KUR’AN İŞLETMELERİ(3 ); 17 . SEMİNER                                                           İstanbul, 21 Eylül 2002 Cumartesi

BÜTÇE

Bütçe Halkın isteklerine göre yapılır

Madde 18. Kişilerin şahsî ihtiyaçları dayanışma ortaklıkları sorumlularına veya kendilerine hizmet veren hizmetlilerine bildirirler. İmkânlar nisbetinde özel ihtiyaçlar giderilmiş olur. Bunun dışında halk bedenî ihtiyaçlarını sağlık hizmetlilerine, ruhî ihtiyaçlarını yayın hizmetlilerine bildirirler. Bu bilgiler dinî dayanışma sorumlusuna gelir. Dinî dayanışma sorumluları bu ihtiyaçları sıraya koyar, ona göre öncelik verilmiş olur. Böylece değişik dinî sorumlulardan gelen istekler birleştirilerek ortak bir bütçe fasılları oluşur. Fasıllara bölüştürme yapılır. Herkes kendine göre fasıllara pay verir. Dinî şûra sorumluları ortakların adediyle orantılı oylara göre paylar değerlendirilir. Ondan sonra orta değer bulunur. Her fasıl için bulunan orta değer kabul edilerek yüzdelerle bütçe yapılmış olur. Gelir buna göre fasıllara bölüştürülür. Mevzuata göre belirlenmiş paylar, dinî şûranın takdirine gerek kalmadan nisbet olarak tahsis edilir.

Araştırma hizmeti gelirlerin toplamını bulur, fasıllara bölüştürerek her fasla tahmini kaynak belirlenmiş olur. Buna göre projeler hazırlanır. Buna göre harcamalar yapılır. Kontrolörlerin raporları ile gerçekleşen miktar envanter muhasebesine bildirilir. Buna göre kesin hesap bütçeleri ortaya çıkar. Uygulama bütçesini ilmî şûra oluşturur.

İşletmenin altyapı ile tesisleri, bakım ve üretim işçiliği, genel hizmet ve kefalet (kredi) sermaye değildir. Sermeye ham madde ile satılığa arz edilen mamul maddedir. Her işletmenin bir ana malı vardır. Bütün mallar stokları ile fiyatlandırılır. Ana mal işletme senedi ile, diğer mallar ana mal ile değerlendirilir. Harcanmış emekler de işletme senedine çevrilir. Üretici işletmeler arz ve talep kanunlarına göre fiyatlandırılarak işletilirler.

İşletme senedi ise nakitle ana mal stokuna göre değerlendirilir.

Her yılın başında işletmenin ana mal cinsinden miktarı bulunur. Bu işletmenin sermayesidir. Sermayenin beşte biri kadar ana mal senedi kasaya konur. O miktar kadar da nakdin oluşması istenir. Nakit fazla ise işletme senedinin değeri yükseltilerek senet çoğaltılmış, nakit azaltılmış olur. Nakit azsa işletme senedinin değeri düşülerek nakit çoğaltılır. O yıl içinde o miktardaki senedin stoku korunacak şekilde fiyatlandırma yapılır. İşletme içinde tüm girdiler ve çıktılar işletme senedi ile değerlendirilir.

Üretimde ham maddenin payı artmamış kabul edilir. Sadece tesis, genel hizmet ve işçilik katkıda bulunmuş olur. Bunların işçilikle payları bellidir. İşçi ham maddeyi alır, bir tezgahta işler ve ambara teslim eder. Aradaki fark tesis, işçilik, genel hizmet toplamıdır. Bakım işçiliği de içindedir. Buradan kendisine düşen pay belirilenmiş olur. Bakım işçisi ise payını hafta sonunda bakımı yaptığı makinenin üzerinde yapılan işe göre alır. Tesis ve genel hizmet payları ise satıştan hesaplanır.

Satış yapıldığında gelen genel hizmet payları 50’ye bölünür, gelecek aylara şarj edilir. Bu haftanın gelirleri geçmiş elli haftadan bu haftaya düşen miktar kadardır. O haftada emek, tesis, genel hizmet verenlerin ücret kira ve hizmet payları ona göre belirlenir. Beklenmedik giderler de gelecek aylara hatta yıllara yayılarak haftanın ürünü paylaştırılır.

Üretici olmayan işletmeler gelirlerini gelecek elli haftaya şarj eder, böylece haftanın gelirini belirlerler.

Bütçeyi yapan şûra gelirlerin hizmetler arasında nasıl bölüşüleceğini belirler. Bir sektörde daha fazla hizmet verilmesi gerekiyorsa bütçede ona göre denkleştirmeleri yapar. Mesela barışta hakemlik, savaşta ise güvenlik önemlidir. Salgın hastalıkların olduğu yıllarda sağlık bütçesi arttırılmalıdır. Buna karşılık bakım hizmeti azaltılmalıdır. Bu yolla hizmetlere yön verilmiş olur.

Meslekî derecelerde de iş yerlerinin sorumluluk ve ağırlılık puanları vardır. Bir hizmete daha çok istihdam isteniyorsa o mesleğin kadro ağırlık ve sorumluluk puanları yükseltilir. Ayrıca belli mesleklere meslekî derece verilirken farklı dereceler verilir. Böylece o mesleğe rağbet kazandırılır. Bu daha çok ilk başlama derecesindeki yüksekliği ile sağlanır. Bu yıl tıbbı bitirenlerin ilk dereceleri 100, hukukun 80 olur, gelecek yıl mezun olanlar için aksi olabilir.

Bütçede hep nisbet ve kurallar gösterilip hiçbir zaman miktarlar yer almaz. Miktarlar doğrudan uygulamada ortaya çıkar.

Kamu Vakıflarının Bütçeleri:

Madde 18- b) Kamu içinde aşağıdaki işletmeler ayrı birer işletme olarak oluşturulur ve bunların bütçeleri ona göre hazırlanır.

1) Fakirler. Fakir serveti vasat servetin altında olan kimselerdir. Her hafta paylarını alırlar. Bu fasla gelen miktar bucakta ve ilde ayrı ayrı olmak üzere eşit olarak bölüştürülür. Bundan yalnız çalışanlar pay alırlar.

2) Yoksullar. Gelirleri vasat gelirlerinin yarısından az olan fakirlerdir. Bu fasla gelen miktarı bucak, il ve ülke içinde ayrı ayrı olmak üzere eşit olarak bölüştürülür.

3) Kamu hizmeti verenler. Bu fasla gelen meblağı hizmet verenlere kamu işletmesinden verdikleri hizmetlere göre ocak, bucak, il, ülke ve insanlık içinde ayrı ayrı olmak üzere paylaşırlar.

4) Ehliyetliler. Orta ehliyetliler bucak, yüksek ehliyetliler il, üstün ehliyetliler ülke içinde nisbetlerinde, dayanışma sorumluları sorumluluk nisbetinde paylaşırlar.

5) İflas etmiş kimselerin itibarını iade etme vakfının bütçesindeki gelirler öyle paylaşılır ki en çok kimsenin itibarı iade edilsin. En az borcu olanlardan başlanır.

6) Göçmenlerin veya savaş esirlerinin bucaklara yerleştirilmesi için kendilerine yardım yapılır. En çok göçmen yerleştirilecek veya en çok köle hür hale getirecek şekilde destek yapılır. En az para ile yerleşebilecek kimselerden başlanır.

7)      Hizmet vakıflarına işletme harcamaları için ayrılır. İşletmeciler bunu harcayarak işetirler.

8) Vakıfların işletme gelirleri, hizmet verenler dışında çalışanlara verdikleri hizmetlere göre bölüştürülür.

9) Yetimler. Babaları ölen kimselerin malları mevkuf hale gelir. Çocuklar büyüyünceye kadar  malların anasına dokunulmaz. Velileri onları işleterek işletme paylarına ortak olurlar, sermaye ve tesis paylarını yetimlere verir veya bakarlar. Ayrıca  ülke ve il içinde ayrı ayrı olmak üzere yetimler faslında toplanan meblağlar eşit olarak bölüştürülür ve onları büyütmeyi taahhüt eden kadına verilir. O da onlara harcar.

10) Yaşlılar. Çalışmış olan yaşlılar ilmî dereceleri ve çalıştıkları yıllarla orantılı olmak üzere aralarında bölüşürler. Çalışmamış olanlar yetimler faslına katılırlar. Bunlar emeklilerdir. Ayrıca emeklilerden konut kesintisi yapılır. Yaşlandıklarında konutu taksit taksit kamuya satarak aylık gelirlerini yükseltebilirler. Artan kısım çocuklarına kalır. Kıdem tazminatı verilmez.

11) Yolculara. Kervansaraylar kurulur. Gelen ve geçenler oralarda konuklanırlar. Karşılıksız konuklama yapılır. Her kervansarayın bir yatak kapasitesi vardır. O miktar misafiri her gün barındırmak zorundadır. Bunların yeme ve içmelerini da karşılarlar. Arabalarının bakımlarını da bunlar yaparlar. Ülke ve il çapında teşkilatlanmışlardır. Bu fasıl yol vakıfları ile birlikte çalışır.

صدقات

صدقاتن تقسيمى ناسن تقدرلرى ايله اولور

18) ناس فقرلرينى وليلرنه و قيوملرنه اعلام ادرلر.  نفسى طلبلر وسعه كوره تطمين اولنر. ناسن يابلمه سنى استه ديغى مشترك اموردن  مالى اولانلر عيش قيوملرينه, نفسى اولانلر زينة قيوملرينه اعلام اولونر.  تقوى وليلرنجه تأويل اولنرلر. تقوى وليلرى حظوظن اسماسنى بر كتابده درج ادرلر. زكاتن مجموعى حظلر اولرق تقسيم اولنر. بر امرن كل مجموعى اجنده اولان حظى تبين ادر.  تقوي وليلرن تقسيمده اولان قدرتلرى اوليا عددنجه در.

تقوى وليلرنن اشارت اتديكلرى وسطلر مجموعنه بر حظن  وسطى تقسيم الونمقله  اوحظ معلوم اولور. شريعتجه معلوم قلنانلر حسابا  تسجيل اولنر تقديرا يابلمز. صدقاتن محاسبه كتابنى تبليغ قيومى تحرى قيومنه ايتا ادر.

تحرى قيومى زكات كتابنى ترقيم ادر. هر امرن مبلغى تظنين اولنر  و هر ذو حظه جمعه يومنده صدقاتدن حظ وثيقةلري ايتا اولنر. جمعه ايامنده يابلن عمل امور محاسبه سنجه تسجيل اولنر. قيام ويا خلافت امرى ايفا ادلمه مشسه مسئول اولنلرين حظندن تنقيص اولنر. فضلا يابلمشسه تزييد ادلر.  زكات  ديوانلرى  علمى شورىلرجه تشريع ادلر.

بر بيعةده سبيل و بنا و اربه و عمارة ايلة حصاد معملرى وقيام واقرض اموالنن روئوسندن دغلدر. اموالن رئوسى  دوخول ادب  خروجه مهيا اولان اموال ايله بونلرن بيع وشراسى  اجن اولان اثماندر. هر بيعةنن بر ام مالى واردر. بيعةيه اشتراك حظلرى بيعة وثيقه سى ايله تقدير اولنر. هر مالن بيعة اجنده بر مخزنى واردر. مالن بخسى خزينه ده الان مقدارى ايله حساب ايدلر. عامللرن حظلرى بداية عمل وثيقةلرى ايله معروف اولر. عاملرن حظلرينه اصابت ايدن مقدار ايله بر عمل وثيقه سنن بيعة وثيقه سنه كوره قيمتى حساب ايدلر.

ام مال بيعة وثيقسى ايله بره بر, غيرى اموال مخزنده اولان مقدارلرنه كوره بيعة وثيقةسى ايله حسابلنر. حصاد يابن بيعةلر ده حساب بيع وشرانن كلسني قبوله كوره بخسلر تقرر ادر. ام وثيقةسنن بخسى مخزنده اولان مقدارىايله كأسده بولنان قومن ثمنى مقدارنه كوره حساب اولنر.

هر حج شهرلرنن بدايتنده بيعة امولنن جمله سي بيعة ورقيله حسابلنر. بيعة اموالنن روئوسى بودر دينلر, حساب ادلمز. شيرايه مهيا اموالن مقدارنجه وثيقة واردر. بونن خمسى كأسده در. كأسده بونه معادل قوم اثمانى يوقسه بخسى تزييد ويا تنقيص اديلرق حج ايامنده تعديل ادلير.  بر سنه بو بخس مسمى بخس اولرق محفوظ قالر. قضا بخسى ايسه مخزن مقدارى ايله تبدل ادر.

بيعةده عمل ايله اموالن روئوسى قيمة اولرق تزايد اتمز, تنتقاص ده اتمز,  ربا اولر. عمل اجارة و اجر و قيام حظلرنى زياده قيلر. عامل رئس مالى مخزندن اخذ ادر.  اربه سى اوزرنده عمل ادرق جديد مخزنه ايتا ادر. قيمتده اولان ازدياد رئوسن غيرسنه محاسبلرجه تقسيم اولنر. عاملن حظى ده بويله معلوم اولر. عمارةه عامل اولان حظينى عامرى اولدغى اربه لرن  حظلرندن  حظ الر. ايجارة وقيام حظلرى شرادن بعد تبين ادر. 

بيعدن بعد تحقق ايدن قيام حظى 50 يه تقسيم اولنر. اتيده اولان جمعه لرن  حظلرنه الحاق ادلر. بر جمعنن حظوظى مضى اتمش 50 جمعةدن كلن حظلرن مجموعدر. او جمعة اجنده اشتراك ادن عامللرن, بنالرن و قيوملرن حتى مشتريلرن حظلرى بونه كوره حساب ادلر. بيعتة واقع اولان نفقةلر ده بويله جمعةلره حتى سنةلره تقسيم ادلرق اضراب اولنر.

اهل زكاة اولمايوب اهل صدقة اولان بيعةلر كندلرينه اصابت ايدن حظلرى 50 يه تقسيم ادر و اتيده اولان جمعه لرين حسابلرنه الحاق ادرلر. بويلجه اولشان   جمعةلق استحقاقلرنى  اوجمعة اجنده انفاق ادرلر.

صدقاتن تقسيمنى يابن شورى انفاق حكملرينى ده تشريع ادر. ايام بر قيامده داها زياده انفاقى انبغا اديورسه حظينى ازدياد ادر. سلمده حكم قيامنن حربده امان قيامنن حظنى زياده قلار.  مرض شايع اولدغنده عيش قيامنن حظى  تزيد ادلر عمارة قيامنن حظنى  تنقيص ادرلر. بو سنة ايله موازنه اقامة اولنر.

عملى درجه لرين مسئولية ومغرمية تشديدلري واردر. بونلرن ازديادى و انتقاصى ايله او قيامه ويا عمله تحريض يابلر. ناس اوره ده عمل اتمغه ميل ادر. ولاتن تقديرى ايله اولان عملى درجه قسمى ازدياد ادلرق او قيامه ويا عمله اولان ميل ارترلر. اهليتن اكتسابنده بداية درجةى كسب شوراسنجة انبغاسنه كوره معلوم قلنر. هر سنه تشريع ادلر. تفاضل ادر.  زكات كتابنده اولان مقدارلره قياس استحقاق اجن دغل, استقراض اجندر.

 قيام وقفلرنن حساب كتابلرى

ب)هر وزارة و قيام برر بيعةدر و هربررلرن حساب كتابى واردر. اعمال واكتسابن كليسى اوره ده مسجلدر.

خلافة وقفلرنجه اسلامن احكامى اقامة ادلر.

1) فقراء اموالى قبيله ويا شعبده وسط اموالين دوننده اولان كمسه فقيردر. هر جمعه حظلرنى اخذ ادرلر. بو حسابه كلن مبلغ شعب ويا قبيله فقراسى بيننده سواء تقسيم اولونر. بوندن انجق مستقرض عامللر استحقاق ادرلر.

2) مساكين كسب اتدكلرى قبيله, شعب ويا قومده يابلن كسبلرن اوسطى نصفندن اقل اولان  كمسه اونلرن اجنده مسكيندر. حظلرى قبيله, شعب و قوم مسكينى بيننده سواء تقسيم اولنر. هر مسكين نفس  حظى استحقاق ادر.

3) خلافتده عامل اولنلره حظلرى عملرنه كوره تقسيم اولنر. مصرلرده عامل اولنلره بشر, مدينة لرده عامل اولنلره  قوم, بلدةلرده عامل اولنلره شعب, قريةلرده عامل اولنلره قبيله اجنده حظلرى تقسيم اولنر.

4) ولات  موئلفة القلوب حظى  ذاكرلره قبيله, قفيه لره  شعب, راسخلره قوم اجنده  اولياسى عددنجه تقسيم اولنر.

5) غارمين ديننى ادا اده مين مفلس غارمدر, مديون اولمه اهليتنى زائل ادر. دينلرنى ادا ادنجه مديون اولمايى استحقاق ادر. صدقةده بونلرن حظلرى واردر. اقل دينى اولاندن بدأ ادب غرامدن اكثر نفسى ابرا اتمك ازره تقسيم اولنر.

        6) رقاب بر قبيله اجنده مهاجرلرى ويا حرب اسرلرنى اسكان ايلمك ويا بر شعب اجنده بونلره بر قبيله تأسيس اتمك اجن انفاق اولونان حظ واردر. اقل انفاق ايله اسكان اولونه بلنلرن  اسكانندن بدئة ادلر. اكثر مهاجر اسكان اولنر اكثر مكاتب تحرير اولنر.

7) اللهن سبيلى. عشيرت, قبيله, شعب, قوم و بشرده سبيلر واردر. بونلرن انشاسى ارضن بدلى ايله يابلر. عمارتى ايسه صدقاتده اولان حظلرندن انفاق ادلرق يابلر. سبيلن اموالنه انفاق اولنر.

8)  سبل ابن.  قيام و خلافة دشنده سبللرن عمارتنده ويا حفظنده عمل ادن كمسه لره عشيرتده, قبيلةده, شعبده, قومده وبشرده حظلر ايتا اولنر. اجرلرى الور. سبيلن ابناسنه انفاق اولنر.

9) يتامى. ابلرى وفات ادن كمسه لرن اموالى بر قيومه ايتا ادلر. قيوم اموالى كندي اموال ايله مشتركا تدبير ادر. بدار و اسراف يابمقسزن يتملره انفاق ادر  و قوم و شعبده اولان صدقاتدن اخذ ادلن حظلر ده   يتيم قيوملرينه ايتا اولنر,  اونلره انفاق ادر. بو حظلردن يتملره  شعبده و يا قومده سواء تقسيم اولنر. شهيد يتملرن حظلرى تضعيف اولنر.

        10) ذى القربى. استقراضى استحقاق ادب عمل اتمش اولان شيخلر, مريضلر, كاسللر, عالملر وشاعرلر اجن شعبده و قومده حظلر جعل ايدلر. كسب درجه لرنه كوره تقسيم اولنر.

عامللردن برر حظ النه رق مسكنلر انشا ادلب اونلره تمليك ادلر سنلرى 65ه بالغ اولدقدن صنره مسكنلرنده ساكن الور و مشيئتلرى اولورسه اونلردن جز جز هر جمعة اشترا ادلرق ذىالقربى حقلرى زياده قلنر. بو قسطلر عمرى 100 سنةيه  بالغ اولجق حسابى ايله اشترا اولنر. زائد وارثلرنه قالر. يتملرى  وارسه ويا زوجه لرى   اخرله تزوج اتمه مشلرسه  بو مسكندن اب و زوجلر  مثالى انتفاع ايدرلر. بيتلرنده ساكن اولرلر. ذي القربايه باشقجه بر خراج ايتا اولنمز.

        11) سبيلده اولنلرن ضيفا واحسانا تبييت اتمه لرى اجن بيتلر انشا ادلر. هر ضيف بيتنن  اسكان وسعى واردر. هر يوم او عدده ضيفى احسانا اسكان اتمك ايله  مكلفدر.  بونلرى اطعام  ادر. بونلره شفا ورير و اربه لرنى عمارة ادر. قوم وبشر اجنده  سبيل الله و ابن السبيل ايله معا قيامى يبارلر.

Sadakat

Sadakatın taksîmi nasın takdirleri ile olur

18) Nas fakirlerini velilerine ve kayyûmlarına ilam ederler. Nefsi talebler vus'a göre tatmîn olunur. Nasın yapılmasını istediği müşterek umurdan mâlî olanlar 'îş kayyûmlarına, nefsî olanlar zînet kayyûmlarına ilam olunur. Takva velilerince te'vîl olunurlar. Takva velileri huzuzun esmasını bir kitapta derc ederler. Zekatın mecmû'u hazlar olarak taksîm olunur. Bir emrin küllü mecmû'u içinde olan hazzı tebeyyün eder. Takva velilerin taksîmde olan kudretleri evliya indincedir. Takva velilerinin işaret ettikleri vasatlar mecmû'una bir hazzın vusta taksîm olunmakla o hazz malum olur. Şeriatça malum kılınanlar hesaben tescîl olunur, takdiren yapılmaz. Sadakatın muhasebe kitabını teblîğ kayyûmu taharri kayyûmuna îta eder.

Taharri kayyûmu zekat kitabını terkîm eder. Her emrin meblağı taznîn olunur ve her zu hazza cama yevminde sadakatdan hazz vesikaları îta olunur. Cuma eyyamında yapılan amel umûr muhasebesince tescîl olunur. Kıyam veya hilafet emri ifa edilmemişse mesûl olanların hazzından tenkîs olunur. Fazla yapılmışsa tezyîd edilir.Zekat divanları ilmi şuralarca teşrî' edilir.

Bir bey'atda sebîl ve bina ve araba ve imaret ile hasad ma'malleri ve kıyam ve ikrâz emvalının ruusundan değildir. Emvalin ruusu duhûl edip hurûca muheyya olan emval ile bunların bey' ve şirası için olan esmandır. Her bey'anın bir ümmü malı vardır. Bey'aya iştirak hazları bey'e vesikası ile takdir olunur. Her malın bey'e içinde bir mahzeni vardır. Malın bahsi hazinede olan miktarı ile hesap edilir. Amillerin hazları bidayeten amel vesikaları ile ma'rûf olur. Amillerin hazlarına isabet eden miktar ile bir amel vesikasının bey'a vesikasına göre kıymeti hesap edilir.

Ummu mal bey'a vesikası ile bire bir, gayri emval mahzende olan miktarlarına göre bey'a vesikası ile hesaplanır. Hasad yapan bey'alarda  hesap bey' ve şiranın küllisini kabule göre bahsler takarrur eder. Ummu vesikasının bahsi mahzende olan miktarı ile ke7sde bulunan kavmin sümünü miktarına göre hesap olunur.

Her hacc şerhlerinin bidayetinde bey'a emvalının cümlesi bey'a varakı ile hesaplanır. Bey'a emvalının ruusu budur denilir, hesap edilmez. Şiraya muheyya emvalın miktarınca vesika vardır. Bunun humusu ke'sdedir. Ke'sde buna muadil kavm esmanı yoksa bahsi tezyîd veya tenkîs  edilerek hacc eyyamında ta'dil edilir. Bir sene bu bahs müsemma bahs olarak mahfûz kalır. Kaza bahsi ise mahzen miktarı ile tebeddül eder.

Bey'ada amel ile emvalın ruusu kıymet olarak tezayüd etmez, tenakus da etmez, riba olur. Amel icare ve ecir ve kıyam hazlarını ziyade kılar. Amil re'si malı  mahzenden ahz eder. Arabası üzerinde amel ederek cedid mahzene îta eder. Kıymette olan izdiyad ruusun gayrisine muhasiplerce taksîm olunur. Amilin hazzı da böyle malum olur. İmarete amil olan hazzını 'âmiri olduğu arabaların hazlarından hazz alır. İcâre ve kıyam hazları şıradan ba'da tebeyyün eder.

Bey'dan ba'da tahakkuk eden kıyam hazzı 50 ye taksîm olunur. Âtide olan cumaların hazlarına ilhak edilir. Bir cumanın huzuzu mady etmiş  50 cumadan küllün hazların mecmû'udur. O Cuma içinde iştirak eden amillerin, binaların ve kayyûmların hatta müşterilerin hazları buna göre hesap edilir. Bey'ata vaki olan nafakalar da böyle cumalara hatta senelere taksîm edilerek idrab olunur.

Ehli zekat olmayıp ehli sadaka olan bey'alar kendilerine isabet eden hazları 50 ye taksîm eder ve âtide olan cumaların hesaplarına ilhak ederler. Böylece oluşan cumalık istihkaklarını o Cuma içinde infak ederler.

Sadakatın taksîmini yapan şura infak hükümlerini de teşrî' eder. Eyyamı bir kıyamda daha ziyade infakı inbiğa ediyorsa hazzını izdiyad eder. Silmde hüküm kıyamının, harbda eman kıyamının hazzını ziyade kılar. Maraz şayi' olduğunda 'îş kıyamının hazzı tezyîd edilir. İmaret kıyamının hazzını tankîs ederler. Bu, sene ile müvazene ikame olunur.

Ameli derecelerin mesûliyet ve mağremiyet teşdidleri vardır. Bunların izdiyadı ve intikası ile o kıyama veya amele tahrîz yapılır. Nas orada amel etmeye meyl eder. Vulatın takdiri ile olan ameli derece kısmı izdiyad edilerek o kıyama veya amele olan meyl artırılır. Ehliyetin iktisabında bidayet dereceyi kesb şurasınca inbiğasına göre malum kılınır. Her sene teşrî' edilir. Tefadül eder. Zekat kitabında olan miktarlara kıyas istihkak için değil, istikrâz içindir.

Kıyam vakıflarının hesap kitapları. 

b) Her vezaret ve kıyam bir bey'attır ve her birerlerin hesap kitabı vardır. İmal ve iktisabın küllisi orada müsecceldir.

Hilafet vakıflarınca İslâm’ın ahkâmı ikame edilir.

1. Fukara. Emvali kabile veya şa'bda vasat emvalın dününde olan kimse fakirdir. Her Cuma hazlarını ahz ederler. Bu hesab gelen meblağ şa'b veya kabile fukarası beyninde sevaen taksîm olunur. Bundan ancak müstekriz amiller istihkak ederler.

2.  Mesâkîn. Kesb ettikleri kabile, şa'b veya kavmda yapılan kesblerin evsatı nısfından ekall olan kimse onların içinde miskindir. Hazları kabil ,şa'b ve kavm miskîni beyninde sevaen taksîm olunur. Her miskin nefis hazzı istihkak eder.

3. Hilafette amil olanlara hazları amellerine göre taksîm olunur. Mısırlarda amil olanlara beşer, Medinelerde amil olanlara kavm, beldelerde amil olanlara şa'b, karyelerde amil olanlara kabile içinde hazları taksîm olunur.

4. Vulat müellefetülkulub hazzı zâkirlere kabile, fakihlere şa'b, râsihlere kavm içinde vliyası adedince taksîm olunur.

5. Ğârimîn. Deyninin eda edemeyen müflis ğârimdir, medyûn olma ehliyetini zâil eder. Deynlerini eda edince medyûn olmayı istihkak eder. Sadakada bunların hazları vardır. Ekall deyni olandan bed' edip ğuramdan ekser nefsi ibra etmeküzere taksîm olunur.

6. Rikab. Bir kabile içinde muhacirleri veya harb esirlerini iskân eylemek veya bir şa'b içinde bunlara bir kabile te'sîs etmekiçin infak olunan hazz vardır. Ekall infak ile iskân olunabilenlerin iskânından bed'et edilir. Ekser muhacir iskân olunur, ekser mükatib tahrîr olunur.

7. Allah'ın sebîli. Aşiret, kabile, şa'b, kavm ve beşerde sebiller vardır. Bunların inşası arzın bedeli ile yapılır. İmareti ise sadakatta olan hazlarından infak edilerek yapılır. Sebilin emvalına infak olunur.

8. Sebil ibni. Kıyam ve hilafet dışında sebillerin imaretinde veya hıfzında amel eden kimselere aşirette,kabilede, şa'bda, kavmda ve beşerde hazlar îta olunur. Ecirleri olur. Sebilin ebnasına infak olunur.

9. Yetama. Ebleri vefat eden kimselerin emvalı bir kayyûma îta edilir. Kayyûm emvalı kendi emval ile müştereken tedbîr eder. Bidar ve israf yapmaksızın yetimlere infak eder ve kavm ve şa'bda olan sadakatdan ahz edilen hazlarda yetim kayyûmlarına îta olunur, onlara infak eder. Bu hazlardan yetimlere şa'bda vya kavmda sevaen taksîm olunur. Şehit yetimlerin hazları tad'îf olunur.

10. Zilkurba. İstikrâzı istihkak edip amel etmiş olan şeyhler, marizlar, kasiller, amiller ve şa'irler için şa'bda ve kavmda hazlar ca'l edilir. Kesb derecelerine göre taksîm olunur.

Amillerden birer haz alınarak meskenler inşa edilip onlara temlik edilir. Sinleri 65'e bâliğ olduktan sonra meskenlerinde sakin olur ve meşietleri olursa onlardan cüz cüz her Cuma iştira edilerek zilkurba hakları ziyade kılınır. Bu kıstlar ömrü 100'e baliğ olacak hesabı ile iştira olunur. Zait varislerine kalır. Yetimleri varsa veya zevceleri aherle tezevvüc etmemişlerse bu meskenden eb ve zevcler misalı intifa' ederler. Beytlerinde sakin olurlar. Zilkurbaya başkaca bir harac îta olunmaz.

11. Sebilde olanların dayfen ve ihsanen tebyît etmeleri için beytler inşa edilir. her dayf beytin iskan vus'u vardır. Her yevm o adet dayfı ihsanen iskan etmek ile mükelleftir. Bunları it'am eder. Bunlara şifa verir ve arabalarını imaret eder. Kavm ve beşer içinde sebîlullah ve ibnissebîl ile ma'an kıyamı yaparlar.

Yazan ve Anlatan: SÜLEYMAN KARAGÜLLE

Yayına Hazırlık: HASAN ÖZKET – REŞAT EROL