testi al, içine bir omer man doldur” dedi, “Gelecek kuşaklar için saklanmak üzere onu RAB’bin huzuruna koy.”

^{Not supported field expression!}RAB’bin Musa’ya buyurduğu gibi Harun manı saklanmak üzere Antlaşma Levhaları’nın önüne koydu.

^{Not supported field expression!}İsrailliler yerleştikleri Kenan topraklarına varıncaya dek kırk yıl man yediler.

Çölde Sayım 11:

Not supported field expression!^{Not supported field expression!}Halk çektiği sıkıntılardan ötürü yakınmaya başladı. RAB bunu duyunca öfkelendi, aralarına ateşini göndererek ordugahın kenarlarını yakıp yok etti.

^{Not supported field expression!}Halk Musa’ya yalvardı. Musa RAB’be yakarınca ateş söndü.

^{Not supported field expression!}Bu nedenle oraya Tavera adı verildi. Çünkü RAB’bin gönderdiği ateş onların arasında yanmıştı.

^{Not supported field expression!}Derken, halkın arasındaki yabancılar başka yiyeceklere özlem duymaya başladılar. İsrailliler de yine ağlayarak, “Keşke yiyecek biraz et olsaydı!” dediler,

^{Not supported field expression!}“Mısır’da parasız yediğimiz balıkları, salatalıkları, karpuzları, pırasaları, soğanları, sarmısakları anımsıyoruz.

^{Not supported field expression!}Şimdiyse yemek yeme isteğimizi yitirdik. Bu mandan başka hiçbir şey gördüğümüz yok.”

^{Not supported field expression!}Man kişniş tohumuna benzerdi, görünüşü de reçine gibiydi.

^{Not supported field expression!}Halk çıkıp onu toplar, değirmende öğütür ya da havanda döverdi. Çömlekte haşlayıp pide yaparlardı. Tadı zeytinyağında pişirilmiş yiyeceklere benzerdi.

^{Not supported field expression!}Gece ordugaha çiy düşerken, man da birlikte düşerdi.

Kuran’da ise “kudret helvasın”dan bahseden üç ayet vardır. Bu ayetlerde “kudret helvası” denen kelime ise menne dir. Bu ayetler şunlardır.

Bakara suresi 57. Ayet:

وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ وَأَنْزَلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ

Ve zallelnâ aleykumul gamâme ve enzelnâ aleykumul menne ves selvâ kulû min tayyibâti mâ razaknâkum ve mâ zalemûnâ ve lâkin kânû enfusehum yazlimûn(yazlimûne).

Bulutla sizi gölgelendirdik, kudret helvası ve bıldırcın indirdik, «Verdiğimiz rızıkların iyi ve güzel olanlarından yiyin» dedik. Onlar Bize değil, fakat kendilerine yazık ediyorlardı.[57]

Araf 160:

وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْبَاطًا أُمَمًا وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ وَظَلَّلْنَا عَلَيْهِمُ الْغَمَامَ وَأَنْزَلْنَا عَلَيْهِمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ

Ve katta’nâhumusnetey aşrete esbâtan umemâ(umemen), ve evhaynâ ilâ mûsâ izisteskâhu kavmuhu enıdrıb bi asâkel hacer(hacere), fenbeceset minhusnetâ aşrete aynâ(aynen), kad alime kullu unâsin meşrebehum, ve zallelnâ aleyhimul gamame ve enzelnâ aleyhimul menne ves selvâ, kulû min tayyibâti mâ rezaknâkum, ve mâ zâlemûnâ ve lâkin kânû enfusehum yazlimûn(yazlimûne).

Biz İsrailoğullarını oymaklar halinde on iki topluluğa ayırdık. Milleti Musa’dan su isteyince ona: «Asanla taşa vur» diye bildirdik; ondan on iki pınar fışkırdı. Herkes içeceği yeri öğrendi. Bulutla üzerlerine gölge yaptık, onlara kudret helvası ve bıldırcın indirdik, «Size verdiğimiz rızıkların temiz olanlarından yiyin» dedik. Onlar, karşı gelmekle, Bize değil kendilerine zulmediyorlardı.[160]

Taha 80:

يَابَنِي إِسْرَائِيلَ قَدْ أَنْجَيْنَاكُمْ مِنْ عَدُوِّكُمْ وَوَاعَدْنَاكُمْ جَانِبَ الطُّورِ الْأَيْمَنَ وَنَزَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى

Yâ benî isrâîle kad enceynâkum min aduvvikum ve vâadnâkum cânibet tûril eymene ve nezzelnâ aleykumul menne ves selvâ.

Ey İsrailoğulları! Sizleri düşmanınızdan kurtardık, Tur’un güney yanını size vaat ettik ve üzerinize kudret helvasıyla bıldırcın indirdik.[80]

Bakara 57 ve Araf 160. Ayetlerde Kudret helvası ve bıldırcın kelimesi gölge yapan toz bulutu gammam ile birlikte geçmektedir (ve zallelnâ aleyhimul gamame ve enzelnâ aleyhimul menne ves selvâ: Bulutla üzerlerine gölge yaptık, onlara kudret helvası ve bıldırcın indirdik).

Her iki ayette gölge yapan toz bulutu ile bıldırcın kelimesi birlikte geçmektedir. Bıldırcın bulutlu ve yağışlı havalarda yere inmektedir. Fakat kudret helvasının toz bulutu ile ne gibi bir ilişkisi olabilir?

Bu ilişkiyi anlayabilmek için bazı ayet ve hadislerden haberdar olmak gerekir.

Birincisi bir hadis:

 «Mantar kudret helvâsındandır ve onun suyu göz için şifâdır». Bu hadîsi İmâm Ahmed, Süfyân İbn Uyeyne kanalıyla Abdülmelik'ten rivayet etmiştir. Hadîsçiler topluluğu kitaplarında bu hadîse yer verirler. Ancak Ebu Dâvûd yer vermez. Tirmizî bunun hasen ve sahîh olduğunu söyler. Buhârî, Müslim, Neseî de Hakem'in rivâyetiyle... Amr İbn Hâris'den aynı hadîsi naklederler.

İkinci ise bazı ayetlerdir:

Bakara 59:

فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُوا قَوْلًا غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ فَأَنْزَلْنَا عَلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا رِجْزًا مِنَ السَّمَاءِ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ

Ama zulmedenler (İsrailoğullarından bir kısmı), kendilerine söylenmiş olan sözü başka sözle değiştirdiler. Biz de, zalimlere, yoldan çıkmalarından dolayı gökten üzerlerine toz indirdik.[59]

Araf 134-135:

وَلَمَّا وَقَعَ عَلَيْهِمُ الرِّجْزُ قَالُوا يَامُوسَى ادْعُ لَنَا رَبَّكَ بِمَا عَهِدَ عِنْدَكَ لَئِنْ كَشَفْتَ عَنَّا الرِّجْزَ لَنُؤْمِنَنَّ لَكَ وَلَنُرْسِلَنَّ مَعَكَ بَنِي إِسْرَائِيلَ (134) فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُمُ الرِّجْزَ إِلَى أَجَلٍ هُمْ بَالِغُوهُ إِذَا هُمْ يَنْكُثُونَ (135)

Toz başlarına çökünce ( Firavun ve halkının), «Ey Musa! Rabbine, sana verdiği ahde göre bizim için yalvar. Bizden tozu kaldırırsan sana, and olsun ki, inanacağız ve İsrailoğullarını seninle beraber göndereceğiz» dediler.[134] Tozu nasıl olsa sonuna gelecekleri bir müddet için üzerlerinden kaldırınca, hemen sözlerinden cayıyorlardı.[135]

Bu ayetlerden anlaşıldığı gibi Musa zamanında Mısırlıların ve daha sonrada İsrailoğullarının başlarına toz indirilmiştir. Özellikle belirtmek isterim ki yağdırıldı denmemekte indirildi denmektedir. Mevcut olan fakat gökte duran bir toz indirilmeden durmaktayken daha sonra indirilmiştir. Bu bilgi toz bulutu anlamına gelen gamam kelimesi ve gölge yapıldığı açıklaması ile düşünüldüğünde gökte yaygın bir toz bulutunun varlığının uzun süre devam ettiği anlaşılacaktır.

Toz ve toz bulutunun kudret helvası veya mantar ile ne gibi bir bağlantısı olabilir?

Tarihi bir araştırma yapıldığında karşımıza Girit adasının hemen kuzeyinde bulunan Santorini (Thera ) adasında M.Ö. 1628 yılında meydana gelen, kaydedilmiş en büyük patlamalardan biri olan (Minoan eruption) volkanik patlaması çıkmaktadır. Bu patlamanın yaşı ve neden olduğu sonuçlar ağaç halkaları, Çin kaynakları, karbon testi gibi bilimsel yöntemlerle saptanmıştır.

En büyük patlama M.Ö 1628 yılında gerçekleşmiştir. Fakat öncül patlamalar yaklaşık M.Ö 1645 yıllarında başlamış ve patlamalar M.Ö. 1570 yıllarına kadar sürmüştür.  Özellikle kuzey yarım kürede çok belirgin iklimsel soğumalara neden olmuştur. Bunun sonucunda açlık, kıtlık yılları oluşmuştur. Çin tarihi kayıtlarında bu dönemde temmuz ayında don ve kırağıdan, soluk Güneşten ve sarı bir sisten (gamam), kıtlıklardan bahsedilmektedir. Eski Mısır kaynaklarında bu dönemde yoğun yağışlı fırtınaların olduğu kaydedilmiştir. Ayetlerden Musa’nın bu dönemlerde yaşadığı ve İsrailoğullarını bu dönemde Arabistan yarım adasına götürdüğü anlaşılmaktadır.

Mantarlar özellikle serin, loş ve nemli ortamları severler ve ürerler. Bu nedenle çoğu mantar ilk ve sonbahar aylarında ortaya çıkmaktadır. Çölde özellikle Arabistan çöllerinde bulunan bir mantar türünün adı çöl türüfü dür (desert truffle). Bu mantar türü çöllerde besin açısından çok yetersiz ortamlarda üreyen bir mantar türüdür. Bedeviler mart, nisan aylarında çölde bu mantarı binlerce yıldır toplayıp yemektedirler. Araplar bu mantarların özellikle bol yıldırımlı fırtınalardan sonra çok daha fazla oluştuğunu belirtmektedirler. Bu da mantar sporlarının gökten yağmurlarla toprağa indiğini ve azot açısından zengin yağmur suyu ile beslendiğini düşündürmektedir. Besin ve lezzet açısından çok zengin olan bu mantarlar önemli bir besin kaynağıdır.   

Çöl Türüfü (Desert Truffle)

Amerikalıların yaptığı araştırmalara göre bu mantarlar (Tirmania nivea) %20-27 protein, %3-8 yağ, %7-13 lif, %60 karbonhidrat, bol miktarda potasyum ve orta derecede demir içermektedir. Ayrıca hiçbir zehirli madde de içermemektedir (Food and Agriculture Organization (FAO) of the United Nations). Bu mantarların özellikle gece ortaya çıkması ve Güneşe maruz kaldığında sümüksü bir hal alması, Arapların bu mantarı süt ve balla karıştırarak yemesi veya ızgara yapması Tevrat’ta anlatılan manna’ya çok benzemektedir.

Ayrıca güçlü anti mikrobik etkisinin olması hadiste anlatılan mantara uymaktadır.

Ülkemiz Türkiye’de de türüf mantarı türleri bulunmaktadır. Domalan veya keme adında olan bu mantarlara “kudret helvası” da denmektedir. Bu isimlendirme tarihi bir gerçeklikten kaynaklanıyor olabilir!

Tevrat’ta İsrailoğullarının 40 yıl bununla beslendikleri yazmaktadır. Kuran’da ise şu ayet vardır.

Bakara 61: «Ey Musa! Bir çeşit yemeğe dayanamayacağız, bizim için Rabbine yalvar, bize, yerin bitirdiği sebze, hıyar, sarımsak, mercimek ve soğan yetiştirsin» demiştiniz de, «Hayırlı olanı daha düşük şeyle mi değiştirmek istiyorsunuz? Bir şehre inin, şüphesiz orada istediğiniz vardır» demişti. Onlara yoksulluk ve düşkünlük damgası vuruldu, Allah’ın gazabına uğradılar. Bu, Allah’ın ayetlerini inkar etmeleri ve haksız yere peygamberleri öldürmelerindendi; bu, karşı gelmeleri ve taşkınlık yapmalarındandı.[61]

Bu ayetten de anlaşılıyor ki uzun süre bu mantardan yemişlerdir. Bu mümkün olabilir mi?

Araplar günümüzde bu mantarı sadece ilkbahar aylarında toplayabilmektedirler. Yaz sıcakları başlayınca mantar sezonu da bitmektedir.

Minoan volkanik patlamasını ve bu patlama ile oluşan toz bulutlarının yaratığı iklim değişikliği düşünüldüğünde bu türüf mantarının üreyip çoğalmasının yıl boyunca ve yıllarca sürebileceği de anlaşılmaktadır. Çünkü bu iklim değişikliği ve onun getirmiş olduğu serin ve yağışlı dönem on yıllarca devam etmiştir. Bu uygun şartlarda mantar yıl boyunca, on yıllarca çoğalmaya devam etmiştir. İsrailoğulları da çölde bununla beslenmeye devam etmişlerdir.

Fakat Allahın onlara nimet olarak verdiği bu kaliteli besinden bıkmışlar Musa’dan soğan sarımsak gibi başka besinler talep etmişlerdir. Böylece kendilerine zulüm etmişlerdir.

Menne kelimesinin kökü Kuran’da “minnet, saymak, hesaba katmak” olarak ta kullanılmıştır. Buradan kelimenin kökünün “hesaba katılan iyilik” olduğu anlaşılmaktadır. Menne kelimesi anlamının “hesaba katılan iyilik, değeri bilinmesi gereken iyilik” olması gerektiğini düşünüyorum. İsrailoğulları bu yiyeceğin kadrini bilememişler ve kendilerine zulüm yapmışlardır.

Kısacası “kudret helvası” denen Kuran’da menne veya muharref Tevrat’ta manna olarak geçen değerli yiyecek bir türüf mantarı olan Tirmania nivea (çöl türüfü) dır.

Doğrusunu Allah Bilir.

Bu makale Sayın Hüseyin Kayahan beyin “Menne yani kudret helvası mantar olabilir” fikrinden kaynaklanmıştır.

Teşekkür ederim.