İŞLETME SEMİNERLERİ - 27 Pazartesi, 25.08.2008
DEĞERLER: İşletmelere girdiler girer, işletme senedi çıkar. Sonra işletme senedi girer, çıktılar çıkar. İşletme senedi işletme içinde dolaşır. İşletme senedi dolaşırken işler yapılır. Mal girip çıkarken fiyatla ölçülür. Emek girip çıkarken ücretle ölçülür. Taşınmazlar girip çıkarken kiralarla ölçülür. Genel hizmet girerken ve çıkarken ortaklık payı ile ölçülür. Bunların tesbiti ne kadar iyi yapılırsa o işletme o kadar iyi çalışır.
- Her şey arz ve talebe bağlıdır. Denge arzın talebe eşit olduğu yerde oluşur.
- Kısa dönemde arz ve talep kanunları stoklara göre oluşur. Tüketimi dengeler.
- Uzun dönemde arz ve talep kanunları üretime göre oluşur. Arzı dengeler.
- Sistem dengede ise azaldıkça payı artmalıdır, çoğaldıkça birim değerleri düşmelidir.
FİYAT: Tüketim mallarına ait senetlerin fiyatlarıdır. Üretimden evvel selem senetleridir. Üretimden sonra mal senetleridir. Üretimden evvel senetlerin fiyatları ucuzdur. Vade yaklaştıkça değerleri yükselir. Malın değeri yerine senedin değeri esas alınacaktır. Böylece depo edilemeyen mallar da fiyatlanabilir. Çünkü fiyatlarda senet stokları etkili olur. Mal bilinmeyeceği için yok hükmünde olur. Fiyatlar altın ile değerlendirilir.
ÜCRET: İnsanın katkısı ile ölçülür. Ücret ürettiği mal ile değerlendirilir. Berberin emeği malı değil hizmet mübadelesini yapmış olur. Aslında malların değiştirilmesi, emeklerin mübadelesinden başka bir şey değildir. Ama emeklerin ölçülmesi zor olduğundan malları esas alıyoruz. Berberin hizmetini de altınla ölçüyoruz.
KİRA: Kira taşınmazların payıdır. Bunlar işçi gibi üretime girerler ve çıkarlar, kendilerinde eksilme olmaz, yıpranma olur. Ücretten farkı, insan satılmadığı halde yapılar satılabilmektedir. Ücrette tesbit işi çalışana ait iken, taşınmazda kıyam mülkiyetine sahip olanlara aittir.
ORTAKLIK PAYI: İşletmeler kamuya kamu payını vergi olarak öderler. Kurumlar dışında işletmelerin vergi ödemesi sözkonusu olmadığı için ortaklar kendi vergilerini verirler. Adil Düzende de vergiler tahakkuk ettirilir. Tahsilatta kamuya yardımcı olmuş olur. Genel hizmet payı ortaklık payıdır.
FİYATLAR DÖRT ÇEŞİTTİR
Maliyet fiyatı: Mal piyasaya arz edildiği zaman ona bir fiyat verilir. Buna nominal fiyat denir. Nominal fiyat genellikle maliyetle arz edilir. Yahut oraya kadar düşülür. Zararla satış uzun direnmeden sonra gerçekleşir. Depolar yarıya dolduğunda o günkü cari fiyat maliyet fiyatı kabul edilir. Formülde Fo yazılır.
Cari fiyat: Günlük fiyattır ve taleple oluşan fiyattır. Serbest pazarlıkla oluşur. Yahut stoklara göre bilgisayar hesaplar. Fc=(a*so+b*s)/(c*so+d*s)*Fo Cari fiyatla maliyet fiyatı arasındaki fark kâr veya zararı gösterecektir.
Teminat değeri: Malın kendisi teslim edilmezse, misli de bulunamazsa ödenecek değerdir. Rehinlerde alacaklı bekler veya teminat değeri ile kabul eder. Satmaya zorlayamaz. Maliyet fiyatı veya cari fiyattan çok farklı değildir. Sözleşme ile sabit olur.
Kredileşme fiyatı: Malı ambara verenler makbuz veya senet alırlar. Bunu kasaya götürerek tevdi ederler. Böylece hacmi ile orantılı olarak kredi alacaklı olurlar. İşte buna senedin kredileşme değeri denir. Bu cari fiyat gibi kasa mevcuduna göre hesaplanır. Senedi kredi olarak alanlar, onu satarlar, nakde çevirip kullanırlar, sonra o senedi satın alıp kapatırlar. Böylece senetler de para gibi kredileşme aracı olur. Para mevduatı yanında senet mevduatı ortaya çıkmış olur.
ÜCRET DE DÖRT ÇEŞİTTİR
İşe göre ücret yapılan işe göre ölçülür. İşin bedeli belirlenir, o işi yapan onu istihkak eder. Bugün götürü işçilik olarak belirlenmektedir. Biz bunu para ile değil de mal ile belirliyoruz. 100 ayakkabı işçiliğinin karşılığı 40 ayakkabıdır şeklinde. Yahut işletme senedidir.
Bakım ücreti: Bir arabanın bakımını yapanlar bakımda harcadıkları emekle değil de arabanın getirdiği kiradan pay alırlar. Bakım yapmadıkları zaman iki bakımdan zarardalar. İş yapmıyor, vakit kaybediyor, bir de araba çalışmıyor, geliri yok.
Sorumluluğa göre ücret: Hizmetliler emeğe göre değil de sorumluluğa göre ücret alır. Kaç kişinin sağlığını veya hukuki savunmasının sorumluluğunu almışsa ona göre ücret verilir. Ortak fondan hizmetli sayısına göre pay verilir.
Zamana göre ücret: Başka türlü ölçme mümkün olmazsa zamanla ölçülmelidir. Saatlik olarak ölçülmelidir. Yevmiye aylık ve haftalık sıkıntılar yaratır.
KİRA DA DÖRT ÇEŞİTTİR
Çıktıya göre kira: Kârdan değil brüt gelirden yüzde kira alınır. Bir işyeri çıktının miktarına göre yüzde ile belirlenir. İş yapmadığı zaman kira ödemez. İş yaptığı zaman kâr ve zarara bakılmaksızın yüzde kira alınır. Ekonomik işletmede çıkış cirosuna göre kira alınır.
Girdiye göre kira: Hizmet işletmelerinde çıkar karşılığı alınamadığı için işletmelerin gelirine göre kira belirlenir. Mesela, okulun kirası vakıftan gelen meblağla orantılı kira belirlenir.
Zamana göre kira: Başka türlü bedelin tayini mümkün olmadığı zaman zamanla kira ödenebilir.
Dayanışmalı kira: Bir komisyoncu daireleri kiralar. Onlardan verebildiğini kiraya verir. Kiraları toplar. Bakımlarını yapar. Kalandan komisyon payını alır. Kalanını bütün kiracılara, kira verilmeyenler de dahil bölüştürülür. Bu dayanışmalı kiralamadır. Kiranın bedeli boş daire miktarına göre azaltılır ve çoğaltılır.
GENEL HİZMET PAYLARI DA DÖRT ÇEŞİTTİR
İnşaatta Hisse Senedi: İnşaatın baştan sonuna kadar genel hizmet yapılır. Belirli genel hizmet payı kadar inşaata katılmış oluruz. Sonunda hisse senedi verilir. İnşaattan pay verilmiş olur.
Selem Senedi: Satılmış yani siparişi alınmış selem senetlerinin onda biri genel hizmet payı olarak alınır. Sipariş alanlar siparişleri teslim ettikleri zaman onda bir fazla teslim eder ve onun senedini almazlar.
Sermaye Payı: İnşaat ve sanayi mallarını üretenlere demir para kredi olarak verilir. Senede kırkta bir zekât (faiz) alınır. Bu miktar beşte bire kadar çıkarılır. Selem senetlerinde de ambarlardaki mallar bir seneyi geçerse sermaye payı alınır.
Altın Parası: Kuyumculara altın para kredi olarak verilir. Onun da kırkta biri zekât olarak alınır. Nisabdan azından alınmaz.
Bir işletmeyi kurmak demek, bu oluşları mukavelede tesbit etmek ve muhasebeye geçirmek demektir.
SÜLEYMAN KARAGÜLLE
Yay. Haz.: REŞAT NURİ EROL
www.akevler.org (0532) 246 68 92