Hakların kaynakları ve bugünkü zalim dünya

‘Hakların kaynakları dörttür. a) Akrabalıktan doğan haklar vardır. Anne baba çocuklarına karşı görevlidirler. Çocuklar büyüdüklerinde de bu hak ve görevler devam eder. Yaşlılara bakmakla mükelleftirler. Anne baba, yoksa kardeşler arası veya amca yeğen, teyze yeğen arasında aynı haklar vardır. Bu haklar aslında biyolojik haklardandır ve hayvanlar da bu tür haklara sahip olurlar. Ne var ki bu haklar sözleşmelere geçirilir ve sözleşmelerdeki kayda göre yargı ve kamu bu hakları da korur. b) Hakların ikinci kaynağı komşuluktur. Komşu olan iki kişi aralarında bir sınır çizerek o sınır içinde çalışıp yaşamak zorundadır. İşgal ile elde edilen öncelik bu komşuluk haklarından doğar. Bir odada iki sandalye olsa, iki kişi de bulunsa, sandalyenin birine biri oturmuşsa diğeri onu kaldıramaz, diğer sandalyeye oturma durumundadır. Ortak olan sandalyelerden biri birini işgal ederse, işgal müddetince onun öncelik hakkı doğar. Bu komşuluk hakkıdır. Kalktığı zaman diğeri oturabilir. Ne var ki bu haklar da yine sözleşmelerle düzenlenir ve herkes sözleşmeye uymak suretiyle bu hakları kullanır. c) İnsanlar arasındaki hakların üçüncü kaynağı ise emektir. Benim emeğimle elde ettiğim şey benimdir. Ben onu başkalarına devredebilirim, mirasçılarıma bırakabilirim. Eğer bir yerde veya bir eşyada benim emeğim geçmişse ben onun maliki olurum. Yani eğer sandalye benimse kalktığım zaman da başkası gelip oturamaz, çünkü ben ona emek verdim. Benim iznim olmalıdır, benim hakkım ödenmelidir. Yine bu mülkiyet hakları da sözleşme ile düzenlenir, bu sayede çalışma ve yaşama sağlanır. d) Hakların dördüncü kaynağı ise sözleşmelerdir. Akrabalığım olmayabilir, komşusu da olmamış olabilirim, hiçbir emeğim de geçmemiştir ama sözleşme yapmışsam sözümde durmak zorundayım. Farz edelim biri geldi ve benden 100 TL borç istedi. Yarın gel veririm diye söz verdim. Ertesi gün geldi. Verebilme gücüm devam ediyor ama o akşam pişman oldum, yarın geldi ‘pişman oldum, vermiyorum’ desem, o da bana güvendiği için ertesi gün motoruna mazot almadı ve motoru çalışmadığı için işsiz kaldı. Söz veren adam onu tazmin etmekle yükümlüdür.

Dördüncü kaynak sözleşmedir dedik. Sözleşme ile hukukun doğmasında diğer üç hakkın kaynağı olabilir de olmayabilir de. Bir mal satıyorsunuz. Malınızın değeri on lira iken siz bile bile iki liraya sattınız, artık o mal onun olmuştur. Ben iki liraya anlaştım ama o on lira etmektedir, sekiz lira daha bana ver diyemezsiniz. Malın değeri ağzınızdan çıkan sözdür. / Sözün hukuktaki yeri iki bakımdan önemlidir. Söze dayanan haklar sadece sözlerle doğmaktadır. Başka kaynağa gerek kalmamaktadır. Diğer yakınlık, komşuluk ve emekten doğan hakların kaynağı vardır. Bununla beraber onlar da sözle ifade edildiği zaman hakların kaynağı olur. Taraflar ifade etmese de yetkililer ifade etmelidirler. / Ahit kelimesi ile akit kelimesi arasında da fark vardır. Akit yalnız taraflar arasında geçerli sözleşmedir. Ahit ise tek taraflı da ifade edilmiş olabilir yahut iki kişi tarafından ifade edilir ancak diğer insanlar için de gerekli taahhüdü içerir. Nitekim burada ahitleşen iki tarafın sorumluları olduğu halde yalnız iki tarafı değil tüm insanlığı ilgilendirmektedir. Yani onlarla yapılan anlaşma tüm insanlarla yapılmıştır. Herkes o anlaşmaya dayanarak hak iddia edebilir. Anlaşan merkeze dışarıdan biri gelse, herhangi haksızlığa uğrasa, onun aleyhine dava açabilir, o da onu tazmin etme durumundadır. / Bu konu üzerinde bu kadar durmamızın sebebi, beş vakit namaz kılan müminlerin ağızlarından çıkan sözlerden dolayı kendilerini sorumlu hissetmemeleridir. Verdikleri sözlerin kendilerini sorumlu kılmadıklarını sanırlar.’ … (s.3,4)

‘Bu açıklamamızın sebebi şudur. Kur’an düzeninde şeriat sözleşmelere dayanmaktadır. Sözleşmelere dayandığı içindir ki Kur’an hukuku uluslar üstü hukuktur. İki kişi sözleşme yapar, sözleşmeye uymak zorundadırlar. On aile birleşir ve aşiret kurar, buna uymak zorundadırlar. Bin aile bucak kurar, aralarında buna uymak zorundadırlar. Yani kendi yaptıkları sözleşmelere uymak zorundadırlar. İller birleşir devlet kurarlar, kendi sözleşmelerine uymak zorundadırlar. İnsanlık da uluslararası sözleşmelere uymak zorundadır. / İhtilaf hâlinde taraflar birer hakem seçerler, onlar da başhakem seçer, onların verdiği karar kesindir. Karara uyulur ve uygulanır. Uymayanlara ise ulusal ordular müdahale ederler. / Bu sebepledir ki ahitleşme tüm insanlığın temel dayanağıdır. Bu yapı uygarlığın ve barışın yapısıdır. Sözleşmeye uymayanlara karşı savaş meşru kılınmıştır. Mahkemeler de sözleşmelerin bekçisidir; resmi sözleşmelerin değil, halkın kendi aralarında yaptıkları sözleşmelerin bekçisidir. …’ (s.6 / 725. hafta KUR’AN VE İLİM seminer çalışmamızdan...)

Kur’an anlayışı anlatıldıktan sonra değerlendirmemizi şöyle bağlamışız… ‘Kendisini güçlü görüp saldırarak yağmalayan Arap anlayışı nerede, Kur’an anlayışı nerede? Bugün de dünyanın batı ve doğusundaki düzen, eskiden çöllerde başkalarına saldırıp yağmalayanlardan farksız durumdadır. Dün kılıçla saldırılıyordu; bugün faizle saldırılıyor, bugün sömürü ile saldırılıyor. …’ (s.11)