ÜRETİM / TÜKETİM

Prof.Dr.Sabri TEKİR

Üretim ve tüketim ekonomik sistemlerin temelidir. Ekonomik sistemin iyi, dengeli (istikrarlı) olması üretim ve tüketim mekanizmasının sağlıklı ve düzenli işlemesine bağlıdır.  Tedarik ve pazarlama zincirleri sistemini de buna ilave edebiliriz. Ekonomik sistemlerin özü ise özel ve kamusal ihtiyaçların tatminidir.

İnsanın hayatta kalmasını sağlayan veya kolaylaştıran, arzu ve isteklerini karşılayan herşey ihtiyaç haline gelebilir. Yeme - içme, barınma, giyinme ve korunma gibi karşılanması mutlak surette gerekli ihtiyaçlar yanında, zevk, estetik, kolaylık amaçlı ihtiyaçlar da vardır. Her iki ihtiyaç türünün tatminini de amaçlayan mekanizma bu ekonomik sistemlerdir.

Kapitalist veya sosyalist ekonomik sistemler, işleyen üretim çarkının sürekliliğini sağlayacak akla gelen herşeyi, hatta insan zihninin ve zekâsının ortaya koyduğu icat ve keşifleri yeni ihtiyaç türleri, dolayısıyla yeni üretim alanları haline getirmeye çalışır. Tüketimin yönlendirilmesinde hedef kitle ilk planda öncelikle kadınlardır. Çünkü, kadınlar daha güzeli, daha iyiyi bulma ve daha üstün olma ve farklı görünme arzuları bakımından erkeklerden farklıdırlar ve daha üstündürler, bunları kabule hazırdırlar.  Evlerimizde kullanılmayan, sadece bir veya birkaç kez kullandığımız eşya ve gardrop dolusu giysiler bunun sonucu değil midir? Hatta, kımıldayacak yer bulmakta zorlandığımız  abartılı eviçi dekorasyon ve mobilyalar böyle oluşmuyor mu?

Üretim ve tüketim sisteminin kesintisiz ve düzenli işlemesi, istihdamın sürekliliği anlamına da gelir. Sistemin işleyişinde ortaya çıkabilecek aksamalar yüzbinlerce, hatta milyonlarca insanı işsiz bırakabilecektir. Servet ve sermayenin dengesiz dağılmış olduğu günümüz ekonomik yapılanmasına göre değerlendirildiğinde her boyuttaki işsizlik insanlık açısından felaket anlamına gelecektir. Hele, milyonlarca insanın yaşadığı metropol şehirlerde bu bir insanlık trajedisi olacaktır.

Bu denli yoğun tüketime rağmen insan için mutluluğu yakalamak güç oluyor. İhtiyaç haline getirilmiş şeyleri tatmin edemiyoruz. Çünkü, nicelik ve nitelik bakımından tatmini imkansız hale getirilen sonsuzlaştırılmış ihtiyaçlar bir türlü giderilemiyor. Tatminsizliğin sadece kişisel huzursuzluğunu değil, toplumsal ve küresel saldırganlığını da yaşıyoruz. Kavga ve düşmanlıklar bölgesel sınırları aşıyor, ulusal ve küresel boyutlu huzursuzluklara dönüşüyor ve büyük savaşlar yaşıyoruz. Petrol, doğalgaz, değerli madenler ve verimli topraklar gibi ihtiyaçların tatmininde modern ekonomilere girdi olan kaynaklar üzerinde hakimiyete dayalı uluslararası şiddetli bir mücadele ortamı yaşıyoruz. Bu şiddetli mücadele sonucunda, iki büyük dünya savaşında ve günümüzde olduğu gibi milyonlarca insan telef ediliyor.

Bu uzunca girizgâhın nedeni şu.  Dünyanın tüketim yoğunluğu en yüksek olan ABD'de yeni bir "alışveriş trendi" doğdu. Sosyal medyaya da yansıyan bu yeni trend, "alışveriş yapmama" trendidir. Buna göre, insanlar  alışveriş yapma yerine ellerindeki mallardan kurtulmalı, hayatı sadeleştirmeli, pahalı lüks çanta, otomobil vb. şeyleri satın almamalı, bunların yerine spor hizmetleri, müzik dersleri vb. insan mutluluğuna katkıda bulunan, onu pekiştiren şeylere yönelmelidir. 4 oda 1 salonlu büyük evler yerine 40-50 metrekarelik evlerde sayısı 100'ü geçmeyecek kıyafet, kitap, kalem, çanak, çömlek ve ayakkabı vs. ile yaşamanın insanı daha mutlu edeceğine inanan insan sayısı hızla artıyor.  Hatta bazı aileler 40 metrekarelik bir evde dört tabak ve dört bardakla yaşamanın, işe bisikletle gidip gelmenin insanı daha mutlu edeceğine kendilerini inandırmış durumdalar.

Bu yeni tüketim trendi üretim merkezli ekonomik aktörleri panikletiyor. Yeni tüketim anlayışına sahip insanların tüketim arzuları nasıl harekete geçirilebilecek, bunun araştırmalarını yapıyorlar. Bu yeni Amerikan modeli tüketim trendi nasıl gelişecek, dünyayı nasıl etkileyecek göreceğiz. Belki de daha doğmadan yok edilecek.

İnsanoğlu, her konuda olduğu gibi tüketim ve üretimde de orta yolu bir türlü bulamıyor. Halbuki, insanlığa gönderilen tüm peygamberler, insan düşüncesine yön veren filozoflar ihtiyaçların tatmininde, tavır ve davranışlarda, arzu ve isteklerde hep "orta yol"u tavsiye etmişler. Bunların arasında Sokrates, Eflatun ve Aristo da vardır. Burada yeri gelmişken Eflatun ile ilgili meşhur şu anekdotu aktaralım:
Eflatun'a sormuşlar: "İnsanoğlunun sizi en çok şaşırtan davranışları nelerdir? "  Eflatun cevap vermiş:
- Çocukluktan sıkılırlar ve büyümek için acele ederler. Büyüdüklerinde ise çocukluklarını özlerler.
- Sağlıklarını yitirircesine para kazanmak için çalışırlar. Sonra da sağlıklarını geri almak için kazandıkları paraları harcarlar.
- Yarınlarından endişe ederler, bugünü unuturlar. Dolayısıyla ne bugünü ne de yarını yaşayabilirler.
- Hiç ölmeyecekmiş gibi yaşarlar, ancak hiç yaşamamamış gibi ölürler.
İkinci bir soru daha sormuşlar: "Peki senin insanlara tavsiyen nedir?"
Eflatun yine cevap vermiş:
- Kimseye kendinizi sevdirmeye çabalamayın. Yapacağınız tek şey, sadece kendinizi sevilmeye bırakmaktır.
- Önemli olan hayatta "en çok şeye sahip olmak" değildir;  "en az şeye ihtiyaç" duymaktır.

Hz. Peygamber de şöyle buyurmuştur: "İşlerin en hayırlısı orta (yollu) olanıdır."; "Sizin en hayırlınız dünyası için ahiretini, ahireti için dünyasını terk etmeyendir."
29.07.2017