Sayın Kayahan
Genel çerçevesi itibariyle bir özet olması ve temel prensiplerin daha kolay anlaşılabilmesi amacıyla sistemin yapısına ilişkin bir özet çıkarmaya çalıştık. EK’te bilginize sunuyorum. Sistemin detayları ana metinde zaten vardır ve delillendirilmiştir.
Saygılar sunuyorum
Sam
(BEN ÖZET ÇIKARIP, ÜSTADA GÖNDERİNCEYE KADAR; ADİAN KENDİSİ, TEMEL PRENSİPLERİ ÖZET HALİNDE HAZIRLADIĞINI SÖYLÜYOR)
SAM ADIAN- ISLAM EKONOMISI ve ZEKAT BANKASI (ÖZET)
BRIEF INTRODUCTION
Zekat, Kamu fonunu teşkil eden, geniş katılımlı bir yatırım sermayesidir. Periyodik tasarruflardan oluşur ve her yıl katlanarak büyür. Bu fon sadece üretime yönelik yatırımlarda kullanılır. Bu amaçla tasarrufların değerlendirilebilmesi için kavramın aslına uygun olarak bir “Banka” kurulmalıdır.
Sistemin yapısı ve Temel prensipler:
Faizsiz Bankacılık uygulamaları: Mübadele araçları üzerinden işlem yapmaları ve yatırımlara doğrudan iştirak etmemeleri nedeniyle “sistem” açısından kabul edilebilir değillerdir.
“Faizsiz işlem” iddiaları üzerinde ciddi kuşkular oluşmaktadır. Bu da geleneksel endişelerin sürmesinde önemli bir etken olmaktadır.
Mevcut uygulamalar, pazarı fonlaması nedeniyle, yaygın yatırım ve üretim projelerinde etken olmamakta, bu haliyle alternatif teşkil etmemektedir. Kapitalist sermaye karşısında bir değer ifade etmez.
Uygulamanın araçlarını oluşturan enstrümanlar “örfi”dir. Kur’an a dayanan uygulamalar değildir. Uygulamaların nasıl yapılacağı konusu zaten serbesttir ve her dönemde, dönemin şartlarına göre değerlendirilir. Bu bir kural da değildir.
İslam ekonomisi temelinde
Sadaka: Kur’an da açıkça tanımlandığı gibi “vergi”dir. Kullanım alanları genel çerçevesi itibariyle bellidir ancak ne kadar vergi alınacağı hususu toplumun ihtiyaçlarına göre belirlenir, yani örfidir.
Kenz: önerilmemektedir, bu kavram, para veya değer ifade eden satınalma gücünün dolaşımdan çekilmesi demektir. Atıl duran bir değer anlam taşımaz. Kimseye de yararı olmaz.
Infak: Bireysel tasarrufları ifade eder. Tasarruf edilen şeyin bir araya getirilerek toplumsal faydaya dönüştürülebilmesi için ilk adımıdır. “Rızk” yani temel gereksinimler üzerindeki tasarruflardan elde edilir. (ni’met üzerinde bir tasarruf söz konusu değildir çünkü bu kavram zaten tasarruflar sonucu elde edilecek olan refah’ın bir sonucudur) Tasarruf, “zekat” kavramının dayanağını teşkil eder. Periyodik tasarrufların süreli olarak mevduata aktarılması işidir. İnfak edilecek olan şeyin tamamının infak edilmesi önerildiğine göre, burada herhangi bir oranlama veya sahip olunan malların belli bir oranının infak edilmesi talep edilemez. Gönüllülük esasına bağlıdır ve hiçbir şekilde zorlama yapılamaz.
Karz: Bireysel tasarrufların bir araya getirilerek “yatırım/üretim” alanlarına “kazanmak” amacıyla verilen kredidir. Banka aracılığıyla kullandırılır, Doğrudan katılım gerektiren bir eylemdir bu nedenle “teminat karşılığı” kredi anlamına gelmez.
Çelişki: Kur’an mülkiyetsizliği önerir. Yani toprak ve doğal kaynaklar üzerinde mülkiyet yoktur. Mirasa konu edilemezler, devredilemezler. Böyle iken, gerek faizsiz uyglamalarda ve gerekse yapılan önerilerde “taşınmaz” teminatların söz konusu edilmesi Kur’an ile derin bir çelişki anlamına gelir.
Zekat, uzmanların yerine getireceği bir kurumun adıdır. Bu bir yatırım bankasıdır. Sadaka değildir. (Çünkü sadaka vergi ifade eder) Uzman bir kurumdur. Çünkü “ita” edilmesi gereken bir şeydir ve zaten bir fiil olarak kullanılmamaktadır.
Zekat Bankası’nın amacı, Kapitalizmin sermaye gücü karşısına rasyonel bir sermaye gücü çıkararak yatırım ve istihdam için alternatif fırsat eşitliği yaratarak refahın yaygınlaşmasını sağlamaktır.
Ticari Yatırım Bankası: (Commercial Investment Bank) :
Zekat Bankası, bir merkez teşkilatı ve buna bağlı taşra teşkilatlarından oluşur.
Zekat Bankası, kamu bankası olmakla birlikte bir devlet bankası değildir.
Tasarruf (infak) sahiplerinin çıkarları doğrultusunda kendisine emanet edilen mevduatı yönetir
Teminata dayalı kredi uygulamaları yapamaz. İştirak etmediği hiçbir projeyi fonlayamaz. Ancak projeye doğrudan katılmak suretiyle kredi sağlayabilir.
Fonladığı yatırımlardan elde edilecek olan gelir, Tasarruf sahiplerine, banka giderleri için belli bir oran düşüldükten sonra ödenir.
Pazar fonlaması yapamaz.
Üretime sağlayacağı kredi sebebiyle, hammadde üretiminden nihai ürün üretimine kadar her alanda rasyonel planlamadan sorumlu olur.
Fon sağladığı yatırımlar için işletmenin faaliyet göstereceği alanda “uzman bir ekip” görevlendirerek bizzat uygulama alanında süreci yönetir. Çünkü banka, yatırımın güvenliğinden ve getirisinden de sorumludur.
Mübadele araçları üzerinden sanal işlemler yapamaz.
İnfak süreli bir eylemdir. Bu nedenle tasarruf sahiplerinin yatırımlarını geri almaları süreçlerini her aşamada yönetir. İşleyen yatırımlarda tasarruf sahiplerinin paylarını düzenli olarak hesaplar ve öder.
Banka dünyanın her yerinde yatırım yapabilir. Esas olan “verimlilik”tir. Bu çerçevede dünyanın her yerinde, verimli ve kazançlı olduğu anlaşılan her türlü projeye destek verebilir.
Banka kısa süreli mevduat bankacılığı da yapabilir. Bunun için herhangi bir prim önermez. Mevduat sahiplerinden, onlara sağlayacağı hizmet karşılığında makul bir ücret talep eder. Mevduat sahiplerinin cari işlemlerini yine makul ücret karşılığında yerine getirir.
Talebe göre üretim yapılmasını sağlar ve denetler. Bu amaçla hammadde girdi üreticilerini de yönetir.
Süreç içerisinde karşılaşılabilecek olası sorunlar, Banka’nın sadece “projeleri kredilendirmesi” (Teminata dayalı kredi veremez) ve “kredi sağlanan işletmelere iştirak zorunluluğu” nedeniyle, bu prensiplere uygun çözümler geliştirebilir. Makul uygulamalar yapabilir.
Banka bünyesinde uzman kurullar teşkil ederek, bütün kararlarını uzman kurullar aracılığıyla alır ve uygular.
Bağımsız bir kurum olması nedeniyle, personel rejimini, sistemin gereklerine uygun kriterler çerçevesinde belirler ve uzman olmayan personel istihdam edemez.
Kredi ihtisas kurumu (Specialized credit institution) :
Bağımsız bir kurum olarak planlanmalıdır.
Kredi verilecek alanların belirlenmesi, verimliliğin artırılmasına yönelik yöntemlerin geliştirilmesi, istihdam planlaması ve projelerin denetiminden sorumlu olacaktır.
Reel sektörün her alanında uzman olmalıdır.
Zekat Bankası, Kredi İhtisas Kurumu tarafından belirlenen alanları fonlamakla yükümlüdür.
Mevduat sigortası (Deposit insurance corporation) :
Zekat Bankası, kullandırdığı krediler sebebiyle zarar edemez.
Yatırımlardan doğabilecek olası zararların karşılanması ve tasarruf sahiplerinin mağdur edilmemesi amacıyla “mevduat sigortası fonu” kurulmalıdır.
Sigorta fonu, olası zararlarda mevduat sahiplerinin zararlarını karşılamakla yükümlüdür.
Yeniden yapılandırma sonrasında, Yatırımlarda zarar söz konusu oluyorsa veya ödeme güçlü doğmuş, işletme yavaşlamış veya faaliyetlerini durduracak bir noktaya geleceği hesaplanıyor veya öngörülüyorsa, işletmenin yapısal değişikliğini sağlamak ve ilave kaynak aktarara sürdürülebilir hale getirmekle yükümlüdür.
Mevduat sigortası, tasarruf sahiplerine güvence verir. Mevduatın güvenliğini sağlar.
Bankadan bağımsız bir kurum olarak faaliyet gösterir, ancak bankanın temel prensiplerine göre hareket eder.
Elinde bulundurduğu fonları temel prensiplere uygun bir şekilde değerlendirebilir, onları atıl olarak tutamaz.
Mevduat sigortası, kredileşmeden elde edilen gelirden alınan primlerle yürütülür. Bu primler, İşletme yapı, Banka payı ve Mevduat payı üzerinden makul miktarda alınır.
Yatırım Denetimi Kurumu (Investment Audit Institution) :
Doğrudan Zekat Bankası’nı ve Yatırımları denetlemekle görevli uzman bir kurumdur.
Proje uygulamalarında olası aksaklıkları veya zarar verici unsurları önceden tespit eder ve zekat bankasına bildirerek düzeltilmesini sağlar.
İştirak sürdüğü sürece, her uygulamayı denetler ve gerek üreticiden gerekse bankadan hataların düzeltilmesini ister.
Zekat bankası, Bu kurumun direktiflerine uymak zorundadır.
Zekat Bankası’nın Faaliyetleri :
Zekat Bankası, Tarım, Sanayii ve AR-GE uygulamalarını finanse etmekle yükümlüdür. (pazarı fonlayamaz), Bu amaçla “yatırım, üretim ve Ar-Ge” için kredi sağlar ve iştirak eder.
Yan kuruluşlar vasıtası ile “mevduat” güvenliğini sağlar, kredi hizmeti verir ve cari işlemlerde aracılık hizmetlerini yerine getirir.
Zekat bankası fon sağladığı yatırımların Yapılanmasında belirleyici rol üstlenir. Bu amaçla:
o Ortaklık yapısını belirler
o Proje sahibinin payı ayrıldıktan sonra, banka payı ve infak sahiplerinin payından sorumlu olur.
o İşletmenin verimliliğinden sorumlu olmalıdır
o Ticari faaliyetlerin gerektirdiği rekabet ve hızlı karar alma süreçlerinde aktif rol oynar. Gecikmelerden doğacak zararlardan sorumlu olur.
o Çalışanların ücret ve ortaklık paylarını belirler ve uygular.
Genel Hükümler:
Pazarın fonlanması “zekat bankası”nın faaliyet alanlarından biri değildir. Bu alan, üretim yapılanması içinde yürütülebilecek bir faaliyet olmakla birlikte, pazarda tüccarın faaliyetlerini sürdürmesi için “meslek örgütleri”ne ait fonlar kullanılarak bu kanal desteklenebilir. Ancak pazarın fonlanması faaliyet alanı içinde değildir.
Çünkü “aracılık/komisyonculuk” fiyat istikrarsızlığına neden olur. Esas olan, aracılık/komisyonculuk ihtiyacını ortadan kaldırıp satış noktaları ile doğrudan tüketiciye ulaşmaktır. Bu türdeki küçük işletmelerin birer satış noktası haline dönüşmeleri hedeflenmektedir.
Zekat Bankası’nın kuruluş amacı, özel sektörün elinde bulunan Sermaye tekeline karşı, yaygın üretim ve istihdam sağlayabilmek için kamu sermayesi oluşturmak ve bu sermayeyi istismar etmektir. Böylece yaygın ve verimli bir üretim ağı oluşturulmuş, geniş istihdam olanakları yaratılmış olur.
Her halükarda Zekat Bankası, “siyasi etkilerden” arındırılmış olmalıdır. Devletin yönetiminde olamaz. Bağımsız bir kurum olarak yapılandırmalı ve faaliyetini denetimli bir şekilde sürdürmelidir.
Meslek örgütlerinin ve kamuya ait olmayan örgütlerin ellerinde bulunan fonlar kabul edilemez. Bunlar atıl fonlar olup, sisteme aktarılmak zorundadır. Ancak bu fonların sisteme aktarılması, fonun oluşmasına katkı sağlayan üyelerinin haklarını zayi etmeyecek şekilde yapılmalıdır. Bu fonlar yatırımlarda kullanılabileceği gibi, sınırlı ölçekte pazarın fonlanmasında da kullanılabilir.
Özel teşebbüs yasaklanamaz. Bu nedenle özel sektörün elinde bulunan sermaye üzerinde herhangi bir yaptırım söz konusu olamaz. Ancak bu sermayenin de doğru kanalize edilebilmesini sağlayacak yöntemler geliştirilebilir. Zekat Bankası, bu açıdan da önemli bir görev üstlenmiş olur.