Sam Adian'ın; öncelikle Karagülle'nin dikkatine sunduğu "ZEKAT BANKASI" konulu çalışmasını tüm arkadaşların dikkatine sunuyorum. Kopyala-yapıştır olarak kaydettiğim için, özgün çalışmadaki bazı şema, tablo ve resimler kaybolmaktadır. Dileten arkadaşlara e-mail olarak gönderebilirim. Ya da bana bu kayıpların olmaması için yol gösteriniz. Karagüllenin ilk değerlendirme yazısını henüz düzeltemediğim için altına eklemedim.

Saygılarımla. H.Kayahan

Sayın Karagülle

“ISLAMIC ECONOMIC SYSTEM” başlıklı çalışmamızı değerlendirmeniz için bilginize sunuyoruz. Lütfen inceleyiniz.

“Iktisat” başlığı altında önemli bir problem teşkil eden bankacılık ve kavramların yerli yerine oturtulması amacını taşıyan bu çalışmamızı, kuşkusuz “Sadaka/Vergi” sistemi ve “mülkiyet” sorunları ile ilgili çalışmalarımız izleyecektir.

Ancak, her ne kadar bu çalışmaya katkı sağlayanlar, “İslami endişe” taşımıyor ve “tarafsız” sorumluluk ile hareket ediyor olsalar bile, Meselenin içinde olanlarca nasıl algılanacağı ve anlaşılacağını öngörmek mümkün olmamaktadır. Bu nedenle, görüş, eleştiri veya önerilerinizi bizimle paylaşmanızı arzu ederiz.

Sayın Kayahan ile daha önce bazı notları paylaşmış, ve internet sitenizde yayınlanmıştı. Ne var ki herhangi bir eleştiri veya görüş henüz bize ulaşmış değil. Görünüşe göre bu konu bütün şikayetlere rağmen çokça ilgi çekici değil.

Lütfen inceleyiniz, değerli katkılarınız bizleri yönlendirecektir.

Saygılar sunuyoruz

Sam Adian

Study of:

ECONOMIC SYSTEM OF ISLAM

Alternative Solutions for Contemporary Banking Practices

Helping Boost (Infaq), Good Loan (Qarz-I Hassen),

Usury (Riba), Land Ownership and Instutional structure

Hong Kong 2014

2

ISLAMIC ECONOMIC SYSTEM

Alternative to traditionalism, Capitalism and Socialism

GİRİŞ:

İktisat teorilerinin ortaya çıkışı Eski Yunanlılardan önceki çağlara kadar uzanır. Ancak bu günkü iktisadi düşüncelerin temelleri öncülüğünü Adam Smith (1773-1970)’ in yaptığı Klasik İktisatçılar (liberalller) tarafından ortaya atılmıştır. Bu akımın ortaya çıkmasında en önemli etken kuşkusuz Sanayi devrimi olmuştur. 1776 yılında yayımlanan Adam Smith’in “Ulusların Zenginliği” adlı eseri ile doğan klasik düşünce , bu ekole mensup iktisatçılarla zenginleştirilmiştir. Klasik düşüncenin varsayımları şunlardır:

1- Denge açısından : Klasiklere göre denge doğal olarak ve kendiliğinden sağlanır. Otomatik olarak dengeyi sağlayan güç; fiyat mekanizmasıdır.

2- Üretim Faktörlerinin istihdamı açısından : Fiyat mekanizması düzgün şekilde işlediği sürece ekonomi tam istihdam dengesini kendi kendine sağlamaktadır. Tam istihdamın sonucu olarak, ekonomide işsizlik olmayacak ve üretim dolayısıyla milli gelir en yüksek düzeye erişecektir.

3- Devlet Müdahalesi açısından : Klasiklere göre ekonomiyi dengeye getiren koşul rekabettir. Bu nedenle “bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler” felsefesini benimseyen bu görüş, devletin ekonomiye piyasa mekanizmasını bozacak her türlü müdahalelerini yasaklar. Klasiklere göre devlet , rekabeti sağlayacak düzenlemeleri yapmak ve rekabeti önleyici her türlü engeli ortadan kaldırmak zorundadır.

4- Reel ve Parasal İlişkiler : Klasikler değer teorisini para teorisinden ayırırlar. Bunlara göre para sadece mübadele aracıdır, ekonomik olaylar üzerinde hiçbir etkisi yoktur.

5- SAY yasası geçerlidir: “ Her arz kendi talebini yaratır.”

1870 yıllardan sonra klasik ekolün revizyonu olarak nitelendirilen Neo-Klasik akım iktisatta büyük devrim yapmıştır. Neo-klasikler, değeri (faydayı) marjinal fadya ile açıklama yoluna gitmişlerdir. Bu yolla makro ekonomiye mikro temellerle bakarak analiz yapmışlardır.

1929’lu yıllara kadar dünyada klasik iktisat hüküm sürmüştür. Ancak 1929 lu yıllarda ortaya çıkan büyük buhran bu sisteme güveni sarsmıştı. 1936 yılında J.M. Keynes’in, klasiklerin ve neo-klasiklerin çeşitli görüşlerini çürüten “istihdam, faiz ve Para hakkında Genel Teori” adlı eseriyle keynesyen devrimi başlamış olmaktadır.

Keynesyen görüşün varsayımları şunlardır:

1- Tam istihdam : Piyasa güçleri ekonomide tam istihdamı sağlamakta yetersiz kalmaktadır. Ekonomi eksik istihdamda da dengeye gelebilir.

2- Parasal Analiz : Para ekonomik analizde çok önemli bir yere sahiptir. Para klasiklerin savunduğu gibi nötr değildir.

3- Devlet müdahalesi açısından: Devlet ekonomiye müdahale etmek zorundadır. Bu müdahale araçları para ve maliye politikası araçlarıdır.

Kısaca Keynes, makro ekonomik akımın kurucusu ve temsilcisi olarak kendi adı ile anılan bir dönem başlatmıştır.

Gerek Klasik anlayış ve gerekse Keynesyen anlayışın günümüz açısından önemli eksikleri olduğu da gözardı edilmemelidir. Her uygulamada olduğu gibi, var olan hataların uygulama esnasında kolaylıkla

3

giderilememesi ve sistemin hantal çalışması, hassasiyetleri nedeniyle verimliliği tartışılır hale getirmektedir.

Yirminci yüzyılda genel kabul gören bir tanıma göre iktisat, kıt kaynakların sınırsız ve rakip kullanımlara tahsis edilmesinin incelenmesidir. Akademik çevrelerde, bireylerin ve toplumların maddi ihtiyaç ve arzularını tatmin için geliştirdikleri yöntemlerle uğraşan bir sosyal bilim olarak tanımlanmaktadır. Böyle bir çerçevenin başlıca zaafı, depresyon veya toplam talep yetersizliği gibi sorunları kapsamamasıdır. Oysa modern piyasa ekonomilerinin birçoğu büyük miktarlarda kaynağın atıl durduğu dönemlerden geçmektedirler, özellikle emek ve fabrika kapasitesi yönünden. Bu durumda asıl mesele kaynakların hangi yöntemle kullanılacağı değil, kullanılır hale nasıl getirileceğidir. Kaynaklan kullanımlara göre tahsis sorunu ile kaynakların tam kullanımını başarma sorunu arasındaki fark kabaca iktisadın iki temel dalına tekabül etmektedir: Mikro iktisat ve makroiktisat. Ancak, para ve genel fiyat dengesi İle ilgili bazı hususları kapsamasından ötürü, Makro iktisatın da kaynakların tahsisi ile bağı vardır.

Kaynakların alternatif kullanımlara tahsisi en basit biçimiyle bir ailede (hanede) yapılmaktadır; iktisatın özgün anlamı da hane halkı yönetimiyle ilgilidir. Eski Yunan'da bu iş için kutlanılan kelime “oikinomikos”dur. Ancak bu kelime biçimsel değil aslî (Özsel/sabstantive) bir anlam taşımakladır ve İktisadın modern anlamına karşılık gelmektedir. Elbette biz burada modern iktisadın tanımını yapmaktan çok, Temel başlıkları belirleyerek “islam iktisadı” olarak adlandırılabilecek “alternative” uygulamaların nasıl geliştirileceğine yönelik çözümler ortaya koymayı hedefliyoruz.

Özellikle Geleneksel uygulamalardan bağımsız olarak Kur’an da öngörülen yöntemlerin/önerilerin rasyonel bir analizini yapmak ve uygulanabilirliğini tartışmak gerekmektedir. Pek çok açıdan Kur’an ın modern iktisadın başaramadığı veya eksik kaldığı uygulamalarda etkili önerilerde bulunduğu açıktır.

Bu manada:

a. Kamu sermaye kurumu olarak Zekat / Yatırım bankası

b. Tasarrufların sermayeye dönüştürülmesi / infak

c. Kredi uygulamaları / Karz

d. Vergi / Sadaka

Başlıkları altında özetleyebileceğimiz genel bir çerçeve ortaya çıkacaktır. Bu süreçte, kavramların yeniden tanımlanması ve eksiklerin ortaya konması da kaçınılmaz olmaktadır. Tarım toplumu ihtiyaçlarına gore düşünülen uygulamaların günümüz dünyasında işlevsel olmadığı gerçeğini Kabul etmek, kitabı anlamadaki yüzeyselliği gözardı etmeden “kutsal”laştırılmış niteliklerini bir kenara bırakarak “rasyonel” bir mecrada değerlendirmek daha uygun olacaktır.

Sınırlı kaynakların verimli kanalize edilmesi ekonominin temelini oluşturur. Insanların sahip oldukları sınırsız ihtiyaçların karşılanması ve “refah”ın temini açısından da büyük önem taşır. Eğer bir toplumda yaygın verimlilik yoksa, toplumsal barışın tesisi de mümkün olmaz.

Bugün en çok şikayet edilen “sermaye tekelciliği” karşısında “islami” anlamda bir alternatifin geliştirilememiş olması, dünya nüfusunun önemli bir bölümünü teşkil eden “islam” coğrafyasında ekonomik gelişmelerin kapitalizm veya benzeri uygulamalara bağlı kalmasına neden olmuştur. Bu durum Sömürü algısına da neden olmakta ve huzursuzluk yaratmaktadır.

Her türlü mazereti bir kenara bırakarak “rasyonel” çözümlere yönelmek zorunludur.

4

CHAPTER I

ISLAMIC ECONOMICS

DEFINITION

What is Islamic economics? How does it differ from the conventional capitalist and socialist economic models? What are its axioms and principles? How will Islamic economics replace the dominant economic orders in Muslim societies? One of the first points emphasized by author after author is that Islamic economics is not capitalism minus interest plus zakah or socialism minus state control plus God. It is something unique and different and exclusive to Islam.

Economic activity within the positive parameters is halal (allowed and praiseworthy) and haram (prohibited and blameworthy) which has to be moderated, production which is regulated by the halal-haram code, and distribution which must adhere to the notion of adl (justice).

Collectively, these values and concepts, along with the main injunctions of the Qur'an, provide a framework for a unique, just and contemporary economic system.

İslam Ekonomisi nedir? Kapitalist veya sosyalist modellere alternative olabilir mi? Kur’an ne tür prensipler ortaya koymaktadır? Nasıl bir uygulama, müslüman toplumları çağdaş ekonomik sistemlere dominant hale getirebilir? Sermaye gücünün karşısına nasıl bir model ile çıkılabilir? Yoksa sadece Tanrı’nın yardımı mı beklenmelidir?

Helal ve haramlar ekonomik uygulamaların pozitif parametreleri olabilir mi? Özellikle “helal ve haram” konusu, başlı başına tartışılması gereken ve “kur’an” açısından yeniden ve titizlikle ele alınması gereken önemli bir konudur. Her alanda olduğu gibi, ekonomiyi ilgilendiren kavramların da yeniden tanımlanması, öngörülen system için gerekli ve zorunludur. Çünkü, geleneksel anlayışla ve tarım toplumu beklentilerine gore şekillendirilen bir yapıya gore kimi uygulamaların iktisadi anlamda pozitif sonuçlar doğurmadığı gibi, Kur’an açısından da tartışmalı hale gelmiştir. Her ne kadar geçmişte bazı konular tartışılmış ve üzerinde tam bir uzlaşı sağlanamamış olmakla birlikte, genel olarak uygulamaların “ihtiyat” çerçevesinde kaldığı ve iktisadı ilgilendiren bazı noktaların gözardı edildiği bir vakıadır. Özellikle:

- Alkolün yasaklanmasının tarım ve sanayiye etkileri değerlendirilmelidir. Özellikle tarıma olan etkisi gözden geçirilmelidir. Bu uygulamanın tarımsal üretimin büyük bir bölümünü önemli ölçüde etkilediği açıktır.

- “islami”lik çerçevesinde ritüelleştirilen uygulamaların ekonominin içe kapanık hale gelmesine neden olduğu ve bu uygulamaların gerekliliği tartışılmalıdır. 1

- Kur’an da çekince koyulan ve ekonomik değeri olan materyallerin neden yasaklandığı açıklanmalı ve bunlara ilişkin uygulamaların esasları rasyonel ölçülere gore yeniden belirlenmelidir.2

- Tüketim sınırlaması anlamına gelen uygulamaların gözden geçirilmesi ve ekonomiye etkileri titizlikle gözden geçirilmelidir3.

Kur’an ın ortaya koyduğu temel prensipleri ve ekonomik parametreleri tanımlamak ve uygulanabilirliğine yönelik çözümler ortaya koymak gerekmektedir. Zekat, Sadaka, Riba, İnfak, Karz gibi temel kavramların iktisadi anlamda çözümlenmesi, islam ekonomik systemi açısından büyük önem taşımaktadır. Özellikle

1 Helal Gıda kavramı ve bu çerçevede ortaya konulan tüm hükümler

2 Özellikle “içki” olarak algılanan ama açıklanamayan Drug meselesi ve buna bağlı materyaller.

3 İsraf kavramı ve buna bağlı olarak tüketimin sınırlandırılması

5

“Riba” ile “faiz” algısının birleştirilmesi, iktisadi uygulamalar üzerinde önemli ve kalıcı hasarlar meydana getirdiği açıktır.

Eğer bir “islam ekonomik system”inden söz edilecekse, bu sistemin temel parametrelerini ve yapısını da ortaya koymak gerekir.

Genel olarak “Zekat” başlığı altında tanımlanabilecek olan bir system Kur’an açısından mümkündür ve pek çok açıdan modern uygulamalar ile benzerlik göstermektedir. Serbest piyasa ekonomisine dayalı, fırsat eşitliği yaratan, yaygın üretim ve istihdam öngören ve toplumun her kesimini doğrudan etkileyebilen bir system olarak tanımlanabilir.

Hem bireysel-individual, hem de toplumsal-socialist bir yapısı bulunmaktadır. Bireyin kazanımlarını korurken, onların birikimlerinden gelir elde etmelerine olanak tanıyan, öte yandan toplumda yaygın üretim olanakları geliştirerek, bireysel tasarrufların toplumsal faydaya dönüşmesini sağlayan bir yapıdadır.

Ekonomik büyümeyi önleyen parametrelerin gözden geçirilmesi ve yeniden tanımlanması gerekir. Çünkü örneğin “israf” başlığı altında ortaya konulan sınırlamalar ve uygulamaların buna gore dizayn edilmesi, ekonomik büyümeyi önleyen bir nitelik arzetmektedir.

Hataları olmakla birlikte, ekonominin doğal yapısı içerisinde ne capitalist uygulamalar ne de sosyalist uygulamalar Kur’an açısından sakıncalı değildir. Pek çok noktada benzer uygulamalar vardır. Ancak, capitalist veya sosyalist uygulamaların Toptan reddedilmesi, “islam ekonomik system” olarak adlandırabileceğimiz uygulamaların uluslararası entegrasyonunu enlleyecek ve kapalı bir yapı oluşturacaktır. Günümüz dünyasında ekonominin sınır tanımadığı göz önüne alındığında, yerel kaynakların geliştirilmesi de sınırlı olacak ve ekonomik büyümeyi, dolayısıyla toplumsal refahı olumsuz etkileyecektir.

Geleneksel fıkhın, tarım toplumu algısıyla, kavramları ayrıştıramadığı veya kavramların karşılıklarının bulunmaması nedeniyle anlaşılamadığı ve bu nedenle de hata yaptığı kanaati vardır. Günümüz dünyasında, modern ekonomiler karşısında, Kur’an açısından “sosyal refah” tesis edebilecek argümanların olmayışı veya var olanların işlemez oluşu en önemli handikap olarak görülmektedir.

Genel olarak, “Sadaka-Zekat” kavramları üzerinde yapılan yorumlara atıf yapmadan, rasyonel anlamda kitabın tanımladığı çerçeveye uygun olarak bu iki kavramın gerçekte ne ifade etitği ve uygulamanın nasıl olacağına yönelik prensiplerin belirleyici olduğu bir gerçektir.

Metodolojik olarak, kitap, bir kavramı bir başka kavram yerine kullanmadığı gibi, kavramların anlamları ve kitaptaki tanımları da birbiri ile örtüşmeyecek kadar uzak ve farklıdır. Bu kavramlara bağlı olarak “Riba-Faiz” ilişkisine de kısaca değinilecek olmakla birlikte, bu çalışmanın konusu değildir.

Temel problemin, kavramların yanlış tanımlanması veya anlaşılmamasına dayandığı düşünülmektedir. Kitabın “zenginliği” yasaklamadığı bir vakıa iken, ve hatta “ni’met” kavramı ile, yaşam konforunu öneriyor olması, zenginliğin veya refahın teşvik edildiği gerçeği ile yüzleştirmektedir.

Kapitalizmin “sermaye” gücü karşısında, toplumların ne yapacağı, nasıl gelişeceği veya bu sermaye gücüne düşman olması mı gerektiği gibi pek çok soru cevapsız durmaktadır. Geleneksel algı ile, sermaye karşıtlığı bir “ideoloji” olarak algılansa bile, kitapta bunun karşılığı yoktur ve evrensel kaynaktan beslenidği iddiasında olan bir kitabın, sermaye gücüne alternatif olabilecek, fırsat eşitilği yaratan ve

6

kalkınmayı, gelişmeyi hedef alan bir önerisinin olmaması düşündürücü olmalıdır.

Bugüne kadar, rasyonel anlamda “İslam iktisat teorisi” ortaya konulabilmiş değildir. “katılım bankacılığı” olarak bilinen bazı uygulamaların bu manada “kitaba uygun” olduğunu söylemenin de imkanı yoktur. Çünkü her şeyden önce, Kitap “bireysel kredi” sistemini kabul etmez. Çünkü, bireyin varoluş haklarını tanımlamakta ve hayatı için gerekli olan her şeyin zaten kendisine sağlanmasını zorunlu tutmaktadır. Yine bu manada “rızk-ni’met” kavramlarının da karıştırıldığı veya anlışlmadığı açıktır. Çünkü “Rızk” yaşamak için zorunlu olan ihtiyaçları ifade ederken, bunun doğal olarak zaten var edildiği ve bireylerin kullanımına sunulduğu açıkça ifade edilir. “Ni’met” ise, zorunlu olmayan ancak “yaşam konforu” anlamına gelen bir kavram olup, “refah” düzeyine bağlı olarak elde edilecek bir sonuçtur.

Öte yandan, “Katılım bankacılığı”nın müdabede araçları üzerinde yaptığı işlemler, gerçekte sadece kağıt üzerinde yürütülen bir fonlama işidir. Bu açıdan geleneksel “faiz” endişesinin dışında değildir. Kısa süreli fonlamalarla yüksek kazançlar hedeflenmiştir ki, Kur’an ın ortaya koyduğu “kredi” sistemiyle taban tabana zıttır.

Aynı çerçevede “israf” kavramına yüklenen anlam, ekonominin temel dinamiklerinden biri olan tüketimi frenlemekte, buna bağlı olarak üretimi sınırlandırmaktadır. Dolayısıyla sınırlı üretim, sınırlı istihdam anlamına gelecek, tüketimin azlığı üretimin yeterli faydayı sağlamasını önlemiş olacaktır. Oysa “israf” bir şeyin boşa harcanması anlamına gelen bir kavramdır. Yani tıka-basa yemek yemek israf değildir. İsraf olan yenmesi mümkün olmayacak kadar yemek yapıp sonra onu çöpe atmaktır. Çünkü ondan bir fayda sağlanamaz.

Uygulamadaki Yanlışlar:

Kapitalizmde Para, emeğin, birikimin karşılığı olan değişim aracıdır. Sermaye, insan gücünü harekete geçirecek bir araçtır. Maddi üretimler gibi para da satılabilir. Yani faiz kavramı vardır.

İnsan, birey olarak mutlak anlamda hürdür. Ekonomi prensipleri de bu anlayışa göre düzenlenmiştir. Kişisel kazanç, özel mülkiyet, teşebbüs hürriyeti esastır. Ekonomik faaliyetlerde sınırlamalar olmamalıdır. Kapitalizmin bilinen argümanları, sermayeyi kullananların, esas üretimi yapanlar üzerinde baskı oluşturması ve üretimi gerçekleştirenlerin mağduriyetine sebebiyet vermeleri sonucunu ortaya çıkarmış ve sermayenin tekelleşmesine, toplumdaki ayrışmanın büyümesine neden olmuştur. Fakir daha çok fakir, zengin daha çok zengin olabilmiştir.

Sosyalizmin üretim alanındaki temel hatası bireysel kazancı yasaklaması yani rekabeti, ticareti yasaklaması sonucu gelişmeyi engellemesi, yeteneklerin gelişmesini köreltmesi sonucu kapitalist toplumlardan geri kalması, farklı yetenek ve iş gücünü aynı kefeye koyarak bireysel çalışma azmini kırması ve böylece verimliliği düşürmesi olmuştur.

Sosyalizm, İnsanı mutlak anlamda hür olarak kabul etmez. İnsan, ekonomik faaliyetlerde istediği gibi hareket edemez. Şahsi ticaret ve faiz yasaklanmıştır. Para değişim aracı ve emeğin ifadesidir. Kar için satılamaz. Yani sömürü aracı olamaz.

Kur’an a göre ise, Mülkiyet mutlaktır. Dolayısıyla insan, diğer alanlarda olduğu gibi ekonomiyle ilgili faaliyetlerinde de doğal sınırlamalara uymak zorundadır.

Kapitalizme benzer özelliklerin var olduğu söylenebilir. Özel mülkiyet, Kişisel kazanç, teşebbüs hürriyeti, bireysel kazanç yani bir anlamda serbest piyasa ekonomisi vardır. Rekabet koşulları, kapitalizme

7

benzemekle birlikte, daha insaflı ve yardımlaşmaya/paylaşıma (ortak faydaya dönüştürme) dayalı bir yapıya sahiptir. Yani, rekabet sonucu bir başka işletmenin batışı göze alınmaz.

Bu anlamda kapitalizmin ortaya koyduğu bencil ve sınırsız kazanç hırsı ile, sosyalizmin kişisel hürriyetleri ortadan kaldıran yapısına karşı bir alternatiftir. Ancak, RIBA kavramı “her türlü faizin reddi” şeklinde algılandığında ise, ekonomi olgusunu da sürdürülebilir olmaktan çıkarmaktadır. Her şeyden önce, bu durum, İslam toplumlarının dünya ekonomisiyle entegrasyonunu önlemekte ve bu da gelişmenin önünü tıkamaktadır.

Sınırların anlam ifade etmediği günümüz dünyasında kapalı bir ekonomiden söz etmek herhalde hayal olmaktan öte, toplumların acı çekmelerinin en kestirme yolu olmalıdır. Nitekim böyle de olmuştur.

Fırsatlar :

Günümüz dünyasında kapitalizmin içinde bulunduğu tıkanma ve kötüye giden ekonomik yapıları ile, dünyada net olarak uygulama alanı artık bulamayan sosyalizmin tıkanıklığını aşmak için önemli fırsatlar da sunmaktadır.

Bu çerçevede “Riba” kavramının doğru anlaşılması, Kur’an ekonomisinin dünya ekonomisine entegrasyonu ve hatta onları içine alabilecek bir yapıya kavuşması da kaçınılmaz olacaktır. Sınırsız kar için her şeyin meşru olmadığı, tefeciliğin kurumsal olarak yok edildiği, sermaye katılımının, katılımdan pay aldığı ve bir paylaşımın söz konusu olduğu, sermayeyi koyan ile, sermayeyi kullanan arasında emeği ile üretime katılanların da pay aldığı bir yapı bugün dünya üzerinde reddedilebilecek bir şey olmadığı gibi, tam anlamıyla bir can simidi olabilecek durumdadır.

Asıl mesele, Sermaye sahiplerinin veya kapitalistlerin, sahip oldukları sermayeyi ellerinden kaçıracakları veya fakirleşecekleri endişesidir. Çünkü geleneksel algı çerçevesinde bakıldığı zaman, bu konudaki pek çok husus, “İslam” olmayanları veya kapitalistleri derinden etkilemekte ve onların karşı tarafta yer almalarına neden olmaktadır. Bunun en temel sebeplerinden biri, ciddi bir Ekonomik Yapı’nın olmaması ve geleneksel algıların ortaya koyduğu toptan reddiyetçiliktir.

Genel olarak Kur’an ın ortaya koyduğu “Riba” kavramı ile, günümüz faiz uygulamaları birbirinden bağımsız ve büyük farklılıkları olan kavramlardır. Zaten Kur’an “faiz almayın veya vermeyin” demez. Bunun yerine iki şey öneriyor: Güvenlik ve Fayda.

Karz-ı Hasen müessesesi, genellikle sadece bir çeşit toplumsal yardımlaşma olarak algılanmaktadır. Bu ifade, her ne kadar yardımlaşmayı içeriyor olsa bile, temel olarak hedef aldığı şey, sermayenin sürekli kullanılabilir halde tutulmasının garanti altına alınmasını sağlayan bir mekanizmadır. Bu şekilde hem sermaye sahibi, hem de işletme sahibi ve hem de üretime emeği ile katılanlar garanti altına alınmış olurlar. Refah etkilenmez ve süreklilik sağlanmış olur.

8

CHAPTER II : ZAKAH

PUBLIC CAPITAL / INVESTMENT BANK

DESCRIPTION

The Challenge is in the application: Islamic concepts are almost always stated in theory. When it comes to the question of "how it is to be done" and "what exactly needs to be done" problems emerge and differences arise.

How can Zakah (the ritual of alms giving) be made the cornerstone of public finance in an Islamic society? How can brotherhood/sisterhood be promoted; and what needs to be done to ensure equity? How can wealth be redistributed? What needs to be done to ensure that wealth does not accumulate in fewer and fewer hands.

What consumer goods constitute israf (extravagance)? What types of industry would lead to economic zulm (tyranny)? What types of technologies negate adl (justice) and promote Ihtikaar (hoarding) of wealth? How can Islamic injunctions on the use of land be introduced without the use of force? What needs to be done to break the feudal structure in Muslim society?

TANIM:

Ez-zekat (الزَّكَاةََ ) : Zekat, bireysel tasarrufların “yatırım” sermayesi yani “kredi”ye dönüştürüldüğü denetimli ve sürdürülebilen profesyonel/uzmanlık sisteminin adıdır4.

“İslam iktisadı” başlığı altında değerlendirilebilecek ve bugüne kadar ortaya konulan uygulama olmadığı gibi, İslam ekonomisi adına söz söyleyenlerin de yaptıkları şey sadece “teori” üretmekten öteye geçmemektedir. Gerçekte uygulamanın nasıl olacağı, bunun için neler yapmak gerektiğine yönelik cevap veren çözüm üreten kimse yoktur. Bu anlamda “zekat” kavramının neden ayrıca ve özellikle zikredildiği, neden “Sadaka” ile aynı değerlendirilmediğini tartışan da yoktur.

Eğer “zekat”, iddia edilidği gibi “Sadaka” ile aynı ise, bu durumda yine Kur’an ın tanım olarak ortaya koyduğu “fahşa” başlığı altında olan ama farklı bir statüye sahip bulunan “Zina” kavramının da açıklanabiliyor olması gerekir. En basit haliyle, zina da bir “fahşa” çeşidi olmasına rağmen, “fahşa” için öngörülen yaptırımları içermez, kendisine özgüdür. Metodolojik olarak da aynı olarak değerlendirilemez. Eğer kavramlar aynı anlamı ifade ediyor ve aynı çerçeveye sahipseler neden farklı kelimelerle ifade edildiği açıklanabilmelidir ki, Kur’an metodu açısından bu mümkün değildir.

Kur’an, zenginliği ve sermayeyi reddetmediğine göre, zenginin sahip olduğu sermayeyi dilediği gibi kullanması nasıl önlenecek veya nasıl bir alternatif ile “fırsat eşitliği” yaratılacaktır? Zengin olan yahut elinde sermayesi olan, bu sermayeyi kullanarak/çalıştırarak kazanmış iken, hiç emek harcamayan, evinde oturan birine neden bu kazancını versin?

Kapitalizm karşıtlığının yeterli olmadığı, buna karşılık kitabın ortaya koyduğu önerilerin doğru anlaşılarak hayata geçirilmesi gerektiği açıktır. Tarım toplumu algılarına dayalı “fıkhın” yeterli olmadığını kabul etmek, “İslam iktisadı”na yönelik ciddi ve uygulanabilir çözümler üretmek zorunludur.

4 Bakara 110, Rum 39

9

Zky (زكي )

Tezkiye ve tavsiye etmek, artırmak, büyütmek, arıklamak, çoğaltmak

Etimolojik anlamda: “bir buğdayın büyüyerek başak vermesi” demektir.

Zekat (زَّكَاةََ )

artmak, nimet, bolluk ve bereket içnde olmak, yakışmak, büyümek, gelişmek, inkişaf etmek, arık olmak, zenginleşmek,

Ez-zekat (الزَّكَاةََ )

Kamu sermayesi, çoğaltmak için ödeme yapılan kurum, uzman kurum

Kur’an da “Zekat” kavramı ile ilgili yaklaşık 30 ayet bulunmaktadır. Bunların önemli bir kısmı “Slt” (الصّلاَة ) kavramı ile birlikte “atuz zekate” (الزّكَة آتوا )5 şeklinde kullanılmaktadır. Kelime isim formunda kullanılıyor olması nedeniyle doğrudan bir eylem ifade etmez. Kavramsal olarak, bir olguyu ifade eder.

Metodolojik olarak, bir kavram eğer isim formunda kullanılıyor ise, bu kavram bir kimseyi veya bir şeyi değil bir “olgu” yu ifade eder.”Ez-Zekat” kavramı da böyledir. Bu nedenle “zekat” doğrudan bir ödeme emri değil, bir kurumu, bir sistemi ifade eden bir kavramdır.

Zekat kavramının muhatabı “mü’min”ler olup, onlardan istenen şey “yerine getirmek/uygulamak” tir. Yani “mü’min” olanlara bir görev verilmektedir. Mü’min kimdir?

El-Mü’min (الْمؤمن )

Emin (امين ) kelimesinin masdarıdır. Güvenilir olan, emin olan, bir şeyin bilgisine sahip olup o bilgiyi kullanabilen, rasyonel delillere ve kanıtlara sahip olan anlamına gelir. Özetle “Uzman kimse” yi ifade eder.

Ita (آتوا )

Yerine getirmek, Verme ödeme sana ait olmayan seyi asil sahibine iade etmek manalarina gelir. Yani bir bakima borcunu ödemek yada emaneti iade etmek

Eğer “Zekat”, mü’min, yani “uzman”lar tarafından yerine getirilecek veya uygulanacak bir şey ise6, doğrudan fakirlere ödeme şeklinde anlaşılması yahut bir vergi gibi anlaşılması mümkün değildir. Bu uzmanlık ve bilgi gerektiren bir sistemi/kurumu7 ifade eder. Çünkü, Zekatın yerine getirilmesi ile düzen sağlanmış, değer kazanmış olacaktır8.

Yani Zekat, “Sermaye” kaynaklarının yönetildiği, verimliliğin denetlendiği ve yaygınlaştırıldığı profesyonel bir kurumu ifade eden kavramdır. İktisadi anlamda bir “investment bank” niteliğindedir.

5 Al-Baqara : 43, 110, 277, En-Nisa : 77, Al-Maide : 12, 55 etc..

6 Al-Maide : 55

7 En-Nisa : 162

8 Al-Beyyine : 5

10

Döngüsel Sistem Akış Tablosu :

Zekat Kurumu olarak öngörülen sistemin modern bankacılık açısından önemli farklar ortaya çıkmaktadır. Mülkiyetin tanımlanmış olması, bireyin “yaşam hakkı”nın garanti ediliyor oluşu, asgari ihtiyaçlarını kimseye muhtaç olmadan giderebileceği bir yapı öngörüyor olması nedeniyle, iktisada temel teşkil edecek olan kaynakların “mülkiyet” sınırları dışında düşünülmesi gerekmektedir.

Buna bağlı olarak, Zekat kurumu’nun tasarruf toplama ve bunları verimli şekilde kullanma görevi olmasına rağmen, “bireysel kredi” ye izin verilmez. Çünkü “yaşam hakkı” çerçevesinde bireyin temel ihtiyaçları asgari düzeyde toplum tarafından karşılanmak ve haklarının bireye teslimi zorunludur. Bu nedenle bireylerin krediye değil, gelire ihtiyaçları vardır. Böylelikle “yaşam konforu”na (ni’met) sahip olabilir ve refahtan pay almış olurlar.

Kaldı ki, yetersiz gelir sebebiyle tüketimin aşırı kredilendirilmesi, toplumun borçlandırılmasına ve geleceğinin yok edilmesine neden olmaktadır.

Zekat kurumu, üretim ve istihdam sağlayan her noktada faaliyet gösterebilir ancak “bireysel” talepler bu kapsamın dışındadır. Bu noktanın “temel haklar” çerçevesinde değerlendirilmesi ve yine Kur’an ın öngördüğü biçimde uygulanması kaçınılmazdır.

Önemli iki noktaya dikkat çekmek gerekir. Zekat kurumunun kaynağını teşkil eden “infak”, tasarruf edilen “Rızk”tan yapılan bir harcamadır9. Burada sorulması gereken en önemli soru, neden diğer kaynaklar veya enstrümanlar değil de, en temel kaynak olan “rızk” üzerinde infak isteniyor?

9 Al-Baqara : 3, 254, Al-I imran 17, Enfal 3, İbrahim 31, Hacc 35, Fatır 29, Yasin 47, Şura 38

•Yatırım Planlaması

•Verimlilik Yönetimi

•Finansal yönetim, Kaynak Yönetimi

•Tasarruf Değerlendirme

MUDI

BANKA

KREDI

KAR

11

Öncelikle “Rızk” kavramının ne olduğuna bakmakta yarar vardır. Bu husus detaylı olarak “infak” bölümünde ele alınacaktır.

Burada söylenmesi gereken, Zekat kurumunun finansman kaynağı olan infak, temel gereksinimler üzerinde yapılan tasarruftan elde edilen şeydir. Bunun üzerine bir ekonomi inşa edilmesi öngörülmektedir.

Buna gore kaynaklar ikiye ayrılmalıdır

a. Doğal kaynaklar: Toprak ve yeraltı kaynakları mutlaktır ve herkesin burada eşit oranda hakkı vardır. Bu kaynaklar topluluk tarafından yönetilir ve hak sahiplerine teslim edilir. Bireyin bu kaynaklar üzerindeki hakkı doğaldır ve yaşamı boyunca geçerlidir. Bu haklar devredilemez, mirasa konu edilemez.

b. Ihtiyaca esas kaynaklar (Rızk): Toprağın işlenmesi, madenlerin işlenmesi ve bunlara bağlı olarak üretime dayalı ve ihtiyaçlar için zorunlu olan kaynaklar üzerindeki haklardır. Bu haklar bireyin çalışması ile orantılı olarak dağıtılır ve tasarruf (infak) buradan gerçekleştirilir.

Zekat Kurumu (banka) için öngörülen temel taşlarından biri de kurumsal yapıdır10. Buna gore uygulamaların homojen ve kollektif bir faaliyet şeklinde yürütülmesi zorunlu hale gelmiş olur. Yani, banka, temel prensipler çereçevesinde belirleyeceği kurallara gore, açık, denetlenebilir ve sürdürülebilir bir yapıda olmalıdır.

Ancak, toplanan mevduatın krediye dönüştürüldükten sonra güvenliğinin nasıl sağlanacağı, en azından olası risklerin nasıl bertaraf edileceği meselesi de önemlidir. Kur’an bu konuya da açıklık getirmektedir.

Finansal istikrar ve sürdürülebilir ekonomi: Her ne kadar, sistem finansman ihtiyaçlarını dengeli ve ekonomik dağıtıyor olsa da her zaman risk mevcuttur. Pek çok kredi çeşidi vardır. Ancak özellikle AR-GE ve Yatırım kredilerinderisk her zaman mevcuttur ve bu risklerin minimize edilmesi esastır. Aslolan kalkınmanın sürekliliğidir. Her halukarda, istismar edilmiş olan kredilerin geri dönüşünde riskler olabilir, çeşitli sebeplerle üretim durabilir, zarar meydana gelebilir. “Zarar etmek de, Zarar vermek de yoktur” ilkesi önemlidir. Bu sebeple:

Risk sigortası ve Kredi destek (garanti) fonu11 : Ticari faaliyetlerde risksizlik söz konusu değildir. Her ne sebeple olursa olsun meydana gelebilcek olumsuzluklar veya zararlar her ne kadar tarafları bağlayıcı gibi görünse de dolaylı olarak toplumun veya devletin cebinden çıkacak olan bir yüktür. Önemli olan, zararı taraflara yıkmak değil, zarar oluşması riskini ortadan kaldırmak veya bir zarar sözkonusu ise bunu bertaraf etmektir. Bu sebeple Risk sigortası ve kredi destek fonu kurulmalıdır.

i. Üretimin durması veya aksaması sebebiyle meydana gelebilecek olumsuzluklarda öncelikli olan “yeniden yapılandırma” dır.12 Kredilendirmelerde bu ihtimalı her zaman göz önüne bulundurulmalıdır. Yeniden yapılandırmada ilave bir talepte bulunulamaz.

ii. Borcun yeniden yapılandırılmasından sonra dahi ödeme güçlüğü meydana geliyorsa Fon devreye girer. İşletmenin ihtiyaçlarını belirler ve rasyonel çözümler üreterek sürdürülebilirliği sağlar. Ancak modern uygulamalarda olduğu gibi, işletmenin temel üretim gereksinimlerine zarar verecek uygulamalarda bulunamaz. Aslolan üretimin devamlılığıdır.

iii. Gerekli olması halinde ilave kredi desteği vererek üretimi destekler/sübvanse eder (karşılıksız değildir ancak uzun vadeli olmalıdır)

10 Şura 38

11 Al-Baqara : 280

12 Al-Baqara : 282

12

iv. İşletmenin gelişimine katkı sağlar, üretimi realize eder. Mevcut kredi borçlarını gerektiği hallerde kapatarak, işletmenin fona borçlanmasını sağlayarak uzun vadede sürdürülebilirliği garanti altına alır.

v. Fon, denetimli olarak faaliyet gösterir. Bankanın kullandırdığı kredilerden eşit olarak (banka ve üretici) ödeyecekleri primler ile desteklenir. Gerektiğinde Devletin kaynaklarından finansman temin edilebilir.

Böylelikle üretimin sürekliliği, sermayenin korunması ve yeniden kullanılabilir hale gelmesi sağlanmış olacaktır. Bu durum aynı zamanda rekabet ortamını da olumlu etkileyerek piyasa dinamiklerinin / dengelerinin bozulmasını önleyecektir.

Piyasa enstrümanlarının dengeli dağıtılması ve yönetilmesi ile parasal eylemlerin kontrolü de sağlanmış olur. Bankaların faaliyet gelirleri, sınırsız “Faiz”e bırakılmadan, doğrudan hizmet gelirleri olarak düzenlemesi ise “faiz” baskısını ortadan kaldıracaktır.

İslam iktisadı açısından “Mülkiyet” : İslam İktisadı açısından kaynaklaın değerlendirilmesi ve bu kaynakların verimliliğinin artırılması esas alınırken, Mülkiyet egemenliği, beşerin yeryüzü tarihinde uğrunda mücadele ettiği yegane kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Bütün savaşlar, bilimsel gelişmeler, devrimler ve hatta barış buna dayanır.

Aynı şekilde “düzen” in temellendirilebileceği en önemli karşılığı da yine “mülk”tür. Çünkü mülk olmadan düzen olmaz. Mülk yoksa düzene de ihtiyaç yoktur. Kapitalizmin sınırsız mülkiyet anlayışından Maxiszimin tarihsel analizine varana kadar her şeyin temelini “mülkiyet” oluşturur. Kim ne derse desin, Kur’an “Mülkiyet ve Paylaşım” temeli üzerine inşa edilmiş bir “düzen öngörmektedir.

Genel olarak, “İslam ekonomisi” veya “iktisat” söz konusu olduğunda, mülkiyet hakkının bir “emanet” olduğu kabul edilmekle birlikte, Kur’an’ın ortaya koyduğu mesajın sadece bir bölümü dikkate alınarak “infak” kelimesi üzerinde yoğunlaşmakta ve bütün çıkarımlar da buna göre yapılmaktadır. Oysa “mülkiyet” yoksa “infak” da yoktur. Beşerin yeryüzündeki mülkiyet hakkı veya mülkiyeti doğru bir şekilde temellendirilmeden “iktisat”tan söz edilemeyeceği gibi, bir düzende de söz edilemez.

Bu manada, “İslam iktisadı” açısından geleneksel haliyle mülkiyet kabul edilemez. Çünkü sistemin kaynağı olan kitap bu konuyu açıklamaktadır ve mülkiyetsizliği önermektedir13. Ancak bu, komünizmin öngördüğü gibi devletin kontrolünde bir uygulama değildir. Her birey, “yaşam hakkı” olarak hayatını sürdürebileceği miktarda toprakta hak sahibidir14. Bu devredilemez bir mülkiyet olup, yaşam süresi ile sınırlıdır15.

“Yaşam hakkı: Her birey, doğduğu andan itibaren, Toprak ve doğal kaynaklar üzerinde hak sahibi olur. Doğal kaynakların işletilmesi kamuya aittir. Buradan elde edilecek olan gelirler bireylerin hakkı olarak ayrılır ve ödenir. Bireyler bu hakkı kullanırlar. Tüketim harcamaları için krediye ihtiyaçları olduğunda bu haklarını belli bir süre için tevdi ederek krediye dönüştürebilirler16

Mülkiyet hakkının ne olduğunu anlayabilmek için başka bir kavrama daha bakmak gerekir. O da kaynakların nasıl kullanılacağı ile ilgilidir. Yani “Rızk” kavramı. Bu kavramı iki açıdan ele almak gereklidir.

13 Maide 17-18-120, Al-i İmran 26, Nur 42, Şura 49, Casiye 27, Fetih 14, Hadid 2-5

14 Tevbe 116, Maide 40, Bakara 107

15 Zuhruf 85, Furkan 2

16 Al-Baqara : 29, Enbiya : 103, A’raf : 27

13

Birincisi, Rızk’ın da mutlak olduğu gerçeğidir17 Buna göre, Mülk ve onun içerdiği faydanın sahibi yoktur. Yani mutlak mülkiyet ve mutlak fayda söz konusudur ki bu, toprak ve doğal kaynaklar üzerinde toplumu oluşturan bireylerin eşit hakka sahip olmalarını zorunlu kılar.

Ancak mülk üzerindeki faydanın herkes için olması, bunun yönetilmesi gereğini de ortaya çıkarır. Bu durum “bölüşüm” ve “tasarruf” hakkının nasıllığını ortaya koyar18.

Kur’an da mülkiyet ve ona ait olan fayda tanımı yapılırken, esasen mülkiyetin ve kaynakların “doğal kullanımı” esas alınmaktadır. Ancak bununla birlikte, mülkiyet kavramına dokunmamakla birlikte, kaynaklardan elde edilecek olan fayda üzerinde tüketilebilir bir hak olduğu da kabul edilir. Yani, Mülk ve mülkün ihtiva ettiği doğal kaynaklar mutlaktır. Bu temel husus gözetilmek şartıyla, bu kaynaklardan elde edilecek olan faydada mülkiyet vardır. İktisaat burada başlar.

Tarihsel süreçte, kapitalizmin aşırı mülkiyetçilik anlayışı, izole edilmiş sermaye ve mülkiyeti, Maxiszim’in ortaya koyduğu “devletçilik” anlayışı dengesizliği ve doğunun “fakirizm” anlayışı da sınıfları doğurdu. Ancak tarihsel “İslam” anlayışı da bu çerçevenin fazla dışında değildir. Toprağın “işgal”ine dayanan mülkiyet hakkını tanımakla “güçlüden yana” bir tavır ortaya koymuş oldu. Böylece toprak ağalarının doğmasına, geniş toprak sahiplerinin ortaya çıkmasına neden oldu. Oysa Hz. Osman, savaş ganimeti olarak elde edilen verimsiz toprakların ıslah edilmesi, ekonomiye kazandırılması amacıyla bunları dağıtmıştı. Bu sınırın genişletilmesi ve “işgale” dayalı bir anlayışın ortaya çıkması metnin ortaya koyduğu bir gerçek değil, rivayet edildiği söylediği varsayılan "kim ölü bir araziyi ihya ederse o onundur" hadisine dayanır. Ne var ki bu ifadenin Kur’an ile örtüştüğünü söylemenin imkanı yoktur.

Elbette böyle bir önkabul ortaya çıkıp, mülkü sahiplenme hakkı doğduğu zaman, iktisadi terimlerin de buna göre düzenlenmesi kaçınılmaz olmaktadır. Bunlardan biri de “infak” meselesidir. Zekat üzerindeki sınırlandırmalar, Vergi ve Sermaye ayırımının ortadan kaldırılması vs. hepsi metnin aksine popüler anlamda “kapitalist” bir yaklaşımla düzenlenmiş ve sonuçları itibariyle diğerlerinden çok farklı sayılamayacak “çıkara dayalı” bir anlayış doğmuştur. Söylem ne olursa olsun, uygulama realitesi açıktır.

Netice itibariyle, bugün eğer bir sistemden söz edilecekse, her şeyden önce kavramların doğru olarak tanımlanması ve sistemin buna göre dizayn edilmesi gerekir. Eğer hareket noktası yanlış ise, sistemin kendisi de yanlış olacaktır. Öngörülen temel esasların meseleye ışık tutacağını düşünüyoruz, Kur'an da mülkiyet ile ilgili ayetler birbirine bağlı bir bütün teşkil eden üç gruba ayrılmaktadır. Birinci gruba giren ayetler göklerde ve yerde ne varsa hepsinin mutlak olduğu; ikinci gruba giren ayetler, rızk, daha doğru bir ifade ile yaşama hakkının dayanağı olan mülk üzerindeki faydanın topluma ait olduğunu; üçüncü grup ayetler ise, mülk üzerinde çalışarak elde edilen faydanın ise özel olduğudur ki, bu da “yaşam süresi” ile sınırlandırılmıştır. Buna göre:

1. Mülk mutlaktır. Dolayısıyla Toprakta mülkiyet yoktur. Buna göre herkesin toprak üzerinde eşit olarak hakkı vardır. Bu hak toplum tarafından gözetilir.

2. Toprak mirasa konu edilemez. Dolayısıyla bireyin toprak üzerindeki hakkı “yaşam” ile sınırlıdır. Devredilemez.

3. Aynı şekilde doğal kaynaklar da mutlaktır. Bunlar üzerinde de mülkiyet yoktur ve herkesin bunlar üzerinde diğerleri ile eşit oranda hakkı vardır.

17 Hud 6, Kassas 82, Akebuut 60, Furkan 140, Nahl 112, Ankebut 62, Rum 37, Zümer 52, Casiye 12, Mülk 15, Zariyat 22, A’raf 32 etc.

18 En’am 151, İsra 30-31, Sebe 15, Fecr 16, Bakara 254, Bakara 267, Enfal 3-4, Yunus 93, Rad 22, İbrahim 31 etc..

14

4. “Yaşama hakkı” doğal kaynaklardan elde edilen faydaya dayanır. Doğal kaynakların işletilmesinden dolayı elde edilen faydada mülkiyet olmamakla birlikte, ortaya çıkan artı değer herkese aittir. Yani bu kaynaklar herkes için işletilir ve fayda eşit olarak bölüştürülür.

5. Özel mülkiyet, ancak ve ancak, “çalışarak” elde edilen fayda ile sınırlıdır. Zaten doğası gereği geçicidir.

Bir düzen ve bu düzen içerisinde bir ekonomiden söz edilecekse eğer, metnin ortaya koyduğu temel esaslar üzerinde olmalıdır. Tarihselcilik bir çözüm değildir.

Bu manada, fıkhın ortaya koyduğu “işgale dayalı mülkiyet” anlayışı veya kabulü, doğru bir yaklaşım değildir. Bu tamamen tarihsel bir anlayıştır ve zaten çıkış nedenleri de bellidir. Böyle bir anlayış üzerine inşa edilmiş bir düzenin veya sistemin “adil-dengeli” oluşu, fazlasıyla tartışmalıdır.

Bu nedenle, Zekat Kurumu’nun hedefleri arasında “bireyler” yoktur. Yani bireysel kredilendirme yoktur. Çünkü bireyin ihtiyaçları ve gereksinimleri sahip olduğu temel haklardadır ve bu da topluluğun sorumluluğundadır.

Mülkiyet kısaca şöyle açıklanabilir:

** “Doğal Kaynaklar”dan kasıt “rızk” yani toprak veya yeraltı kaynaklarının işlenmesi sonucu elde edilen zorunlu faydaya dayalı kazanımlar değildir. Bu kavramdan kastedilen şey, “doğada kendiliğinden var olan kaynaklar”dır. Yeratlı kaynakları, akarsular göller denizler ormanlar vs. gibi.

MÜLKIYET

TOPRAK

Yaşam Hakkı

Üretim Hakkı

DOĞAL KAYNAKLAR

Yaşam Hakkı

15

CHAPTER III : INFAQ

HELPING BOOST / TASARRUF MEVDUATI

DEFINITION:

Traditional Meaning and objections: ʾInfāq (إنفاق ) is an Arabic word meaning spending, disbursement. (Hans Wehr, p. 1158) simply to please God without asking for any favor or hoping for a return. The word ʾinfāq is mentioned once in the Qurʾān in Sūrat al-ʾIsrāʾ, verse 100. The imperative form of the verb (ʾanfiqū) (أَنفِقُوا ) appears 18 times in the Qurʾān. It is different from Zakat, which is obligatory on Muslims, or Sadaqah, which is charity for obtaining specific return or protection from some adverse event.

However, this definition is not originated of the quran. Because, held in verse 216/265 of Surah Al-Baqarah by definition subject to helping boost the goods or money requires dublication. Therefore, the traditional definition, determined according to the needs of the agricultural community, does not apply to modern banking and finance practice in primitive societies, taxation and public finance issues decomposition was unthinkable.

According to the theory of Qur'an: “Helping boost”, like a seed that sprouts spike hundreds of savings into investment opportunities as a result of widespread duplication refers to income (AL-Baqara-216, 265). This just saving deposits collected in a fund to be channeled into investments is an ongoing definition. Unlike modern banking, personal loans application is rejected. Because the minimum level of individuals within a society without the need for anything else arranged the necessary conditions for life and the "right to life" is defined as.

TANIM:

Infak (إنفاق ): Bireysel tasarrufların gelir elde etmek ve çoğaltmak amacıyla belli bir alana kanalize edilmek üzere bankaya bırakılmasıdır19.

Geleneksel uygulamalardan farklı olarak “infak” edilen şeyin güvence altına alınması gerekir20. Eğer kazanımların tehlikeye atılması öngörülmüyor ise, bu kazanımların korunması ve “fayda”nın sürdürülmesi gerekir. Aslolan sermayenin korunması ve faydanın yaygınlaştırılmasıdır.

Modern anlamda mevduat, bir gerçek veya tüzel kişinin sahip olduğu hazır bir satın alma gücünün kullanılmayarak vadeli veya vadesiz olarak bankaya bırakılmasıdır. Burada mevduatın nasıl kullanılacağı belli olmayıp tamamen bankanın insiyatifindedir. Oysa “infak” edilen şeyin amacı önceden bellidir. İktisadi anlamda, bireysel tasarrufların bir “fon” da toplanmak suretiyle “kamu sermayesi” oluşturulmasını hedefleyen bir uygulamadır.

Ticaret yapmanın teşvik edilmiş olmasına rağmen, modern ekonomilerin sahip olduğu sermaye gücü karşısında sadece “bireysel yardımlaşma” ile güçlü yatırımların yapılamayacağı açıktır. Öte yandan “zengin ve zenginliğin” reddedilmemesi, tam aksine teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılmasının öngörülmesi, alternatif sermaye oluşumlarının varlığını kaçınılmaz kılmaktadır.

Kamu sermayesi olarak adlandırılabilecek Fonun oluşturulmasına esas teşkil eden ayetlerin incelenmesi halinde, “infak” kavramının basit bir “bağış” olmadığı açıkça anlaşılmaktadır:

19 Al-Baqarah : 261, 265

20 Al-Baqarah : 195

16

“Meselullezîne yunfikûne emvâlehum fî sebîlillâhi ke meseli habbetin enbetet seb’a senâbile fî kulli sunbuletin mietu habbetin, vallâhu yudâifu li men yeşâu, vallâhu vâsiun alîm”

( مَّثَلَُ ) : Misal, örnek, gibi, denk, mesela, örneğin, benzeri

( أَنفِقُوا ) : Harcanan, geçirilen, biten

( يَنْفَق ) : Devenin ağı ( نُفُوقاً و نَفَاقاً و نَفْقاً ُ نَفَقَ ) : bir şey bitmek,harcanmak, hayvan deliğinden ininden çıkmak, helak olmak, tükenmek, bitmek, azalmak, bir fayda gözeterek harcamak

( أَمْوَا لً ( ج ) مَالَ ) : Onların malları, para, bakiye, karşılığı, bakiye, fon, mal, mülk, davar, sığır, deve, para, kişinin veya toplumun sahip oldukları şey, rızık, taşınır mal, temellük olunan nesne,

( سَبِيلَِ ) : Amaç, yol, çeşme, cadde, sebep, çare, sebil, ulaşmak ( حباب ، حب ، مَحْبُو بً :حُبَ بً ( ج ) حُبَّ ةَ ) : mahbup, sevgili, muhabet, üzüm çekirdeği ve şu nesneye denir ki onun sana verilmesini yahut kendi mal ve mülkün olmasını hoşlanır olasın, dane, çekirdek, hap

( أَنبَتَتَْ ) : Filizlenmiş, çimlenmiş, yerden bitkinin filizlenmesi,

( سَنَابلَُ و سُنْبُلاَ تً ( ج ) سُنْبُلَ ةً ) : Sümbül, başak, buğday başakları

( يُضَاعِفَُ ) : Çiftler, iki katı, ( مُضَاعَفَ ةً : ضَاعَفَ ) : iki kat, iki misli yapmak, artırmak

( وَاسِ عَ ) : Geniş, çapında, genişliğinde,

“Ve meselullezîne yunfikûne emvâlehumubtigâe mardâtillâhi ve tesbîten min enfusihim ke meseli cennetin bi rabvetin esâbehâ vâbilun fe âtet ukulehâ dı’feyn, fe in lem yusıbhâ vâbilun fe tall, vallâhu bimâ ta’melûne basîr”

( إِبْتِغَا ءً : إِبْتَغَي ) : istemek, arzu etmek, dilemek, talep etmek, kolaylıkla hasıl olmak, sırayla, hedeflenen şey, (مَرْضَاتَِ ) : Hemşireler, gönüllüler,

( رضا ) : Gönlü olmak, gönülsemek, hoşnutluk, uyuşma, consensus

( تَثْبِيتًا ) : Onaylama, teyit, doğrulama, tespit etme, olumlama,

( نفس ) : Aynısı, aynı şey, aynı durum, zat, bizzat, ( رُبَا ( ج ) رَبْوَ ةَ ) : yerden yüksek olan yer, tepe, bayır, yokuş, yüksek yer, sırt, tümsek

( رَبْوَ ةَ ) : Sayısız, çok sayıda

( أَصَابَ ) İsabet eden, dokunan, hit, tıklama, vuruş,

( لوَابَِ ) : Sağanak, sulusepken ( مُوَابَلَ ةً : وَابَلَ ) : bir şeye devam edip alışmak ( غيث : شَدِي دً مَطَ رً : وَبْ لً ، وَابِلَ ) : sağanaklı, iri taneli şiddetli yağmur, şiddetli yağan iri damlalı yağmur, baran

Infak, Hedefleri ve amaçları önceden belli olan, toplumun “refahını” yükseltmeyi öngören ve bunun için kamusal işbirliği gerektiren bir eylemdir 21. İnfak eden için ise reel bir karşılık/benefit söz konusudur.

İnfaq (أَنفِقُوا )

(أَنفِقُوا ) : Harcanan, geçirilen, biten

(يَنْفَق ) : Devenin ağı ( نُفُوقاً و نَفَاقاً و نَفْقاً ُ نَفَقَ ) : bir şey bitmek,harcanmak, hayvan deliğinden, ininden çıkmak, tükenmek, ölmek, helak olmak, azalmak, Fayda gözeterek vermek

21 Tevbe : 120, 121

17

Öte yandan, Infak en temel gereksinimler üzerinde yapılan tasarrufları hedef alır. Yani “Rızk” :

Rizk (رِزْ قَ )

( أَرْزَا قً ( ج ) رِزْ قَ ) : Rızk, azık, kumanya, yiygi, yiyecek, yiyecek,

( بِمَوْلُو دً الرَّجُلًُ رُزِقَ ) : Bir bebek ile kutsanmak , adamın bir erkek çocuğu oldu (ق رِزِ ) : Nafaka, geçim, nevale, gıda

Rızk : Zorunlu ve sürdürülebilir olan sınırlı ve temel kaynakları ifade eder. Bu hem “yaşam hakkı” için zorunludur, hem de diğer bütün her şey, kazanımlar buradan elde edilir. Eğer toprağın verimliliği olmasaydı, iktisat da olmayacaktı. Bu nedenle tasarruf, yani “infak” da burada yapılmalı.

Eğer sınırlı kaynaklar Doğru kullanılmıyor, boşa harcanıyor ise, tasarruf edilmesi de mümkün olmaz. Çünkü tasarruf harcamalardan sonra kalan miktardan değil, tasarruf edilen miktardan sonra harcamayı gerektirir.

Öte yandan, kaynakların veya sahip olunan gelirin ne kadarının infak/tasarruf edileceği meselesi de tartışma konusudur. Geleneksel anlayış, bu konuda çeşitli oranlamalar getirmekte ve uygulamayı da bu esaslara gore önermektedir. Ancak bu tamamen yanlıştır.

Çünkü, Bu konu bütün açıklığı ile Kur’an da tanımlanmıştır22. Buna gore tasarruf edilmesi hedeflenen miktar kadar infak edilmelidir.

Afv (عفو )

Affetmek, bağışlamak, kapatmak, düşürmek, iskat etmek, iz silinmek, yok olmak, devenin kılı çok ve uzun olmakla dübrünü örtmek

Bu kavram infak edilecek şeyin niteliğini belirleyen bir tanım olarak kullanılmaktadır. Atıl olan kısmın infak edilmesini ifade eden bir kavramdır. “Değer” ifade eden şeyin “ıssız” kalan kısmı, yani harcanmayın tutulan, tasarruf edilmiş olan kısmının infak edilmesini, yani mevduat fonuna aktarılmasını ifade eder. Bir anlamda değer ifade eden bir şeyden elde edilmesi muhtemel faydayı çoğaltmak amacıyla “geri bırakmak/ertelemek” anlamına gelir.

Bu nedenle, “infak” edilecek olan şey üzerinde herhangi bir oran veya miktar söz konusu edilemez. Tasarruf bir planlaama işidir ve harcamalar tasarruflardan arta kalan kısımdan yapılır. Yani bireysel anlamda “tasarruf” öngörülmekte ve tutumluluk hedeflenmektedir. Aslolan değerin çoğaltılmasıdır.

“Pozitif seçicilik”, infak için temel prensilerden biridir. Yani herhangi bir şeye değil, sonuçları olumlu olan ve yarar sağlayan şeye yatırım yapmak gerekir23.

Hyr (خَيْ رً )

( خَيْرَا تً و خُيًُور و أَخْيَا رً و خِيَا رً ( ج ) خَيْ رَ ) : iyi, hayır, seçkin, yeğ, daha iyi, yararlı, hayırlı, en hayırlı, iyi adam, cömertlik, şeref, huy, altın, fayda, yarar, menfaat, iyi olmak, yararlı olmak, iyilik, lezzet, güzel, çok mal, kerem, seçmek, at sürüsü, yılkı

( خَيَارَ ةً و خِيْرَ ةً و خَيْراً ِ خَارًَ ) : yeğlenmek, seçmek, hayırlı, iyi ve yararlı olmak, yeğ olmak, tercih etmek, seçmek, hayırlı olmak, ayırıp almak, üstün kılmak

( جَيْرًَ : خَيْرَ ) : evet, şüphesiz, elbette ( بَيْنًَ تَخْيِيرا : خَيَّرَ ) : iki nesneden birini seçmek, seçim hakkı vermek, ihtiyar etmek ( خَيْرَ ةِ ) : seçmek, tercih etmek, yeğlemek , üstün kılmak

22 Al-Baqara : 219

23 Al-Baqara : 215, 272, 273 Teabun : 16, Sebe : 39,

18

“Hayr” bir şeyi bir başka şeye tercih etmek, seçmek anlamına gelen bir kavramdır. Dolayısıyla, “infak” edilen şey, belli kriterlere sahip, sonuçları ve verimliliği belli olan şeye kanalize edilmek zorundadır.

Infak, “bireysel girdilerin tasarruf edilmesi suretiyle açığa çıkan değerin yatırıma dönüştürülmesidir”.

INFAK

- Infak, temel gidirlerden tasarruf edilen miktarın tümü üzerinden yapılmalıdır.

- Herhangi bir oran/nisab veyahut miktar sınırlaması yoktur24.

- Bireylerin gelir düzeyine gore herhangi bir sınırlama yoktur, toplumun her kesimine mensup bireyler az veya çok tasarruflarını infak etmelidirler.

- Infak, karşılıksız ödeme değildir. Reel bir kazanç gözetilerek yapılan uzun vadeli bir yatırım şeklidir25.

- Infak, “Sosyal yardımlaşma” aracı değildir. Bir finans enstrümanıdır.

- Infak, bir “borç” olarak verilmektedir, dolayısıyla infak eden dilediğinde geri alabilir.

- İnfak üretime esas mallardan değil, bireysel girdilerden yapılır.

- İnfak, küçük tasarrufları büyük sermayeye dönüştürülüp, yaygın fırsat eşitliği yaratılamsını hedefler.