Marketlerimizin kuruluşları ve kredileşmeleri

Dinsiz yani düzensiz “İslâmcılık, muhafazakarlık”tan başlayarak bir kısım Müslümanlar her nereye veya nerelere doğru evriliyorlarsa; bu konular bazı yazarlarımızın gündemine girmeye başladı… “Adil Düzen Çalışanı” olarak konuyla ilgilenmem gerekiyor… Ama önce son ele aldığımız konuyu biraz daha tamama erdirelim…

“Bakkal, market ve özellikle mala-mal marketleri” konumuza devam edelim; bugün de “mala-mal marketlerimizin kuruluşları ve kredileşmeleri” konusu üzerinde duralım…

HALK: “Çalışmada ve yaşamada birbirleri ile anlaşan” yüze yakın aile bir araya gelerek “sem”t oluştururlar. Bu en küçük “ortak üretim topluluğu”dur. Yüz aile onar aileye ayrılır, her on ailelik topluluk birer aşireti/ocağı oluşturur. Aşiretler/ocaklar en küçük sosyal gruptur. Aileler üretim değil de tüketim kuruluşudurlar, insan üretirler.

KOOPERATİF: Yüz ilden oluşan halk aralarında “sosyal ve ekonomik düzeni” kurmak için bir “kooperatif” kurar, böylece o semtin halkı diğer halklardan ayrılmış olurlar. Semt halkı ürettiklerini kooperatife satarlar, ihtiyaçlarını da kooperatiften alırlar. Kişiler dışarıda kazandıklarını getirip kooperatife satarlar, kooperatiften aldıklarını dışarıya satarlar. Yani kooperatif halkın dışarıdan ne aldıklarına ve dışarıya ne sattıklarına karışmaz. Sadece kooperatife getirdikleri ile kooperatiften götürdükleri ile ilgilenir.

İŞLETME: Kooperatif semt içinde “mala-mal işletmesini” kurar, malları bu işletme alır ve malları bu işletme teslim eder. Malları korumak bu işletmeye aittir. Kooperatif halkı temsil etmektedir, işletme de malları temsil etmektedir.

KASA VE SENET: Kooperatif bir “semt senedini” çıkarır. Semt içinde para budur. Semt içinde herkes bu senetle iş görür. Malları bununla satar, malları bununla alır. Kiralar ve ücretler bu senetlerle ödenir.

BORSA: Ayrıca borsada her malın senedi vardır. Semt içinde mallar o senetle alınır ve o senetle satılır. Mal senetleri borsada “semt senedi” ile alınıp satılır. Halk semtten senetle aldığı malları dışarıya götürür, orada ne ile isterse onunla satar. Sonra sattığı şeylerle dışarıdan mal alır ve semte getirir. Semtin içinde para veya başka değiştirme aracı geçerli değildir.

MARKET: Semt içinde “mala-mal marketi” vardır. Semt halkı istediği malı getirip semt marketinde “kooperatifin mal senedi” ile satar. Oradan istediği malı istediği malın senedi ile alır. Markette mal semt senedi ile veya başka bir şeyle alınmaz, satılmaz.

KREDİLEŞME: a) Mal Belgesi: Kooperatif işletmeye mal belgelerini verir. İşletme de bu belgeleri markete verir. Bu belgeye dayanılarak markete gelen malları alır. Onu özel yere bırakır. Sahibinin de adını yazarak onun üzerine koyar. Böylece mala-mal marketinde mal belgesi ile mallar alınmış olur. b) Mal Senetleri: Piyasa açılmadan evvel gelen mal miktarı kadar o malın senedini çıkarır ve işletmeye kooperatif tarafından verilir. Kooperatif de borsaya verir, satılığa çıkarır. c) Kooperatif ayrıca piyasa açılmadan önce gelen malları asgari fiyatlarla çarpar ve toplar, kasaya o kadar semt senedini verir. Halk mal belgelerini getirip rehin bırakarak semt senedini kredi olarak alırlar. Bu senetle markete giderek mallarını alıp tüketirler. Böylece semt halkı ürettikleri malları semt içinde satma ve alma imkânını bulurlar, isterlerse dışarıdan mal alıp getirir, karşılığında mal alır ve götürüp satarlar.

Aracı Kârı: Mal getirip satmak isteyenler 100 kilogram getirirlerse kendilerine 10 kilogram verilir. Kalan 10 kilogramı işletme alır. Onu semt senedine çevirir ve “kira, genel hizmet ve işletme giderleri” olarak bölüştürür. Semt işletmesinde üreticilerle tüketiciler arasında serbest rekabet korunur. Fiyatlar arz ve talep kanunlarına göre oluşur. Aracı kârı ise serbest rekabetle tesis edilemez. Bu sebeple bunlara cirodan pay verilir. Malı markette satana yüzde 4 verilebilir. Kira da yüzde 4 olabilir. İşletme ise yüzde 2 alır. Bu miktarlar uygulamada denemeler yapılarak oranlar bulunur.

Asıl sorun “fiyatların tespiti” meselesidir; gelecek yazımızda bu konu üzerinde duralım.