Eskiden “serbest piyasa” pazarlıkla oluşurdu. Alıcı ile satıcı yan yana gelir, karşılıklı pazarlığa başlar, sonunda bir fiyatta anlaşırlardı. Zaman ilerledikçe piyasa fiyatı oluşur ve alıcı ve satıcı bilinen fiyatlarla alıp satmaya başlardı.
Bu ancak küçük piyasalarda mümkün olmuştur.
Sonra aracı devreye girmiştir. Aracı pazarlık yapar, bir fiyatla malı alırdı. Sonra satıcı olarak pazarlık yapar, kârla mal üreticiden tüketiciye ulaşırdı. Tüccarlar arası rekabet piyasayı dengede tutardı. Çok az kârla mal üreticiden tüketiciye giderdi.
Tüccar sermaye olarak altın ve gümüşü kullanmıştır. Gelir vergisi ve faiz sermayeyi tekellerde toplamıştır. Krizler ortaya çıkmıştır. Dinler faizi haram kılmış, gelir vergisi yerine sermaye vergisini ikame ederek bin yıldan fazla tekeli önlemiştir. Avrupa’da dinsizlik modası belirince faiz serbest bırakılmış ve gelir vergisi ikame edilmiştir.
Arz ve talep kanunları çalışmamıştır.
a) Sermaye tekeli arz ve talep kanunlarını çalıştırmamıştır.
b) Piyasaların büyümesi ile küçük tüccar devreden çıkmış, alıcı ve satıcı tüccarlar arasında tercih yapamamıştır.
c) Elektrik ve enerji gibi, işçilik gibi depo edilemeyen değerlerde arz ve talep çalışmamıştır.
d) Taşınmazlar gibi ilerdeki ihtiyaçlar bugün tesbit edilemediği için arz ve talep kanunları çalışmamıştır.
e) Su ve gaz gibi dağıtımı tek yoldan yapılan girdilerde arz ve talep kanunları işlememiştir.
Bunun üzerine tekeller zorunlu olarak oluşturulmuş, sermaye veya devlet tekeli insanları cendereye alıp hürriyetlerini yok etmiştir.
Şimdi bizi semtte mala-mal marketi kurmakla tekrar arz ve talep kanunlarını çalıştıracağız. Bu serbest pazarlık usulü ile değil de stok usulü ile yapılacaktır. Markette bir malın miktarı azalırsa fiyatı yükseltilecektir. Dışarıdaki fiyattan daha pahalı satın alındığı için halk dışardan malları satın alıp markete getirecek, stok yükselecektir. Stok yükselince o malın fiyatını düşüreceğiz. Bu sefer marketteki mallar dışarıdaki fiyattan daha ucuz olduğu için marketten alacak dışarıya satacaktır. Böylece marketteki malların fiyatları dalgalanacak ama ortalaması aynı kalacaktır.
Peki, malın fiyatını kim hesaplayacaktır?
Bilgisayar hesaplayacaktır. Market alıp satıcısı sadece aldığı malın miktarını tesbit edecektir. Bilgisayara girecektir. Bilgisayar yeni fiyatı ona göre hesaplayıp vitrinde yazacaktır. Satış ve alış fiyatları arasındaki fark da kooperatifçe belirlenecek ve bilgisayara öğretilecektir.
Müşteri geldiğinde iki fiyatı da okuyacaktır. Malı satacaksa o fiyatla satacaktır. Malı alacaksa o fiyatla alacaktır. Alıp almamakta, satıp satmamakta serbest olacaktır. Semt sakinleri semt marketlerinde alışveriş yapmak zorunda olmayacaklardır. Eğer semt marketinde mal ucuzsa buradan alacaklardır. Semt marketinde mal pahalı ise buradaa almayacak istediği yerden alacaklardır.
Eğer semt marketleri çoğalmışsa komşu marketlerden alışveriş yapma imkânına sahip oldukları için serbest rekabet sağlanmış olacak, arz ve talep kanunları bilgisayarın hesapları ile çalışacaktır. Mizan ikame edilecektir.
Pazar mallarının özelliği kalitesinin belli olmasıdır. Halk görecek ve beğenecek de alacaktır. Değişik mallar değişik kalitededir. Bilgisayar kaliteye göre mal ayırt edemez. Market alıp satıcısı sadece malın armut olup olmadığını bilir. Daha ileri giderek tavsif edemez. Müşteri hangisini beğenirse onu alır. Böylece stoka göre fiyatlandırmak yeterli değildir. Sabahleyin pazarda mal çoktur. Ucuz olması gerekir. Akşama mal tükenmiştir, pahalı olması gerekir. Yanı bilgisayar böyle hesaplar. Uygulama aksinedir. Sabahleyin mallar pahalıdır. Akşama doğru ucuzlar. Diğer taraftan iyi mallar sabahleyin satılır, kötü mallar akşama kalır, bu bakımdan da fiyatların düşmesi gerekir.
Demek ki fiyatların yalnız stoka göre fiyatlandırılması yanlıştır. Bilgisayarımıza başka girdileri de eklememiz gerekir.
a) Mevcut stok miktarı.
b) Ciro hızı, belli zaman aralıklarıyla satılan miktarlar.
c) Malların miatları, son kullanma tarihleri.
d) Malların tükendiği zaman.
Gelecek yazımızda bunların üzerinde duralım.
SÜLEYMAN KARAGÜLLE
Yay. Haz.: REŞAT NURİ EROL
www.akevler.org (0532) 246 68 92