C. İŞLETMELER

Madde-12a) İşletmeler ehliyetli emek sorumluları tarafından kurulur.

Bir işletmenin kurulabilmesi için o işletmeye yerin temin edilmesi gerekir.(İşletme Ortaklığı Kuralı 43) Tesislerin kira payı üretici işletmelerde üreticilerin ücretleri toplamı kadar üründen bir pay olarak, hizmet işletmelerinde hizmet verenlerin aldığı ücretlerin toplamı kadar gelirden bir pay olarak belirlenir.(2-164 Ayetinde “Denizde giden gemilerde sizin için menfaat vardır” demektedir. Bu, gayrimenkulün menfaat sağladığını gösterir. 12-21 Ayetinde Yusuf’u satın alan kimse “Bize menfaat verir veya evlat ediniriz” demektedir. Bu da işçiliğin menfaat sağladığını gösterir. Menfaate ayrılan pay menfaat sağlayanlar arasında paylaştırılır. 18-79 Ayetinde işletme yetkisi emeğe aittir. İşletmede rıza esas olduğu için emek ve tesis payları bölüştürülür. 4-29 Ayetinde “Karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle yiyin” dediği için rıza ile bölüşme esastır.) Kira payı; arsa(“arz”,  2-29 Ayetine göre arz bütün insanlığın olduğundan, emeksiz mülkiyet olmadığı için ilk kim işgal ederse ve emek verirse oraya malik olur. 53-39 Ayetinde insana emeğinden başka bir şey yoktur demektedir.), altyapı(“sebilullah” Allah’a izafe edildiği için ortak emeği gösterir. O yere topluluk sahip olur. Alt yapıyla arsa değer kazanır. Bu ranttır. Bu da Kuran’da hamd ile anlatılır. Hamd karşılıksız ve emeksiz doğan değerdir. Elhamdülillah demek,  “Değer Allah’a aittir” demektedir. Yani o sitede oturan topluluğa aittir.),  yapı (“bina”, Binalar özel mülkiyet yapılarıdır. Bir arsa üzerinde inşaat yapan kimse o yere sahip olur. İnşaatın 1/5’ini alt yapıyı yapan topluluğa verir .8-41 Ayetinde “Ganimetin 1/5’i Allah’a ve resulüne aittir” demektedir.) ve tesisler(“mearib”, 20-18 ayetine göre arsa ve yapılar taşınamaz. Araçlar ise arsa ve binalar gibi kiraya verilebilir, aynı zamanda taşınabilir. Bunlar ne humusa ne de zekata tabidir.) arasında bölüşülür. Alt yapı ve arsa payları, bucak mevzuatı ile; yapı ve tesis payları, işletme sözleşmesinde belirlenen miktar ve şekilde bölüşülür.(Hukuk Düzeninin Tanımı Kuralı 20a gereği düzen bucakta kurulur. Alt yapı topluluğa ait olduğundan bucak mevzuatıyla uygulanır.) Tesis sahipleri işletme ortaklığını ancak işletme yeter derecede kira payını getiremediği zaman feshedebilirler. Tesis sahipleri yararlanma mülkiyetine sahiptirler, işletme mülkiyeti ise işletenlerindir.(6-98’de “Sizin için yerde müstekar ve müstevda’ var.” demektedir. 2-36’da da “Müstekar ve meta var” demektedir. Buna göre مُسْتَقَرٌّ barınılacak yerler,  مُسْتَوْدَعٌ  iş yerleri, مَتَاعٌ ise ürünlerdir. 4-5‘te ”Sefihlere size kıyam edilen mallarınızı vermeyin” demektedir. Arkasından “Malların içinde onları rızıklandırın ve giydirin” demektedir. أَمْوَالَكُمُ ‘deki كُمْ tağlip içindir. Yani burada sizin ve onların malları demektedir. Buna göre mülkiyet iki parçadır. Biri yararlanma yani meta mülkiyetidir. Buna hisse senetleriyle sahip olunur. Diğeri kıyam yani işletme mülkiyetidir. Buna da ehliyeti olanlar sahip olur.)

İşletmeyi yapan ekibin o işletmeyi yapabilecek ehliyette olduğunu ilgili dayanışma ortaklıkları tespit eder ve bu hususta teminat verir. İşletme sorumlusuna verilecek bu yetki ilgili dayanışma ortaklığınca sürekli denetlenir, kadrosunu yitirdiği takdirde sözleşmesinin teminatını kaldırır. Yeni dayanışma ortaklığı bulunamazsa sözleşme feshedilir.(Dayanışma Kuralı 13a)

Üretim işletmelerinde ham madde payı mamul maddeden bir pay olarak her parti için ayrı ayrı olmak üzere işletme sorumlusu ile pazarlıkla tespit edilir. Ürünler, işletme ortağı tüccarlar tarafından pazarlanır.(2-279 Ayetinde “Malların başları” demektedir. Baş vücudun parçası olduğuna göre hammadde de mamulün parçasıdır. 4-29 Ayetindeki rıza şartından dolayı pazarlıkla belirlenir. Ayette ticaretten bahsettiği için devrin tüccarlar tarafından yapılacağına işaret eder.) Taahhütlerini yerine getirmeyen tüccarın ortaklığı sona erdirilir.(Yetki ve Sorumluluk Kuralı 2)

Genel hizmetler küçük işletmelerde ilçedeki görevlilerin semtlerdeki temsilcileri, ilçelerde ilçe görevlileri, bölgelerde bölge danışmanları ve kıtalarda kıta araştırmacıları tarafından oluşturulan bir genel hizmet ekibi tarafından verilir.(Hizmet ve Görev Yerleri Kuralı 23b,c Ehli zikr olan sorumlu ehliyetliler ilçelerde oldukları için hizmeti onlar verecektir. Ama hukuk düzeni bucakta kurulduğu için hizmet burada verilir.) Genel hizmet baş sorumlusu aynı zamanda işletmenin geçici başhakemidir.(İşletmede genel hizmet sorumlusu ocaktaki başkan yerindedir. 3-39 Ayetinde geçen سَيِّدًا kelimesi seyis kelimesinden dönüşmüştür. Bir iş veya hizmetin yapılması halinde yöneten kimsedir. İmamın verdiği işi yapar. Genel hizmet sorumlusu işletmenin seyyididir.)  İhtilaf halinde kararları uygulanır, mağdur olan hakemlere gider.(Hukuk Düzeninin Tanımı Kuralı 20b) İşletme ekibinin yöneticisi işletme sorumlusudur. Genel hizmet sorumlusu değildir.(Yetki ve Sorumluluk Kuralı 2)

İşletmeler, genel hizmet baş sorumlularının genelgeleriyle yönetilirler. Genelgenin iptali için hakemler nezdinde dava açılabilir. Mağdur olan herkes dava açabilir.(Başkanlık Kuralı 25b)

Her işletmenin bir işletme senedi vardır. Bütün girdiler ve çıktılar işletme senetleri ile karşılanır. İşletme senedi kasada nakitle değiştirilir. Baştan sermaye olarak konan nakdin dengede kalacağı şekilde senet fiyatlandırılır. İşletme senedi ana mal ile tanımlanır.(2-282’de tedayün tefaül babından gelmekte müşareket bildirmektedir ve çoğuldur. Ayetteki borç ise دَيْنٍ şeklinde tekil olarak gelmektedir. Buna göre topluluğun bir deynle borçlanması gerekmektedir. دَيْنٍ‘in nekre olması değişik işletmelerin farklı senetleri nasıl çıkaracağını göstermektedir. Burada إِنْ değil de إِذَا ile şart gelmesi bunun gerekliliğini göstermektedir.)

Madde-12b) İşletmelerin büyüklükleri

On kişiden daha az sayıda kimsenin çalıştığı işletmeler küçük işletmelerdir. Semtlerde kurulurlar. Yüz kişiden daha az sayıda kimsenin çalıştığı işletmeler orta işletmelerdir. İlçe merkezlerinde faaliyet gösterirler. Bin kişiden daha az sayıda kimsenin çalıştığı işletmeler büyük işletmelerdir. Bölge merkezlerinde faaliyet gösterirler. Bin kişiden daha çok sayıda kimsenin çalıştığı işletmeler üstün işletmelerdir. Kıta merkezlerinde faaliyet gösterirler. Bulundukları yerden kredi veya ödenek alırlar. Gelirleri buralarda paylaşırlar. Küçük işletmeleri ilk, orta işletmeleri orta, büyük işletmeleri yüksek, üstün işletmeleri üstün ehliyetliler kurar ve işletirler. Genel hizmetleri semtlere temsilci, orta işletmelere görevli, büyük işletmelere danışman ve üstün işletmelere araştırmacı olan baş sorumluların kurduğu ekipler verirler.(Hizmet ve Görev Yerleri Kuralı 23c,d ve Kamil Sayılar Kuralı 24d)