KUR’AN MATEMATİĞİ

56. Seminer – 22 Nisan 2000

TEK UÇLU ŞEKİLLER

x/a+y/b=1 denklemi bize iki boyutlu uzayda bir doğruyu gösteriyordu. x1 ve y1 bir noktayı x2 ve y2 ikinci noktayı göstersin. Bu iki nokta eğer doğru üzerinde ise eşitliği sağlayacaktır. Bu sefer a ve b bir doğrunun koordinatlarıdır. Buradan hesaplanabilir.

x/a+y/b=1  iki x1,y1 ile x2,y2 değerlerini koyalım  x1/a+y1/b=1    x2/a+y2/b=1

a yı bulmak için birinci denklemi y2 ile, ikinci denklemi y1 ile çarpalım. Taraf tarafa çıkaralım. A yı bulalım.

x1*y2/a+y1*y2/b=y2                              (x1y2-x2y1)/a=y2-y1    a=  (x1y2-x2y1)/(y2-y1)

x2*y1/a+y2*y1/b=y1                                                                     b=  (y1x2-y2x1)/(x2-x1)

a yı hesapladıktan sonra b yi bulmak için simetrilikten dolayı x yerine y, y yerine x koymakla kolayca bulunur. Bu formül bize “iki noktadan bir doğru geçer” kriterini verir. “Herhangi üçüncü nokta bu denklemi sağlıyorsa o nokta bu doğru üzerindedir” denir. “Sağlamıyorsa dışındadır” denir. Üçüncü nokta ilk iki nokta ile ayrı ayrı doğrular oluşturacaktır. İki boyutlu uzay aynı doğru üzerinde bulunmayan üç nokta ile belirlenir. Üç boyutlu uzay dört, dört boyutlu uzay beş ve beş boyutlu uzay altı nokta ile belirlenecektir. Şart odur ki bu noktalar aynı alt uzaylarda olmamalıdır.

Şimdi bu tanımlardan sonra tekli cisimleri tanımlayalım.

Tek uçlu noktayı, iki uçlu doğru parçasını, üç üçgeni, dört üçlü ehramı veya piramidi,  beş uçlu dört boyutta,. altı uçlu beş boyutta tekli şekilleri tanımlar.

Bunları çizelim. Şimdi diğer boyutları bulalım.

0 boyutluda 0 1 defa var.

1 boyutluda 0 2 defa, 1 1 defa var.

2 boyutluda 0 3 defa, 1 3 defa, 2  1 defa var.

3 boyutluda 0 4 defa, 1 6 defa, 2  4 defa, 3 1 defa vardır.

Bunları görerek biliyoruz. Bir kural bulursak bundan sonra kiler içte bulabiliriz. Esasen şekiller takip edilirse hepsi gözle takip edilebilir. Bir üst boyuta geçilir de bir nokta seçilirse daha öncekiler yerlerini korurlar. Yeni nokta ile ise bir üst boyutlar elde edilir. Nokta doğru, doğru üçgen ehram veya piramit olur. Aşağıdaki matrisle istediğiniz boyuta kadar boyutları inceleyebilirsiniz.

0 içinde    0 1  defa vardır.

            0    1     2     3    4    5

  0 de    1

  1 de  2    1

  2 de  3    3    1

  3 de  4     6    4      1

  4 de  5   10   10     5   1

  5 de  6   15   20   15   6   1

Uzaydaki tekli eşkenar cismi  bakırla kaplamak istiyoruz. Bir yüzün alanı 1 m2’dir. Acaba kaç m2 bakır gereklidir? Cevap; 4 m2 alan gereklidir.

Aynı cisim beş boyutluda olsa kaç m2 bakır gereklidir? Cevap; 20 m2.

Bu kap kaç litre su alırdı? İlk aldığının 15 misli su alırdı.

Aşağıdaki soruları şekil üzerinde düşünerek bulmaya çalışın. Bir beş boyutlu uzayın bir üç boyutlu üzerinde kaç dört boyutlu  komşudur? Bunu bulmak için beş boyutluya varmadan kaç defa çoğaltıldığına bakınız. Bu konudaki çalışmalar size beş ve daha fazla boyutları tanıtacaktır.

Gelecek hafta “kare” ve “küpler”i çizeceğim.

İnşaallah.