6 Şubat tarihinde 9 saat ara ile  meydana gelen ve başta Kahramanmaraş ve Gaziantep olmak üzere 10 ilimizi etkileyen büyük bir deprem felaketini yaşadık. Rabbimden bizleri en kısa sürede selamete eriştirmesini niyaz ediyorum. Ölülere rahmet, yaralılara acil şifa ve kalanlara sabırlar diliyorum. Yaşamış olduğumuz bu durum bizi, ülkemizin bir deprem ülkesi olmasından hareketle, Adil Düzende deprem yönetimi ve şehirleşmenin nasıl olması gerektiği, bir daha bu felaketlerin yaşanmaması için ne gibi önlemler alınması gerektiği  konusunu anlatmamıza sevk etti.

En faydalı olacak afet  yönetiminin ortaya koyulabilmesi ve şehirleşmelerin insanların huzur, refah ve güvenliğini  temin  etme esaslarına uygun olarak yapılabilmesi için  öncelikli olarak adil düzen ahlaki, siyasi-hukuki, ilmi ve  ekonomik yapılanmanın hangi temel esaslar üzerine oturtulması gerektiğinin anlaşılması gerekmektedir. Çünkü bir topluluğu meydana getiren bu temel kurumlar ve bunlarda olması gereken temel esaslar anlaşılmadan deprem yönetimi ve şehirleşme hususları da tam olarak anlaşılmayacaktır.

Adil düzen, topluluğun en iyiye, en adaletli olana, en faydalı olana en doğru olana erişebilmesini,  böylece insanların maddi ve manevi ihtiyaçlarının karşılanabilmesini, insanların huzur, refah ve güvenlik içinde yaşamalarını temin edecek bir düzendir. Bunun için ilim insanlarının ittifakını önemseyen ve bunun temini için de merkezden sosyoekonomik organizasyonun ve en yerelden de siyasi organizasyonun oluşumunu temel anayasal esaslar çerçevesinde sağlayan bir düzendir. Bu esasların birazını bile uygulayan ülkelerde bunun sonucu olarak olumlu etkileri görmek mümkündür. Umuyoruz ki tamamını uygulayan ülke Türkiye’miz olsun ve bütün ülkelere de örnek ve lider olabilsin.

Adil düzende afet yönetimi askeri-güvenlik  hizmet organizasyon yapısı içinde değerlendirilmektedir. Adil düzende genel hizmetler 25 tanedir ve bunlar içinde askeri-güvenlik hizmeti de vardır. Bu hizmetler, devlet tarafından yürütülen halka ücretsiz olarak sunulan hizmetlerdir. 25 genel hizmet sosyoekonomik organizasyon olarak ele alınır ve bölgede, ilçede ve köylerde organize olur.  Anayasal temel esaslar ve makro planlamalar çerçevesinde en üst birimden başlayarak, köye kadar yukarıdan aşağıya doğru atama sistemi ile oluşturulur. Siyasi karar alma mekanizması bucak, il ve ülke meclislerinde en alttan en üste doğru çoğulcu temsili demokrasi anlayışı ile oluşturulurken,  sosyoekonomik hizmetlerin yürütülebilmesi sistemi ve içinde yer alan askeri-güvenlik hizmeti atama sistemine göre en üstten en alt kademeye kadar oluşturulmuş olur.

ASKERİ-GÜVENLİK TEŞKİLAT GENEL HİZMET BİRİMLERİ KOORDİNESİNDE DEPREM ÖNCESİ,  SIRASINDA VE SONRASINDA YAPILMASI GEREKENLER

1. Adil Düzende afetlerin en iyi şekilde yönetilebilmesi için afet öncesinde hem güvenliğin tesisini sağlayabilecek, hem arama kurtarma gibi faaliyetlerde bulunabilecek, enkaz kaldırma faaliyetlerinde bulunabilecek, her türlü araç ve makine erişimini sağlayabilecek, her türlü yardımın da en güvenli şekilde ulaşımını ve dağıtımını temin edebilecek askeri-güvenlik teşkilatlarının oluşturulması önemlidir. Bu teşkilatlar bölgede, ilçede, köyde-sokaklar için oluşturulacak askeri savunma, güvenlik ve koruma birimleri şeklinde oluşturulmalıdır ve afet anında bir biri ile koordine içinde olarak ihtiyaç olunan yere doğru hızlı ve bütün araç ve ekipmanları ile yönlendirilebilmelidir.
2. Mevcut askeri teşkilatlarda afetlerde görev alacak ve halkın en iyi şekilde organize edilebilmesinin sağlanması için eğitimler sürekli verilmelidir. Dolayısı ile bütün askeri personel tam anlamı ile afet yönetimi hususunda donanımlı olmalıdır. Savunma amacı ile kullanılan bazı teknik ekipmanların afet döneminde de askerler tarafından en verimli şekilde kullanımını sağlayan sistemler geliştirilmelidir.
3. Her köyde ve sokakta güvenliği askerler tarafından koordine edilebilen ve deprem gibi afet anlarında oluşturulması sağlanan toplanma alanları ve sığınma alanları belirlenmelidir. Normal bir yaşamı en az bir hafta idame edebilecek şekilde bu sığınma alanları hazırlanmalıdır. Evlerde sığınma kabinleri gibi kabinlerin varlığının temini ve bu nokta da devlet desteğinin sağlanması da önemlidir. Afet anında otomatik olarak, elektrik ve gazın kesilmesini, ama iletişimin daha etkin olarak faaliyete geçmesini sağlayan sistemler oluşturulmalıdır.
4. 18 yaşını dolduran erkekler bucaklarında kendi semtleri dışında koruma, illerinde kendi ilçeleri dışında güvenlik, ülkelerinde kendi bölgeleri dışında savunma nöbetlerini tutmalıdırlar. Nöbetlerin yarısı ülke, dörtte biri il, dörtte biri de bucak birimlerinde geçmelidir. Yılda en çok bir ay nöbet tutulmalıdır. Eğitim günleri nöbet müddetleri dışında sayılmalıdır. Nöbet tutmak istemeyenler yıllık bedel vermelidirler. Bedelin miktarını siyasi şûra tespit eder. Yıllık bedellerini ödeyemeyen bedelliler denk günlerde hafif zorunlu çalışmalarda çalıştırılırlar. Köylerde koruma nöbetleri tutulur. Koruma afet yönetiminde tabiî ve beşerî afetlere karşı birlikte hareket etme demektir. Hayvanların tarlaları ifsat etmelerinden koruma da koruma hizmetlerindendir. Bucak dışından gelenlerin saldırılarını def etme de koruma hizmetine aittir.
5. Köye ve sokağa gelecek muhtemel afet veya baskınlara karşı orada kimin ne yapacağı talimat halinde tespit edilir. Herkes o anda o talimatlara göre hareket eder. Buna olağanüstü hal diyoruz. Yangın, deprem, sel, fırtına, saldırı, baskın, hastalık, cenaze, doğum gibi haller olağanüstü hallerdir. Bu hallerde kimin ne yapacağı ayrı ayrı belirlenmiştir. Deprem alarmı verildiğinde depreme karşı ne yapılması gerekiyorsa o talimatlara uygun olarak yapılır. Dolayısı ile askeri teşkilatlar da nöbetleşme sistemi esas olduğundan, 18 veya 20 siyasi şura tarafından belirlenen yaş üstü erkekler adil düzene göre nöbetleşen askerlik teşkilatının bir eri olduğundan eğitimli olanlar tarafından böylece bütün halk da eğitilmiş olmaktadırlar. Böylece halk nöbetleşme sistemine uygun olarak köy veya sokak askeri sivil savunma sorumlusunun talimatlarına göre hareket etmek zorundadır. Dolayısı ile afet yönetimi emir komuta zincirine bağlı askeri bir disiplin ile sağlanabilecek bir yönetimdir ve bu temin edilmelidir.
6. Sivil savunma, afet, yangın saldırı gibi anî olaylara karşı halkın uzman askerler tarafından bilfiil hazırlanması, yetiştirilmesi demektir. Evet bütün bu hizmetler adil düzende genel hizmetler içinde güvenlik hizmeti içinde ele alınmaktadır. Sivil savunma eğitimini ise herkes kendi yaşadığı ve çalıştığı yerde yapar. Beşerî veya tabiî afetlerde nasıl hareket edileceği öğretilir. İş güvenliği tedbirleri savunma eğitimi sonucunda alınır. Çalışanlar afetlere karşı eğitilir. Kullanılan araçlardan ne şekilde yararlanılacağı öğretilir. Plânlamada bu afetlere karşı alınacak tedbirler de yer alır. Bunların faal halde çalışır olduğunu denetlemek, kişilere kullanmalarını öğretmek savunma eğitimi hizmetlerindendir.
7. Deprem veya benzeri bir afetten sonra hemen köy ve sokak askeri-güvenlik hizmet başkanına bağlı “Afet Yardım Kurulu”nun mahallinde oluşturulması gerekir. Bunun için halkın daha önceden tespit etmiş olduğu köyde temsilcileri bulunmalıdır. Mesela her 500 kişilik bir köy veya sokak için her 100 kişi için bir temsilci olmak üzere 5 temsilciden oluşan kurul oluşturulmalıdır. Yüz kişi biri tarafından temsil edilir. Artık herkes bundan sonra her istediğini ondan ister. Her temsilci afet defteri tutar. Burada istekler yazılır. Gelen yardımlar yazılır. Verilen kimselerin adları yazılır ve imzaları alınır. Böylece alınan da verilen de kayıt altında tutulur. Bu da o köyün başkanına bildirilir. Köy-sokak başkanı da mümkünse bu defteri numaralar ve mühürler.
8. Afet sırası ve sonrası OHAL durumu devam ettiği müddetçe sağlık hizmeti ekiplerinin, kurulacak hastanelerde hizmet verecek personelin, temizlik ekiplerinin, yardım ekiplerinin, psikolojik, manevi destek sağlayacak sosyal hizmet ekiplerinin ve diğer genel hizmetlerde görev alacakların tamamının askeri disiplin altında işlerini yürütmeleri gerekmektedir. Bu durum işlerin daha koordineli yürümesini, her türlü olabilecek talan, çocuk kaçırma vb gibi olumsuz durumlara karşı güvenli bir ortamı teşekkül ettirecektir.
9. Kurtarılan ve refakati olmayan çocuklar askeri hastanelere yerleştirilmeli ve burada asker kontrolü altında olmalıdırlar. Çocuklara yönelik nasıl bir güvenlik sistemi ve raporlandırma sisteminin oluşturulacağı da bu alanda uzman asker sosyal hizmet mensuplarının daha önceden belirledikleri esaslar çerçevesinde OHAL durumunda ihtiyaç olması halinde askerlere bağlı olarak görev alacak olan sivil sosyal hizmet mensupları ile birlikte sağlanmış olacaktır.
10. OHAL bölgesinde meydana gelebilecek her türlü salgın hastalıklara yönelik tedbirlerin de askeri bir disiplin altında alınması, çöplerin sıkıştırılarak ayrıştırılması, ağzı kapatılarak tekrar uzaklaştırılması için gerekenler yine bu emir komuta zinciri ile yapılmalıdır. Dolayısı ile temizlik hizmetleri de askerlere bağlı koordine edilmelidir. Askerler hangi temizlik görevlilerini bu hususta organize edeceklerini önceden planlamalıdırlar. Son kullanma tarihi geçmiş ürünlerin ayıklanması, beslenme hijyeninin temin edilmesi de yine askeri bir organizasyonu gerektirmektedir.
11. Arama kurtarma esnasında gerekli materyali, araç ve gereci kullanabilecek askeri personelin eğitilmesi gerekli olduğu gibi, afet öncesinde OHAL alanında görev alması gereken alanında uzman kişilerin kimler olduğunun belirlenmesi ve eğitilmesi, yine askeri teşkilatlar tarafından gerekli durumda AFET alanına dahil edilmesinin organizasyonunun sağlanmış olması gereklidir. Dolayısı ile genel hizmet alanında görev yapan kişilerin afet bölgesinde çalışacak olanlarının tamamının eğitilmiş olması ve tek bir askeri merkezden yönetiliyor olması gerekmektedir.
12. İnsan kaynağının askeri disiplin altında en verimli şekilde kullanılması ile birlikte ekipman ve iş makinesi eksikliğinin olmaması için de afet öncesi askeri teşkilatlar tarafından bu makinelere nasıl ulaşılacağı ve kimlerin iş makineleri ile alanda olması gerektiği belli olmalıdır. Gerektiği anda inşaat işçilerini inşaat malzemeleriyle beraber bölgeye çağırabilecek bir disiplinin oluşturulması önemlidir çünkü. Yeniden yol yapımı gerektiği durumlarda askeri uzman kişilerin alanda çalışması ve daha önceden organize edilen diğer sivil uzman ve çalışanların da yapım ve bakım timleri altında organize edilerek alana hemen sevk edilmesi önemlidir.
13. Her bir nöbetli asker için halk içinde gönüllü olarak çalışmalara katılacak olanların zimmetlenmesi gerekmektedir. Dolayısı ile sivil genel hizmet uzman ve personeli askeri disiplin altında koordine edilirken halk da ihtiyaca binaen koordine edilmelidir. Her sokak ve köy için kimin ne yapacağı önceden belirlenmelidir. Felaket alanındaki yardım süreci ve diğer yapılması gerekenler hususunda süreklilik ve nöbetleşme durumunun da daha önceden tespit edilmesi gerekmektedir.
14. Yine afet alanında hizmet verenler ve onların koordinesindeki halkın sağlığının korunması da gerektiğinden, iş güvenliğine dair ekipmanların ve koruyucu sistemlerin de alanda olması için gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. Mesela herkesin gözlerinin iyi koruması lazımdır. Çevreye her aşamada moloz vs yayılabilir; kalıcı görme kayıplarının önüne geçilmesi gerekmektedir.
15. Yine su kaynaklarının, elektrik ve doğalgaz gibi kaynakların, iletişim ağları ile ilgili düzenlemelerin önceden yapılmış olması ve tamamının OHAL döneminde askeri kontrol altında tutulması gerekmektedir. Özellikle deprem dolayısıyla yeraltındaki çatlaklar suları kirletebilir. Öte yandan çevrede barajlar da var ise; o barajlar güvenlik açısından kontrol edildikleri gibi sağlık açısından da kontrol edilmelidir.
16. Su depolarının klorlanmasına kadar kontrol sağlanmalı, olabilecek ishal gibi hastalıkların önüne geçebilmek için her türlü önlem alınmalıdır. Sular paket su dahi olsa açıkta beklerse, iyi şartlarda saklanmazsa ishal yapabiliyor. Dağıtılan yemeklere konulan sular da aynı şekilde hasta edebiliyor. O yüzden suları yerden yüksekte ve üzeri opak bir örtü ile örtülerek muhafaza etmek gerekiyor. Gıda yardımları iyi saklanmazsa hiç akla gelmeyecek şekilde gıda zehirlenmeleri olabilir. 1. haftadan sonra depo koşulları iyi değilse veya havadaki tozu üzerlerine alırlarsa toplu zehirlenmeler olabilir. Dolayısı ile bu konularda gerekli önlemlerin önceden alınması gerekmektedir.
17. Her bir köy ve sokak için OHAL alanına yönelik bir koordinasyon merkezinin, sığınma alanlarının, depo alanlarının, sağlık revirinin, aşevinin tuvalet ve banyo ihtiyacını giderebilecek alanların oluşturulması önemlidir. Bütün bu sistemin afet öncesinde hazırlıklarının yapılması ve oluşturulması gerekmektedir. İhtiyaca binaen oluşturulacak hastaneler için de hazırlıkların önceden tamamlanması ve buralarda da kontrolün askeri personel tarafından sağlanması gerekmektedir. Her bir genel hizmet alanında eğitimli, uzman askerler, her bir alanda hizmet verenlerin koordinasyonundan sorumlu olan kişi olmalıdır. Mesela sağlık hizmeti sunanların başında, askeri doktorlar olmalıdır. Her bir askeri doktor altında kaç tane sivil doktorun çalışacağı önceden tespit edilmelidir.
18. OHAL afet bölgesinin koordinasyonu acemiliğe gelmez, profesyonellik gerektirir Önceden planlı bir afet yönetimine ihtiyaç duyar. Alandan kaç kişin tahliye edilmesi gerektiği ve nasıl tahliye edileceği, kimlerin bölgede kalması gerektiği de önceden tespit edilmesi ve planlaması gereken hususlardır.
19. Ulus dışı destek sağlamak isteyen uzman kişilerin yine alanına uygun askeri personelimizin kontrol ve denetiminde çalışmasının sağlanması gerekmektedir.
20. Enkaz kaldırılırken bölgeye elektrik verileceği için elektrik çarpmasıyla insanların ölmesinin önlenmesi, iletken olmayan giysilerin giyinmesi ve benzeri bütün güvenlik önlemleri de dikkate alınmalıdır. Özellikle ıslak elektrik hatları ölüme davetiye çıkarır. Bu konuda insanlar çok ciddi uyarılmalı ve öncesinde eğitilmelidir.
21. Enkaz altında kalanların kurtarılmasına yönelik en gelişmiş teknolojik imkanların, en dar alanda bile hizmet verebilecek iş makinesi ve ekipmanların kullanılabilmesi için bunların üretilebilmesi planlanmalıdır. Enkaz altında canlıyı tespit edecek ekipmanımızın yeterli sayıda olması gibi, kişileri enkazdan çıkarmaya yönelik ekipmanımız da yeterli olmalıdır.
22. Alanda fareler çıkabilir, hiç beklenmedik hastalıklar görülebilir. Özellikle afetin 2. dalgası için enfeksiyon hastalıkları ve halk sağlığı uzmanlarının sahada olmasına ihtiyaç vardır, Bu kişiler bu alanda uzman askeri disiplin altında çalıştırılmalıdır. Ara ara belirli bölgelerin böceklere karşı ilaçlanması hijyen açısından gereklidir. Bu sebeple tüm enfeksiyon derneklerinin, halk sağlığı hocalarının ve daha önce afetlerde görev almış tüm tecrübeli isimlerin askeri disiplin altında yine bu bölgede çalıştırılıyor olması önemlidir.
23. Bütün saydığımız afet yönetimi içine dahil ettiğimiz hizmetlerin tamamına ilişkin eğitimli askeri personelin sivil zamanlarda da çalışma imkanının oluşturulabilmesi. Türkiye çapında bütün genel hizmet çalışanlarının askeri hizmet birimleri altında ne şekilde koordine edileceğinin planlanabilmesi gerekmektedir. Bu sebeple sağlık çalışanları mı koordine edilecek. Askeri hastane personeli olmalı ki bu organizasyon yapılabilsin. GATA benzeri bir yapılanma olmalı ki bu sivil sağlık personeli bu kurum altında organize edilebilsin ve böylece OHAL durumunda gerekli görülen yerde askeri komutaya bağlı hizmet görülebilsin. Acil yardım taburları gibi yapılanma olmalı ki, sivil acil yardım eğitimi almış kişiler, OHAL durumunda bu tabur altında organize edilebilsin.
24. Dolayısı ile sokak ve köy sakinlerinin OHAL durumunda kendi bölgelerinde orada görevli olan askeri personel altında ne şekilde organize edildiğinden tutun da, bütün sivil genel hizmet personelinin her bölge için ayrı ayrı oluşturulacak askeri genel hizmet kurumları aracılığı ile OHAL kapsamında nasıl organize edileceği merkezi makro bir planlama ile ortaya koyulmalıdır. Adil düzen planlama düzenidir. Hiçbir çalışma planlanmadan yapılmaz. Koordine edilmeden yapılmaz. Düzensizlikten bir adil düzen ortaya çıkmaz.
25. Harp Cerrahisi, afet dönemi cerrahisi o kadar önemli alanlardır ki, bu alanlarda yetişmiş askeri personelin olması elzemdir. Bir harpte, ya da doğal afetlerde, bir kişide yanık, yara, uzuv kopması, deri sıyrılması, göz yarası, akciğer delinmesi gibi birden fazla tahripte, Harp Cerrahisi eğitimi görmüş ve uygulama deneyimi edinerek uzmanlaşmış cerrahlar görev yapmalıdır ve sivil cerrahları da OHAL durumunda organize edebilmelidir.
26. İnsanî yardım alanında hizmete mi ihtiyaç var OHAL bölgesinde. Askeri insani yardım timi, bu alanda hizmet verecek bütün sivil toplum kuruluşlarını kendi timi altında organize edebilmelidir.
27. Türkiye çapında bütün genel hizmet çalışanları hangi tim altında, kime bağlı olarak görev alacağını bilmeli, ihtiyaç duyulduğu anda çağrıldığı zaman o tim altında görev alanına ulaştırılabilmelidir. Eğer sadece askeri personel yeterli ise OHAL alanında askeri personel bulunmalı, yeterli değilse yukarıda anlattığımız şekilde organizasyon yurt çapında sağlanmalıdır.
28. Tır şoförlüğü ve ulaşım alanındaki diğer hizmetlere kadar her alanda yetişmiş askeri personelin varlığı önemlidir. Doğal Afetlerde görev alacak bu birliklerin oluşturulması önemlidir. Afet bölgesine ulaşması gereken tırlarda bir organizasyon boşluğunun görülmesi büyük bir kaynak israfına yol açabileceğinden, bütün tır şoförlerinin askeri ulaşım veya şoförler birliğine ya da timine bağlı olarak görev almasının sağlanması gerekmektedir.
29. Doğal Afetlerde zaman çok önemlidir. Bu nedenle 25 genel hizmet timinin bütün bölgelerde ve ilçelerde teşkilatlanması gerekmektedir. Köyde ve sokaklarda ise güvenlik, insani yardım, sivil savunma, eğitim, depolama ve enkaz arama ve kurtarma timlerine bağlı 5 eğitimli personelin ve bunlara bağlı eğitilmiş halkın olması yeterlidir. OHAL durumunda ihtiyaca binaen askeri personel sayısı ve bunlara bağlı uzman sivil kişilerin sayısı artırılabilir.
30. Kara, Deniz ve Hava Kuvvetlerine bağlı arama- kurtarma ve enkaz kaldırma timlerin muhakkak oluşturulmasının sağlanması AFET yönetiminin en önemli unsurudur. Emniyet-Asayiş-Yardımlaşma gibi birliklerin tekrar oluşturulması elzemdir. Teşkilât ve malzemeleri ile her an göreve hazır bulunan bir yapılanmanın oluşturulması elzemdir. OHAL sırasında yapılacak görevlere yönelik planlarının hazır olması şarttır.
31. Çadırlı ve konteyner kent kurma, seyyar mutfak ve hastane kurma ve defin işlemlerine kadar her alanda hizmet verecekler bu alanlardaki askeri birimlerdeki personel altında organize olunabilmelidir. Sivillerin bu işlerde yetersiz kalması, disiplin içinde hareket, düzen sağlama, örgütlenebilme, senkronizasyon alışkanlığına sahip olmamalarından kaynaklı olarak bu görevlerin TSK tarafından organize edilmesi önemlidir.                                  İnş. Müh. Hilal Çekmen