Bilim, çocukluk ve gençlik evresini geçti. Eskiden yapılan bilimsel çalışmalar, 30-40 yıllık keşif aralıklarıyla son buluyordu. Şimdilerde keşif aralıkları bir kaç aya indi. Bu hızlanma Dünya’nın dönüşünde de oluyor. Tabii kendi sıkletine göre.
4,5 milyar önce bir gün, 6 saatti. 3,5 milyar yıl önce 12 saat. O zamanlar dünya yüzeyi yaşanmaz haldeydi. Aynı zamanda bu hız, yer küreyi üzerinde yaşayacak canlılar için hazırlıyordu. insanın yaşadığı 10 bin yıl önceki dönemde bir günün 24 saat olduğu hesaplanmış.
*
Günümüz insanları, zamanın hızlandığına dair yaygın hissiyat içinde. Konuyla ilgilenen bilim dünyasının bulguları bu hissiyatla çelişmiyor. 1970 yılından bu yana dünyanın dönme hızını ölçen araştırmacılar, son beş yılda Dünya’nın dönme hızı, 1,5 mili saniye kadar arttığı belirledi.
Uydular, iletişim araçları; Ay, Güneş gibi gök cisimlerinin konumları, Güneş zamanı ile hizalanarak, gerçek zamana dayanan atomik saatlerle ölçümler yapılıyor.
24 saatin yaklaşık 0,5 saniye daha kısalması, insanlık için endişe oluşturmayacak. Fakat, özellikle büyük kentlerde “hissedilen hız” toplumların duygusal yapısını etkiliyor.(1)
*
Zamanın hızlanması, bıraksalar zihinlerin hızlanmasını sıçramaya dönüştürecek. Doğal olan da bu. Ne yazık… Sistem, zihinleri tüm cihazlarıyla köleleştiriyor.
*
Günümüz bilimsel araştırmalarında açık ara öne geçen dal, Yapay Zeka (yz) alanı.
Nvidia Cor. (NVIDIA), Santa Clara, Kaliforniya merkezli teknoloji şirketi, tüm dijital uygulamalara yonga(SoC)sistemleri üretiyor. Sektöre akan sermayenin miktarı, bu zamana kadar görülmemiş seviyede: Nvidia, 2026 yılı yarısına kadar aldığı sipariş, yarım trilyon doları geçmiş.
Buna rağmen, şimdilerde ayda yaklaşık, 20 milyar dolar hisse kaybı yaşıyor. Dipteki bu çelişki, geçici değil; sektörün öncülerini tedirgin ediyor. Sebebini sektörün gurularından META ‘nın baş bilişimcisi Yann Le Cun açıklıyor:
“Veri yağması, kendini tekrar etme çukurunu kazdı. Veri, yz’nın fosil yakıtıdır. Tek internetin zirve seviyesine ulaştık. 2025 yılı ölçekleme çağının sonudur. Geldiğimiz niteliksel aşama, artık niceliktir. Bu aşamada yeni niteliğe erişmek için tekrar araştırma çağına döndük. “
*
Moğol istila ve fetihleri, 13.-14. yy arasında bütün Doğu Asya, Ortadoğu, Anadolu, Rusya steplerini ve Avrupa devletlerini, toplumsal yapıları kırıp, söken dalgalar halinde gerçekleşti. Tam 200 yıl sürdü.
Akabinde, Avrasya, Avrupa, Kuzey Afrika’da 75-200 milyon kadar insanın ölümüne yol açan Kara Veba ortaya çıktı. Diğer adı Kara Ölüm olan bu hastalık, özellikle Avrupa tarihinin dini, sosyal, ekonomik seyri üzerinde önemli etkiler oluşturdu. Avrupa toplumları yüz yıl sonra toparlanabildi.
İnsanlığın genlerine işleyen bu olaylar, şimdi yz’nın henüz ulaştığı aşama ve etkiye çok benziyor. Hani, bilardo oyununda “ince görüş” ustalığı gibi. Şimdi katıksız kuvvet ve dijital incelik esaret amaçlı kullanılıyor. Silahlanmanın sonu gelmiyor.
Bilim, benzerliklerden çözüm üretir. Zıtların birliği, varlık aleminin ikilik prensibi, kadim öğretilerden günümüze ulaştı ve bunlar, her düzeyde yol gösteriyor.
*
Büyük değişimler, insanı, onu yaşatan koşulları, oluşturduğu bütün organizasyon ve devletleri bozarak yol alır.
META’nın ve üç yz devinin atbaşı uğraşı Derin Öğrenme’ dir. Bunun mimarlarından Geoffrey Hinton, sektörün geldiği aşamada yaptığı konuşmayla riskleri ortaya koyuyor (2):
“Geliştirilen dil modelleri, insan seviyesi yoluna giremiyor. LLM’ler faydalı insan seviyesinde çıkmaza girdi. Bu modeller dünyayı anlamıyor. Sadece istatiksel kelimelerin örüntüsünü öğreniyor.”
Önerisi de şu: “JPA fiziksel dünya etkileşiminden öğrenmek zorunda. Yani “somut etkili duyusallık” oluşmalı.” (3)
Son olarak, Open Al karşıtı, Amerikalı psikolog, bilişsel bilimci ve yazar Gary Marcus, yz teknolojisinin varacağı aşamayı öngörmüş. Öngörüleri ‘vasat şüphecilik’ olarak karalanmış.
Dediği: “Derin Öğrenme duvara çarpıyor. Halüsinasyon için çözüm yok! Temelde, kelime tahmin eden sistem, gerçeği anlayamayacak.”(4)
Sektör, toplam 400 milyar dolar, veri merkezleri enerji alt yapısı için yatırım yapmış. Fakat gizleyemedikleri; hisselerin “küçük”, kararlı düşüş eğilimi, veri yağmasının tekrar girdabına kapılmasıydı.
*
Demokrasi, temsil, seçim, siyasal vekalet dönemleri “son fırsat reform uzatmaları” yaşıyor.Büyük insanlık ailesinin sorunlarına çözüm olamayacakları çok kere büyük kayıplarla somut kanıtlandı. Francis Fukuyama’nın(1952-), “Tarihin Sonu” , Martin Heidegger (ö. 1976) Jacques Derride’nın (ö.2004) yapısöküm tezleri, humonoid sentezle gerçekliğe dönüşecek. Engeller, onu koyanlar içindir; önünde sonunda aşılırlar.
*
Yapay Zeka, dijital zeminine giren her türlü metni, anlık sayısız iletişimin oluşturduğu verileri işleyerek neden veri batağına düştü?
Çünkü, yz besleyen verinin öznesi insan da batağa düştü. Bu yeni değil ;binlerce yıldır sürüyor. Fakat yz gelişiminin bu aşamasında, insanın duygusuzluğunu küresel tutsaklığında gördü.
İnsanın güç düşkünlüğü, birbirine düşmanlığı bağlamında oluşan güvenlik kaynaklı devlet; küresel sermaye ile ortak olup, insanlığın ürettiği tüm değerleri elinden aldı; insanı ürettiğinin nesnesi yaptı. Nesneler, duygusuzdur; değişim iradeleri yoktur.
Yanı sıra insan, alışkanlıklarla duygusuzlaşıyor. İlginç değil mi, yz nın bu gün tıkandığı yer de duygu yokluğu!? Bu yüzden insan otomatikleşince, yapay zeka da ilerlemiyor; o da otomatikleşiyor.
Açıklayalım: Toplumsal insan, alışkanlıkla yaşar. Kişiler genellikle fark edemez. Psikolog Wendy wood ve çalışma arkadaşları, 2002 yılında yaptığı araştırmalar, günlük davranışların yaklaşık %43’ünün alışkanlık nedeniyle yapıldığını ortaya koydu.(5)
Eski alışkanlıkların yerine, yeni alışkanlıklar oluşturmak oldukça zor. Çünkü insanların tekrarladığı davranış kalıpları, sinir yolaklarına yerleşir. Ancak tekrar yoluyla yeni alışkanlıklar geliştirmek mümkün. Yeni alışkanlığın kritik noktası ise davranışların tutarlı olmasıdır. Bu şekilde eylemle, sinirsel bağ otomatikleşir.
*
Bunlara karşın, ilerlemenin bireylere sirayet etmesinin güvencesi olan devlet; “devlette devamlılık” ilkesi ile kendi ilerlemesini bireylerinkine tercih eder veya ilerlemenin nimetlerini yeni nesillere vaat eder. Oysa vaat, her yerde Borçlar Hukuku’nun konusudur. (6)
Dijital çağın iki “duygusuzu” insan ve yz. Bakalım hangisi, hangisini alışkanlık batağından çıkaracak.(7)
Açıklamalar:
(1)LiveScience’ta yer alan habere göre bilim insanları Dünya kendi ekseninde son elli yıldır, hiç olmadığı kadar hızlı döndüğü açıklandı. Bu bağlam 19 Temmuz 2020 tarihinde bir günün 24 saatten 1,4602milisaniye daha kısa sürdüğü ortaya çıkarıldı. Bu çalışmalar 1960 yılından bu yana yapılıyor ve saptama ölçüm tarihinden bu yana en kasa gün. Yine Moskova Devlet Üniversitesi’ndenLeonit Zatov,NASA’nın 120 yıllık veri seti bu ölçümlerin GSP dahil tüm ölçümleri saptırdığını ve 2016 yılında sonuncusu olmak üzere, sapma hasarlarını gidermek için 27 kez “Atık Saniye” eklendi.
(2)META, Facebook, Instagram, Threads,Messenger,WhatsApp dahil birçok medya platformu, iletişim hizmetlerinin işletmecisi.
(3)LLM, yz alanında karmaşık örüntüleri tanımak için büyük veri kümeleri üzerinde eğitilmiş algoritmaları kullanan ‘derin öğrenme’ olarak bilinen ,özel olarak tasarlanmış makine öğrenmesi alt kümesidir. LLM’ler büyük miktarda metin üzerine eğitim alarak öğrenirler.
JPA, Java EE ortamları için geçerli olan Java programlama modelini temel alır; ancak,JPA,uygulama işlevlerinin test edilmesi için Java SE ortamında işlev görür. JPA, kalıcılık programlama modelinin basitleştirilmesini temsil ediyor.
(4)Gary Marcus,(1970 d.lu)New York Üniversitesi’nde psikoloji, Sinirbilimi alanında emekli profesör. 2014 yılında kurduğu Geometric Intelligence sahibi.
(5)Wendy Wood, 2009’dan bu yana Güney California Üniversitesi(ne Psikoloji ve işletme alanında Fahri Provost(Dekan) Profesör.
(6)Hukuk, varoluş ve emeğin oluşturduğu haklar bağlamında eşitliği koruyarak veya eşitsizliğin eksikliğini gidererek yaşar.
(7) İnsanı duygusuzlaştıran güçsüzlüğüdür. Böylece güdülür. Onun gücü kolektif farkındalığıdır. Bu yüzden dolaysız, basit ve yalınlığı her alanda sağlamalıdır.