KUR’AN İŞLETMELERİ(24); 164. SEMİNER                Üsküdar, İstanbul, 14 Haziran 2002 Cuma

A D İ L    D Ü Z E N E    G Ö R E

İNSANLIK ANAYASASI

- 9 -

II D     İNSAN

Her Ademoğlunun kişiliği vardır   

Kişilik

Madde 9 a) Döllenmiş insan cenininin hakları vardır, adına davacı olunur. Doğumundan mirasın taksimine kadar da yükümlülükleri vardır. Davalı olur. Kişilikten kimse vazgeçemez, elinden kimse alamaz. Devredemez. Herkesin canı, malı, ırzı ve işi korunmuştur. Savunma hakkıdır. Herkes başkasına yaptığının kendisine yapılmasını baştan kabul etmiş sayılır.

Hak ve Yükümlülük

İnsanlar birbirini muhatap almak, yararlanmada işgal edene öncelik tanımak, birbirinin işlerine karışmamak, yeryüzünün kira paylarını bölüşmek suretiyle komşuluktan, doğurup büyütmek, bakıp korumak, miras ve velâyet suretiyle yakınlıktan, kişinin dilediği işi yapabilmek, ürünleri istediği gibi değerlendirmek, katkısı nisbetinde üründen pay almak, çalışma kredisini istihkak etmek suretiyle emekten ve içtihat, akit, topluluk kararları, hakem kararları yoluyla sözleşmeden doğan haklardan yararlanarak çalışır ve yaşarlar. Karşılığında kullandıkları yerleri, daha çok insanı daha çok yaşatmaya elverişli hâle getirerek imar eder ve çocuklarına devrederler. Onu tahrip etmeye hakları yoktur.

Hakların kullanılması       

Hak ve yükümlülüklerin kullanılması bilgi ve beceriye dayanır. Bilgi ve becerisi olmayanların hak ve yükümlülüklerini seçebiliyorlarsa atadıkları kimseler, seçemiyorlarsa doğuştan kendilerine nesebde en yakın olanlar kullanır. Doğup büyümede anne ve annenin kadından kadın yakınları, geçim ve korumada baba ve babanın erkekten erkek yakınları yetkili ve sorumludurlar. Kısasta söz vârisi olmayan en yakın erkeğindir.

Arazlar

Yükümlülükler, doğum, küçüklük, yaşlılık ve ölümle, delilik, baygınlık, yanıltma ve zorlama ile, cinsiyet, yurttaşlık, birlik ve sözleşmeler ile, uyku, hata, bilgisizlik ve acziyet ile, unutma, bunaklık, hastalık ve zorunluluk ile ve hezl, sarhoşluk, iflas ve sefihlikle kısıtlanır. Kısıtlama duruma göre ya rızayı veya rıza ve iradeyi tamamen veya kısmen kısar. Rızanın kısmen kısıtlaması hallerinde velisinin izni ile işlem geçerli olur. Tamamen kısıtlanması hâlinde işlem geçersiz olur. İradenin kısmen kısıtlanması kısası kaldırır. Tamamen kısıtlanması ise diyeti de kaldırır.

Ehliyetler dayanışma ortaklıklarınca tevcih edilir.     

İlmî Ehliyet    

Madde 9- b) 7 yaşını dolduran herkes başlangıç ehliyetine sahiptir. Başlangıç ehliyetliler yılda 5 ilmî derece alırlar. Başkalarının nezaretinde iş yapabilirler. 10 yaşını  dolduranlar arasından, bucak ilmî şûrasının test usûlü ile yaptığı imtihanlarla bucak nüfusunun 1/3’ne temel ehliyet verilir. Temel ehliyetliler her yıl 6 ilmî derece alırlar. Temel ehliyetliler kendi başlarına işlere devam edebilirler. 15 yaşını dolduranlar arasından, il ilmî şûrasının test usûlü ile yaptığı imtihanlarla ilçe nüfusunun 1/10’na ilk ehliyet verilir. Temel ehliyetliler her yıl 7 ilmî derece alırlar. İlk ehliyetliler mezun oldukları işlerde kendi başlarına işlere başlayabilirler. 20 yaşını dolduranlar arasından, il ilmî şûrasının test usûlü ile yaptığı imtihanlarla il nüfusunun 1/100’ne orta ehliyet verilir. Orta ehliyetliler her yıl 8 ilmî derece alırlar. Proje ve talimatları okuyup uygulatırlar ve uygulamaya izin verirler. 25 yaşını dolduranlar arasından, ülke ilmî şûrasının test usûlü ile yaptığı imtihanlarla bölge nüfusunun 1/1000’ne yüksek ehliyet verilir. Yüksek ehliyetliler her yıl 9 ilmî derece alırlar. Proje ve talimatları yaparlar, uygulamada danışman olurlar. 30 yaşını dolduranlar arasından, insanlık ilmî şûrasının sıralama usûlü ile yaptığı seçmelerle ülke nüfusunun 1/10000’ne yüksek ehliyet verilir. İmtihana girmek için bir ülke meclis üyesinin vizesi gerekir. Yüksek ehliyetliler her yıl 10 ilmî derece alırlar. Proje ve talimatların esaslarını belirlerler. Danışmanlıkta sorunları çözerler. İlmî derce alma yaşı 63’e kadar devam eder.

Meslekî Ehliyet

Bucak içinde meslekî dayanışma ortaklıkları, ortaklarının meslekî dereceler toplamının yarısı kadar meslekî dereceleri ortaklarına dağıtma yetkisi vardır. Çalışanın ilmî derecesine kabiliyet derecesi eklenerek meslekî derece belirlenir. Dağıtmada takdir meslekî dayanışma sorumlularına aittir. Bir kimseye ilmî derecesinden daha fazla kabiliyet derecesi verilemez.  

Orta ehliyetlilere il meslekî dayanışma sorumlularınca, yüksek ehliyetlilere ülke meslekî dayanışma sorumlularınca ve üstün ehliyetlilere insanlık meslekî dayanışma sorumlularınca kabiliyet dereceleri dağıtılır. Toplam kabiliyet dereceleri ilmî dereceleri toplamının yarısı kadardır. Birine ilmî derecesinin iki katından fazla kabiliyet derecesi verilemez.

İlk ehliyetliler için bucaklarda, orta ehliyetliler için illerde, yüksek ehliyetliler için ülkede ve üstün ehliyetliler için insanlıkta açılan yıllık meslekî test imtihanlarına katılanlara başarıları oranlarında meslekî dereceler başarılarına göre bölüştürülür. Bu imtihanları meslekî şûralar yaparlar. Toplam meslekî derece terfihi toplam ilmî derece terfihi kadar olur. Bu çalışkanlık dereceleri ilmî derecelere eklenerek meslekî dereceler hesaplanır.

Meslekî Derece = İmî Derece + Kabiliyet Derecesi + Çalışkanlık Derecesi

Dinî Ehliyet

Bucaklarda dinî dayanışma sorumluları cemaatlerinden başlangıç, temel ve ilk ehliyetli olanları, il dinî sorumluları cemaatlerinden orta ehliyetli olanları, ülke din’i dayanışma sorumluları cemaatlerinin yüksek ehliyetli olanları, insanlık dinî dayanışma başkanları cemaatlerinden üstün ehliyetli olanları ahlâkî bakımdan güvenirliklerine göre sıralarlar. Sıraların tersleri dinleri içindeki derecelerini gösterir. 

Dinî Sorumluların Tezkiyesi     

Bucak dinî sorumlularını ocak başkanları, il dinî sorumlularını bucak başkanları, ülke dinî sorumlularını il başkanları, insanlık dinî sorumlularını ülke başkanları dinlerinin ahlâkî insan yetiştirme gücü bakımından sıralarlar. Dinlerin dereceleri sıralarının tersleridir.

Kişilerin Ahlâkî Dereceleri

Kişinin ahlâkî derecesi dinî derecesi ile dininin derecesinin çarpımıdır. Kadrolarda çalışacakların ehliyetlileri tesbit edilirken asgari ahlâkî derece şartı da belirtilir. Başka türlü üstün astı veya müfettişlerin gizli tezkiyeleri yoktur. Cezalanmış kimselerin  tezkiye derecesi ceza ile birlikte yargı kararı ile düşürülebilir. Bir kişi başka bir kişi hakkında karar veremez.

Siyasî Ehliyet

Ocakta 15 yaşını dolduran kadınlar temizlik, erkekler bekleme nöbetlerini tutarlar. 15 yaşını doldurmuş erkekler, bucaklarında kendi semtleri dışında koruma, ilde kendi ilçeleri dışında güvenlik, ülkede kendi bölgeleri dışında savunma nöbetlerini tutarlar. Bu nöbetler barış zamanlarında 63 yaşına kadar devam eder ve barışta toplam 36 ayı geçmez. Bunun yarısını askerî eğitim ve nöbetlerinde, dörtte birini güvenlik nöbetlerinde, dörtte birini de bucaklarında nöbet ve eğitimlere katılarak yerine getirirler. Nöbetli olmayanların o birlik kademesinde siyasi hakları yoktur. Silah taşıyamazlar. Siyasi dayanışma tazminatını erkek nöbetliler bölüşerek öderler. Nöbet tutmayanlar her yıl bedel ödeyerek savunma yükümlülüklerini yerine getirmiş olurlar. Bu bedel her yıl tesbit edilir. O yıl 15 yaşına gelenler veya kuruluşa katılanlar o bedelle taksitlerini öderler. Onlar için ömür boyu değişmez. Bedelliler her zaman nöbetli olabilirler, nöbetliler ise kuruluşlarını değiştirmedikçe bedelli olamazlar. Savaş zamanlarında kuruluşu değiştirmeye de izin verilmez. Kadınlar kendilerine bir erkeği siyasî danışman seçerler. Siyasî danışman nöbetli ise o da nöbetli, bedelli ise o da bedellidir. Her zaman değiştirebilirler.

Bedellilerin Siyasî Hakları

Bedelliler bulundukları yerlerdeki yöneticilerin dayanışması içindedirler. Yer değiştirebilirler. Başka türlü seçme hakları yoktur. Kadınların ve fiilen hizmetle yükümlü olmayan erkeklerin siyasî derecelerinin bir katı, birdir. Fiilen nöbet ile yükümlü olanların siyasî dereceleri ilmî derecelerinin iki katıdır. Bunlar diyetleri ödemekle yükümlüdürler. Akıl hastaları ve çocukların siyasî ehliyetleri yoktur. Bunlardan aklî melekeleri yerinde olanlar siyasî hak ve hürriyetlerini kendi seçtikleri veliler tarafından, olmayanların ise tabiî veliler tarafımdan korunurlar. Siyasî haklara sahip olan kadınlar siyasî hizmetlerde görev alabilirler, almak zorunda değildirler. Silah taşıyabilirler. Yükümlülükte zorunlu olmayanlar zorunlu olanlara üst olamazlar.

Dayanışmaların Güçleri

İlmî dayanışmaların güçleri ortaklarının ilmî dereceleri toplamı kadardır. Meslekî dayanışmanın gücü hizmet verdikleri kişi ve işletmelerden gelen genel hizmet paylarına göre hesaplanır. Dinlerin güçleri başkanların tezkiyeleri ile cemaatlerinden suç işleyenlerin dinî dereceleri toplamı ile alınır, toplam dinî derecelerinden çıkarılır. Toplam dinî derecelere bölünür. Birden küçük olan bu sayı ile dinî dereceleri çarpılarak dinî güçleri bulunur. Siyasî dayanışmanın gücü, tatbikatlarda ve yarışlardaki başarılarına göre belirlenir.

***

II D  İnsan                 Her ademoğlunun bir nefsi vardır.   

Nefis

Madde 9 a) (İmnaa olunup ilkah olunan her insanın mevtine kadar lehine hakları vardır.) (Lehine dava olunabilir.) (Velâdetten mirasın taksimine kadar da aleyhine hakları vardır.) (Aleyhine dava olunabilir.) (Kimse lehine ve aleyhine hak sabi olmaktan fariğ olamaz.) (Ehliyet ahara devredilemez.) (Herkesin nefis emvali, furucu, sayı mahfuzdur.) (Hurumatta kısas vardır.)

Leh ve Aleyhte Haklar (Her nefis başka nefsi istima etmek, evleviyet hakkına riayet etmek, birbirine ikrah etmemek, arzda iştirak ecrini aralarında kısmet etemk suretiyla cariyrtten) (Hamledif irda etmek, ve infak ve velâyet etmek suretiyle erhamdan) (Kişinin sayinde, emvalinden, bey ve icarda bir mesnuatta iştirak misli nasibini almak, say karzını istikraz etmek suretiyle amelinden doğan kredisini istihkak etmek suretiyle amelden) (ve beyan, akit, icma ve hakemlerin kararlarından oluşan akitlerden doğan hukuku vardır). (Bunlardan intifa ederek amel eder ve sayederler.).(İşgal ettikleri arzı ekser insanı A’mer bir halde ayşettirerek imar ederler, ve varislerine terk ederler.) (Arzı ifsad etmek haramdır.)

Hakların Edası (Leh ve aleyhteki kakların edası ilmî ve amelî ehliyetle meşrudur.) (İmî ve amelî ehliyeti olmayanlar temyiz edebilirlerse kendilerinin ihtiyar ettikleri, edemiyorlarsa fıtrî velilerinin ifazesi ile onların makamında eda ederler.) (Vaz’ ve irda’da üm yoksa, ümmün  ümmehatdan kurbası, Rızk ve kisvede def’ ve hıfzda ebleri ve eblerin abaindan olan akrabası mükellefdir, mesuldür ve kayyumdur.) (Kısasda kavl vârisi olmadığı akrebinindir.)

Zarurat (Ehliyet veladet, suğriyet, şeyhuhat ve mevt ile, cinnet , sa’kıyet, tağrir ve ikrah ile, cinsiyet, kavmiyyet, velâyet ve ahd ile, nevm, hata, cehl ve gayri istitaa ile, nisyan, iztirar, maraz ve itih ile ve hezl, sükr, garam ve sefihlikle taayyub eder.) (Ayb şiddetine göre rızayı veya hem rızayı hem de iradeyi nefyeder. Rızanın kısmen noksanında velisinin izniyle akitler ve ameller makbul olur. Ehliyet nefy olursa akitlerin ve amellerin hükmü yoktur.) (Mesuliyeti olmaz.) (Ehliyet kamilen noksan olması hâlinde fiilinden  diyette velsinin velisne aid olur).

Ehliyet velilerin müşterek imtihanlarıyla takdir edilir.     

İlmî Ehliyet    

Madde 9- b) Sinni 7’ye bâliğ olan  her nefis ümmidir. Havlde 5 ilmî derece iktisab eder.) (Gayrin nezaretinde amel ederler.) (Sinni 10 a baliğ olanlar beyninden, kabilede ilmî şûrasınca ihsan yapılan imtihanlarla kabiledeki enfüs adedinin 1/3’ne sail ehliyeti takdir edilir.) (Sail olanlar her havlde 6 ilmî derece iktisab ederler.) (Sailler binefsihim muid olurlar, mübdi olamazlar.) (Sinni 15’e bâliğ olanlar arasından şa’b ilmî şûrasının ihsa ile yaptığı imtihanla belde enfus adedinin 1/10’una mükelleflik ehliyeti takdir edilir.) (Mükellefler havlde 7 ilmî derece iktisab ederler.) (Mezun oldukları umurda mübdi ve muid olurlar.)

(Sinni 20’ye bâliğ olanlar, şa’b ilmî şûrasının ihsan yaptığı imtihanlarla şa’b enfus adedinin 1/100’ne zakir ehliyeti takdir edilir.) (Zakirler her havlde 8 ilmi derece iktisab ederler.) (Fıkhın kitaplarını tilâvet edip ifta ederler.) (Amilleri izan ederler.) (Sinni 25’e baliğ olanlar beyninden, kavim ilmî şûrasının ihsan yaptığı imtihanlarla medine ve havalisindeki enfusun 1/1000’ne fakihlik ehliyeti takdir edilir.) (Fakihler her havlde 9 ilmî derece iktisab ederler.) (Fıkhın ahkâmını istinbat ederler.) (Ehli zikre müşavir olurlar.) (Sinni 30’a baliğ olanlar beyninden nâs ilmî şûrasınca tedricle ısstıfa ile kavim enfus adedinin 1/10000’e râsihlik ehliyeti takdir edilir.) (Fakih rusuh için kavmin ilmî müşavirlerinden birisinin izni ile imtihan olunur.) (Rasihler her yıl 10 ilmî derece iktisab ederler.) (Fıkhın usûlünü ibane ederler. Tevile ehildirler. Fakihlerin müşaviridirler.)

(İlmi derecelerin tafdili 63 sinne bâliğ oluncaya dek devam eder.)

Amelî Ehliyet (Kabile içinde amelin vulatı, evliyalarının ilmî dereceleri mecmuunun nısbı miktarınca ameli dereceyi takdiren taksim ederler.) (İlmî dereceye fıtri derece ziyade edilerek amelî derece hisab edilir.) (Taksim ameli, velilerin umurundandır. Bir nefse ilmî derecesinden ziyade fıtri derece takdir edilemez.) (Zakirlere şa’b, fakihlere kavm, râsihlere nâs ameli velilerce meslekî dereceler takdir edilir.) (Fıtri derecatın miktarı il derecat mikdarının nısfı kadardır.) (Bir nefse kendi ilmi derecesi miktarından zait fitre derece ziyade yapılamaz.) Amiller kabile içinde, zakirler şa’b içinde, fakihler kavm içinde, rasihler nâs içinde yapılan senevi ihsa imtihanlarıyla takdir edilen rüşdlerine göre amelî derecelere rüşd dereceleri eklenir. Bu imtihanları amelî şûralar yaparlar. Mecmu rüşd dereceleri mecnu ilmî derece adedi olur. .

Meslekî Derece =İlmi Derece + Fıtrî Derece + Rüşd Derecesi

Takva Ehliyeti (Kabile içinde takva velileri, evliyasının ümmü sail ve mükellef olanları, şa’b takva velileri zakir olanları, kavm takva velileri fakih evliyasını, nâs takva velileri râsih evliyasını tezkiye edip takvalarına göre derecelendirirler.) (Evleviyetlerin vahıdı kişinin takvası içinde takva derecesi olur.)

Takva Velilerinin Tezkiyesi (Bucak takva velilerini aşiret imamları, şa’b takva velilerini kabile imamları, kavm takva velilerini şa’b imamları, nâs takva velilerini kavm imamları tezkiye ederler. Ümmetlerin adedince müessir olurlar).

Enfüsün Nâs İçinde Takva Dereceleri (Nefsin takva derecesi, kendisinin velayeti içindeki takva derecesi ile takva velisinin tezkiye derecesi ile tadif miktarıdır.) (Umura ehliyet takdir edilirken her emr için bir takva derecesi şartı konur.) (Amirin memurunu veya murakıbların sirren tecessüsle nefisleri tezkiye etmesi nehy olunmuştur.) (Bühtandan dolayı takva derecesinin tenzili hükkâmın hükmü ile olur.) (Veli veya hakem dışında bir kimse ahar kimse aleyhinde hükmedemez.)

Emirde Ehliyet (Aşirette sinni 15’e baliğ olanlardan nisvan taharet, rical nezaret nöbetlerini tutarlar.) (Sinni 15’e baliğ olan rical, kabilelerinde kendi karyeleri dışında hıfz, sinni 20’ye baliğ olanlar kavm içinde kendi beldeleri dışında eman, kavm içinde sinni 25’e baliğ olanlar kendi medineleri dışında i’tida nöbetlerini tutarlar.) (Bu nöbetler İslâm hınında sinleri 63’e baliğ olana dek ve İslâm hınında mecmu evkat 36 şehrden ziyade değildir.) (Bunun nısfı i’tida, rub’u eman ve rub’u da hıfz nöbetlerinde eda olunur.) (Münib olmayanların mükellef oldukları ümmetde emirde velâyetleri yoktur. Silahı hamlden nehy olunmuşlardır. Cinayet diyetlerini erkek münibler tekasumen tahammül ederler.) (Münib olmayanlar her âm cizye tediye ederler.) (Cizye emrin vulatınca her âm takdir edilir.) (O yıl baliğ olanlar veya ümmete dahil olanlar ömürlerince o yılın cizyesini tediye ederler.) (Cizyeliler her zaman münib olabilirler.) (Münibler ise ümmetlerinden hicret etmedikçe cizyeli olmazlar.) (Harb hınınde ümmetlerinden hicrete de izin verilmez.) (Nisvan kendilerine bir veliyi emirde müşavir yaparlar.) (Mer’enin müşavir velisi mü’minse mer’e de mü’min olur.) (Ehli cizye ise o da ehli cizyedendir.) (Mer’e müniblikden cizyeliğe geçebilir.) (Cizyelilerin emirde ehliyetleri yoktur.) (Cizye ashabı ikamet ettikleri arzın emirinin velâyetindedirler.) (Hicret edebilirler. Velilerini tebdil edemezler.) (Nisvanın ve cihadla mükellef olmayan zükranın emirde dereceelri mükellef ricalin derecelerinin nısfıdır.) (Cihatla mükellef ricalin siyaset dereceleri ilmî derecelerinin dıfaynıdır. Diyetleri bunlar eda eder. Mecnunların ve ağırların emirde ehliyetleri yokdur. Rüşde ulaşmamış kimseler muktedir iseler kendi istifa ettikleri kimseler, değilseler erham velileri velâyet eder. Mü’min nisvan nöbetin edasına ehildirler, mükellef değildirler. Silah hamledebilirler. Münib ricala amir olamazlar.)

Velâyetlerin İktidarı (İlmî velâyetin iktidarı, evliyanın dereceleri mecmuudur. Ameli vulatın iktidarı, evliyasının kıyamında bulundukları ibtiğa yerlerinden gelen zekât miktarı ile takdir olunur. Takva vulatın iktidarı, velilerin imamlardan aldıkları tezkiyeleri oluşan takva derecesinden canilerin takva velayetleri içindeki takva derecelerinin tüm canilerin nâs içindeki takva derecelerine taksimin tenkısı ile bulunur. Emr vulatının iktidarı, musabaka ve musaraatla takdir edilir.)

Takva velisinin iktidarı = Velinin takva derecesi.

(Canilerin takvası içindeki dereceleri toplamı / Tüm canilerin nâs içindeki takva dereceleri mecmuu)

Yazan ve Anlatan: SÜLEYMAN KARAGÜLLE

Yayına Hazırlık ve Yönetim: REŞAT EROL