KONJONKTÜR
Prof. Dr. Sabri TEKİR

Dünyada her 7-12 yıl arasında değişen zaman dilimlerinde iklim farklılıkları meydana gelir. Bir dönem gelir yağışlar boldur, hava şartları uygundur,  özellikle tarımsal üretimde bereketli yıllar geçirilmiştir. Bunun sonucunda insanların gelirleri artmış, refah düzeyleri yükselmiştir. Bu şartları takip eden başka bir döneme girilir. Bu dönemde mevsimler kuraktır, yağışlar azdır, tarımsal kesimde verim yetersizdir, dolayısıyla ihtiyaçların temininde sıkıntılarla karşılaşılır. Yani, bir tür kıtlık yaşanır. Sebepleri ne olursa olsun, tarıma dayalı ekonomilerde bölgesel ve ülke bazlı üretimde ve yaşamda bu tür dalgalı hareketler her zaman görülmüştür ve görülmektedir. Günümüzde su depolama ve sulama sistemlerindeki gelişmeler, ulaşım ve haberleşme araçlarındaki iyileşmelere paralel iç ve dış ticaretteki gelişmeler bu tür iklim değişikliklerine bağlı geçim şartlarına ilişkin sıkıntıları önemli ölçüde hafifletmiş, hatta ortadan kaldırmıştır. Buna ilişkin Kur'an-ı Kerim'deki Yusuf Suresi'nde öğretici, ışık tutucu önemli bir kıssa da vardır.

İklime bağlı tarımsal üretimdeki dalgalanmalardan hareketle ulusal ve küresel ekonomideki dalgalanmalara ilişkin "konjonktür teorileri" geliştirilmiştir. "Konjonktür" kelimesi ekonomik terminolojiye Fransızca'dan girmiş bir kavramdır. "Toplu durum" anlamına gelmektedir. Her türlü durum ve şartların ortaya çıkardığı "toplu durum" genel anlamı yanında, "bir ülkenin ekonomik hayatının yükselme ve alçalma yönünde gösterdiği inişli çıkışlı dalgalı hareketlerin tümü" olarak tanımlanmaktadır. Ekonomideki bu dalgalı hareketlere "devrevî hareketler" de denilmektedir.

Konjonktürel dalgalanmalar "yükselme" ve "gerileme" dönemleri olmak üzere iki kısma ayrılır. Bu iki dönem de kendi içinde iki kısma ayrılmak suretiyle dalgalanmaların seyri anlaşılmaya çalışılır. Yükselme dönemi "canlanma - recovery" ve "yükselme - boom" yani kriz (buhran) dönemlerine; gerileme dönemi ise "gerileme - resessyon" ve "çöküş - depresyon" dönemlerine ayrılır. Bu dönemlerin herbirisini karakterize eden özellikler takip edilerek ekonominin gidişatı tespit edilmeye, gerekli tedbirler alınmaya çalışılır. Ekonomide bazan bu iki hal içiçe geçmiş olarak yaşanabilir. Bu tehlikeli bir durumdur. Tedbirlerin geliştirilmesi ve sonuçları bakımından tehlikelidir. 1. ve 2. Dünya Savaşları öncesinde ilk defa Amerika Birleşik Devletleri'nde başlayıp sonra tüm dünyayı kapsayan küresel ekonomik konjonktür böyleydi ve iki büyük küresel felakete sebebiyet vermiştir.

Bu iki konjonktürel dalgalanma türü yanında, ekonomide dalgalanmanın olmadığı bir durum da söz konusu olabilir. Bu durumda tüm ekonomik sektörlerde üretim sistemi düzenli ve verimli bir şekilde işlemektedir. Tüketim açısından insanlar istikrarlı bir fiyat düzeyinde ihtiyaçlarını kolaylıkla karşılayabilmektedir. Çalışmak isteyenler de tatmin edici bir ücretle diledikleri zaman iş bulabilmektedir. Ekonomideki bu düzenli, dengeli ve kararlı duruma "ekonomik istikrar" adını veriyoruz.  Arzu edilen, insanları müreffeh ve mutlu kılan da ekonomideki bu istikrar halidir.

İklim ve ekonomideki bu konjonktürel dalgalanmaların bir benzeri ülke siyasetinde de görülür. "Ekonomik istikrar" ile "siyasi istikrar" tavuk yumurta örneğinde olduğu gibi birbiriyle yakından ilişkili iki olgudur. Birinin yokluğu diğerini de yokluğa doğru sürükler. Başka bir deyişle, ekonomik istikrarsızlık siyasi istikrarsızlığı, veya tersi siyasî istikrarsızlık ekonomik istikrarsızlığı beraberinde getirir. Bu iki istikrar yada istikrarsızlık hali yumurta ikizi kardeşler gibidirler. Birbirlerinden kolay kolay ayrılamazlar ve kolay kolay ayırt edilemezler. Hükumetlerin üzerinde en çok hassasiyetle durdukları konuların başında bu iki istikrarsızlığın ülkede birlikte yaşanmasının önüne geçmektir. Çünkü, bu iki istikrarsızlığın birlikte yaşanması ekonomik ve siyasi problemleri içinden çıkılmaz hale sokabilir. Ülkemizde son yüzelli yıllık dönemde, sebepleri ne olursa olsun, nasıl ortaya çıkmış olursa olsun her on senede bir yaşanan askeri darbe, askeri müdahale, savaş ve bunların sonucu gerçekleştirilen sistematik değişiklikleri bu açıdan değerlendirmekte fayda vardır.

İktidarların gelişmeler konusunda eski deyimiyle "müteyakkız" yani uyanık olmaları, tedbirleri zamanında geliştirip uygulamaları gerekir. Umarım 16 Nisan'da yapılacak olan "referandum", 15 Temmuz uğursuz darbe teşebbüsünün neden olduğu siyasi, ekonomik ve sosyal dalgalanma ve istikrarsızlığı pekiştirecek bir şekilde sonuçlanmasın.
25. 02. 2017