***

AHZÂB SÛRESİ TEFSİRİ - 13

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

َِياأَيُّهَا النَّبِيُّ اتَّقِ اللَّهَ وَلَا تُطِعْ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا(1) وَاتَّبِعْ مَا يُوحَى إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا(2) وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا(3) مَا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ وَمَا جَعَلَ أَزْوَاجَكُمْ اللَّائِي تُظَاهِرُونَ مِنْهُنَّ أُمَّهَاتِكُمْ وَمَا جَعَلَ أَدْعِيَاءَكُمْ أَبْنَاءَكُمْ ذَلِكُمْ قَوْلُكُمْ بِأَفْوَاهِكُمْ وَاللَّهُ يَقُولُ الْحَقَّ وَهُوَ يَهْدِي السَّبِيلَ(4) ادْعُوهُمْ لِآبَائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ فَإِنْ لَمْ تَعْلَمُوا آبَاءَهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَمَوَالِيكُمْ وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُمْ بِهِ وَلَكِنْ مَا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا(5) النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ إِلَّا أَنْ تَفْعَلُوا إِلَى أَوْلِيَائِكُمْ مَعْرُوفًا كَانَ ذَلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا(6) وَإِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِيِّينَ مِيثَاقَهُمْ وَمِنْكَ وَمِنْ نُوحٍ وَإِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى بْنِ مَرْيَمَ وَأَخَذْنَا مِنْهُمْ مِيثَاقًا غَلِيظًا(7) لِيَسْأَلَ الصَّادِقِينَ عَنْ صِدْقِهِمْ وَأَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا أَلِيمًا(8) يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَاءَتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا وَجُنُودًا لَمْ تَرَوْهَا وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا (9) إِذْ جَاءُوكُمْ مِنْ فَوْقِكُمْ وَمِنْ أَسْفَلَ مِنْكُمْ وَإِذْ زَاغَتِ الْأَبْصَارُ وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَتَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا (10) هُنَالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَزُلْزِلُوا زِلْزَالًا شَدِيدًا (11) وَإِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ إِلَّا غُرُورًا (12) وَإِذْ قَالَتْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ يَاأَهْلَ يَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا وَيَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِنْهُمْ النَّبِيَّ يَقُولُونَ إِنَّ بُيُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِيَ بِعَوْرَةٍ إِنْ يُرِيدُونَ إِلَّا فِرَارًا(13) وَلَوْ دُخِلَتْ عَلَيْهِمْ مِنْ أَقْطَارِهَا ثُمَّ سُئِلُوا الْفِتْنَةَ لَآتَوْهَا وَمَا تَلَبَّثُوا بِهَا إِلَّا يَسِيرًا(14) وَلَقَدْ كَانُوا عَاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ لَا يُوَلُّونَ الْأَدْبَارَ وَكَانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْئُولًا(15) قُلْ لَنْ يَنْفَعَكُمْ الْفِرَارُ إِنْ فَرَرْتُمْ مِنْ الْمَوْتِ أَوْ الْقَتْلِ وَإِذًا لَا تُمَتَّعُونَ إِلَّا قَلِيلًا(16) قُلْ مَنْ ذَا الَّذِي يَعْصِمُكُمْ مِنْ اللَّهِ إِنْ أَرَادَ بِكُمْ سُوءًا أَوْ أَرَادَ بِكُمْ رَحْمَةً وَلَا يَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا(17) قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الْمُعَوِّقِينَ مِنْكُمْ وَالْقَائِلِينَ لِإِخْوَانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنَا وَلَا يَأْتُونَ الْبَأْسَ إِلَّا قَلِيلًا(18) أَشِحَّةً عَلَيْكُمْ فَإِذَا جَاءَ الْخَوْفُ رَأَيْتَهُمْ يَنْظُرُونَ إِلَيْكَ تَدُورُ أَعْيُنُهُمْ كَالَّذِي يُغْشَى عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَإِذَا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوكُمْ بِأَلْسِنَةٍ حِدَادٍ أَشِحَّةً عَلَى الْخَيْرِ أُولَئِكَ لَمْ يُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا(19) يَحْسَبُونَ الْأَحْزَابَ لَمْ يَذْهَبُوا وَإِنْ يَأْتِ الْأَحْزَابُ يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُمْ بَادُونَ فِي الْأَعْرَابِ يَسْأَلُونَ عَنْ أَنْبَائِكُمْ وَلَوْ كَانُوا فِيكُمْ مَا قَاتَلُوا إِلَّا قَلِيلًا(20) لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا(21) وَلَمَّا رَأَى الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ قَالُوا هَذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَصَدَقَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَمَا زَادَهُمْ إِلَّا إِيمَانًا وَتَسْلِيمًا(22) مِنْ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا(23) لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ إِنْ شَاءَ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَحِيمًا(24) وَرَدَّ اللَّهُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِغَيْظِهِمْ لَمْ يَنَالُوا خَيْرًا وَكَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتَالَ وَكَانَ اللَّهُ قَوِيًّا عَزِيزًا(25) وَأَنْزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ صَيَاصِيهِمْ وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمْ الرُّعْبَ فَرِيقًا تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِيقًا(26) وَأَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَدِيَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَأَرْضًا لَمْ تَطَئُوهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرًا(27) يَاأَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا فَتَعَالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَأُسَرِّحْكُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا(28) وَإِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنْكُنَّ أَجْرًا عَظِيمًا(29) يَانِسَاءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَيْنِ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا(30) وَمَنْ يَقْنُتْ مِنْكُنَّ لِلَّهِ وَرَسُولِهِ وَتَعْمَلْ صَالِحًا نُؤْتِهَا أَجْرَهَا مَرَّتَيْنِ وَأَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقًا كَرِيمًا(31) يَانِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنْ النِّسَاءِ إِنْ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفًا(32) وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمْ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا(33) وَاذْكُرْنَ مَا يُتْلَى فِي بُيُوتِكُنَّ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ وَالْحِكْمَةِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ لَطِيفًا خَبِيرًا(34) إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ  وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا(35) وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمْ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا(36) وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ وَتَخْشَى النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَاهُ فَلَمَّا قَضَى زَيْدٌ مِنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاكَهَا لِكَيْ لَا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ حَرَجٌ فِي أَزْوَاجِ أَدْعِيَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا(37) مَا كَانَ عَلَى النَّبِيِّ مِنْ حَرَجٍ فِيمَا فَرَضَ اللَّهُ لَهُ سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَرًا مَقْدُورًا(38) الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا(39) مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا(40) يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا(41) وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا(42) هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنْ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا(43) تَحِيَّتُهُمْ يَوْمَ يَلْقَوْنَهُ سَلَامٌ وَأَعَدَّ لَهُمْ أَجْرًا كَرِيمًا(44) يَاأَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا(45) وَدَاعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُنِيرًا(46) وَبَشِّرْ الْمُؤْمِنِينَ بِأَنَّ لَهُمْ مِنْ اللَّهِ فَضْلًا كَبِيرًا(47) وَلَا تُطِعْ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا(48)

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَكَحْتُمْ الْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ فَمَا لَكُمْ عَلَيْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَهَا فَمَتِّعُوهُنَّ وَسَرِّحُوهُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا(49) يَاأَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَكَ أَزْوَاجَكَ اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمَّا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَيْكَ وَبَنَاتِ عَمِّكَ وَبَنَاتِ عَمَّاتِكَ وَبَنَاتِ خَالِكَ وَبَنَاتِ خَالَاتِكَ اللَّاتِي هَاجَرْنَ مَعَكَ وَامْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِيِّ إِنْ أَرَادَ النَّبِيُّ أَنْ يَسْتَنكِحَهَا خَالِصَةً لَكَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَيْهِمْ فِي أَزْوَاجِهِمْ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ لِكَيْلَا يَكُونَ عَلَيْكَ حَرَجٌ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا(50)

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا  

(YAv EyYuAav elLaÜIyNa EAvMaNUv)

“Ey iman etmiş olanlar!”

Kur’an’da “Ey nebi” diye hitap edilen âyetler hep Medine âyetleridir;

“Ey iman edenler” diye hitap edilen âyetler de Medine âyetleridir.

“Ey iman etmiş olanlar” demek, ey dayanışma ortaklığını kuranlar demektir.

İslâmiyet dayanışma ortaklıklarından oluşur. İlmî ve meslekî dayanışma ortaklıkları zorunludur. Ayrıca dinî ve meslekî dayanışma ortaklıkları vardır. Bunların sorumluları (yani başkanları) şûraları oluşturur. İlmî şûra başkanı seçer, başkan da emirleri atar, halk bunlara biat eder. İşte böyle bir teşkilat mensuplarına Kur’an’da “Ey iman edenler” diye hitap edilir.

Böyle bir teşkilat bucaklarda oluşturulur. Sonra yüze (100) yakın bucak bir araya gelerek, yüze (100) yakın âlimleri göndererek, merkez bucağını kurdurur. Merkez bucak taşra bucaklarına hizmet eder. Benzer şekilde bine (1000) yakın temsilciler tarafından ülke ve insanlık merkez bucakları kurulur.

İşte bu yönetici ve silahlı güç “Ey iman etmiş olan” kimselerdir.

إِذَا نَكَحْتُمْ الْمُؤْمِنَاتِ

(EiÜAv NaKaXTuMu eLMuEMiNAvTi)

“Mü’min kadınları nikâhlarsanız.”

Burada “İn” değil de “İzâ” gelmiştir. Yani nikâhlama asıldır. Başka yerde de evlendirin âyeti emir olarak gelmiştir. Evlendirebilirsiniz, yahut evlenmek isterlerse yardım ediniz şeklinde değil de; evlendiriniz emir şeklindedir. O halde nikâh kişilerin isteğine bağlı bir olay değildir. Herkes evlenmek zorundadır. Evlendirmeye çalışmak da mü’minlerin görevidir. Nikâhın oluşması için tarafların beyanı şarttır. Bununla beraber topluluk evlenecek olan kimseleri evlenmeye rağbet ettirmelidir, aracı olmalıdır. Evlenecek olanların imkânları yoksa imkânları oluşturulmalıdır. “İn” değil de “İzâ” gelmesi bunu ifade eder.

“Nekâhtum” kelimesi fiil-i mazi gelmiştir. “İzâ”dan sonra geldiği için gelecek anlamını taşır. Bununla beraber mazi sigası geldiği için boşanma nikah tamamlandıktan sonra olacaktır. Hıtbe (nişan) yani talip olmak nikâh değildir. Erkek talip olmuşsa, sonra da vazgeçmişse, hiçbir hukuki bağ doğmaz. Akrabalık oluşmadığı gibi mihir de gerekmez. Eğer muzari olsaydı talep ederken de bu hüküm geçerli olurdu.

“Mü’minât” burada dişi kurallı çoğul gelmiştir. Mü’min kadınların da mü’min erkekler gibi örgütlü olduğu anlaşılmaktadır. Evet, mü’min kadınlar askere gitmezler, diyet ödemezler ama kocaları askerde iken mü’min kadınlar işleri kendileri yüklenirler, kocalarının işletmelerini onlar işletip yönetirler.

Bugün askerlik yapmadan evlenilmiyor. Askerlik bitmeden iş kurulamıyor. Bu işler de otuz yaşına kadar bitmiyor. Sonra da iş kurulamıyor.

Halbuki İslâmiyet’te 15 yaşına gelmiş olan kız ve erkek evlendirilir. Onlara mesken temin edilir. Onlara iş yeri kurulur. 15 yaşına gelmiş kız ve erkeğin anne baba üzerindeki bütün yükleri sona erer. Bundan sonra bunları evlendirmek, bunlara mesken ve iş yerleri temin etmek bucak yönetimine aittir. Genel hizmetten yararlanan müslimler de bunlardan yararlanırlar.

İşte, anlaşıldığı üzere, “Adil Düzen” sisteminin ve çalışanlarının evleneceklerin birbirini tanıyacak müesseseler kurması gerekmektedir demektir. Ondan sonra eşlere oturacakları mesken temin edeceklerdir. Erkek ailesini geçindirecektir. Erkekler askere gittiği veya savaşa gittiği zaman kadınlar onların vekili olarak işletmelerini yöneteceklerdir. Yani erkekler askerde iken kadınlar işletmelerin başındadırlar. Onların askeriliği de budur.

Erkekler kazandıklarını kadınlarla paylaşırlar.

Kadınlar da kazandıklarını erkeklerle paylaşırlar.

“Mü’min kadınlar” burada dişi kurallı çoğulla getirilmiştir. Dolayısıyla askere gidenin işlerini yalnız eşleri değil, dayanışma içindeki tüm kadınlar yerine getirmekle yükümlü olacaklardır. Kocası askerde olan kadının işlerine diğer kadınlar da yardımcı olacaklardır demektir. Annenin, kızların ve kız kardeşlerin burada görevleri var demektir. Bunlar arasında yükümlülüklerin ve yetkilerin nasıl bölüşüleceği miras hükümlerine göre olmalıdır.

Burada şu hüküm netlik kazanır. Askere giden birinin erkek ve kız kardeşi olsa, işleri kız kardeşi yürütür, erkek kardeşi yürütmez. Bu âyetten bunu istidlâl ediyoruz.

ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ

(ÇümMa OalLaQTuMUvHunNa)  

“Sonra onları tatlîk ederseniz.”

“Sümme” getirilmiştir, “Fa” getirilmemiştir. Nikâh akdi yapıldıktan sonra, aradan bir zaman geçtikten sonra talak yapılacaktır. Hemen talak yapılması caiz görülmemiştir.

Acaba bu aradaki zaman ne kadardır?

Biz bunu talakı rıc’ıyye kıyasla nikâhtan sonra üç ay geçmesi yahut yarısının geçmesi gerekir diyebiliriz. İki hafta geçmelidir. O kadar bir zaman teemmül için olmalıdır. Yahut  zıhara benzetiriz; iki ay, bir ay gibi bir müddet koyarız. İşte bu husustaki hüküm bucaktan bucağa değişmektedir. Her bucak kendisi bir müddet koyar demektir. Bu müddet özel hukukun değil de, kamu hukukunun işidir. Onun için “Tallaktum” kelimesi cem getirilmiştir.

Kur’an’da nikâh için şahit şartı yoktur. Kadın ve erkek kendi başlarına ‘evlendik’ derlerse, bize göre nikâh tamam olur. Sadece iki kâğıda yazıp taraflar bunu imzalamalıdırlar. Her birinin cebine evlendiklerine dair kâğıtları koyması yeterlidir. Fıkıhçılar boşanmak için şahitleri şart koşmamışlardır. Oysa Kur’an’da boşanmak için bu şart getirilmiştir.

Demek ki boşanma olayı kamuyu ilgilendirdiği için burada cem gelmiştir.

Burada “Sümme” gelmeyip de “Fa” gelseydi, “İzâ”nın cevabı gibi olurdu. Bundan dolayı da “Sümme” gelmiştir. “Ve” de gelebilirdi.  

مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ

(Min QaBLi EaN TaMasSUvHunNa)

“Onlara temas etmeden kabl tatlîk ederseniz.”

Buradan çok açık olarak anlıyoruz ki, nikâh sadece akit olup temas gerekmemektedir. O halde nikâhla ilgili bütün hükümler temas etmeden de geçerlidir. Mesela, birbirlerine vâris olurlar. 4 ay 10 gün onlar da bekleyeceklerdir. Bir kimse üç defa boşadıktan sonra artık onunla evlenemez. Burada temas gerekmez. Bu durumda başka birisiyle evlenme yeterli olup temasa gerek yoktur. Hazreti Peygamber ise aksine hüküm vermiştir. Biz bu konuda “nekeha” kelimesi ile değil, “zevcen gayrahu” kelimesi ile hadisin hükmüne uyuyoruz. Nikâhlı olanlar henüz zevc olmamışlardır. Zevc ancak temas olursa olur. Kur’an’da cinsi ilişki anlamında messetmek, lamis olmak, duhul etmek ve mübaşeret etmek geçmektedir.

Kur’an’da zikredilen bu dört çeşit ilişki nedir?

Duhul ve mübaşeret; ikisi de zekerin ferc içine girmesidir. Eğer meni rahmin içinde akarsa bu mübaşerettir. Meni rahmin içinde akmazsa o duhuldür. Mülamese ise fercin ferce değmesidir. Duhul olmasa da inzal vaki olmadır. Messetme ise fercin ferce değmesi ve inzal olmasa da istimta’dır.

Buna göre hükümler ortaya konur. Duhul olmasa, inzal olmasa da, eğer ferc ferce temas edip zevk alınmışsa, artık mihir gerekecektir. El ferce değer de inzal vuku bulursa, bu da messdir. Bu dereceye kadar sevişmek mihri gerektirir.

Bunu nerden istidlâl ediyoruz?

Tespit ettiğinize ücretleri veriniz deniyor. Buradan illeti belirlemiş oluyoruz. O halde Şafiilerin mezhebindeki kadına değmekle değil ama ferc ferce değmekle abdest bozulur anlamını veririz.   

فَمَا لَكُمْ عَلَيْهِنَّ

(FaMAv LaKuM GaLaYHinNa)

“Sizin onların üzerinde bir hak yoktur.”

Boşanmış kadın kocasının hakkı olarak iddetini dolduracaktır. Bunun anlamı şudur ki, iddeti zamanında kadının nafakasını ve masraflarını eski kocası temin eder. Boşanma kadından da gelmiş olsa, iddeti içinde nafaka ve masraflar kocaya aittir. Çünkü onun çocuğu olup olmadığının anlaşılması için beklemektedir. Boşanmış ve hayızdan kesilmiş kadınlar da 3 ay bekleyeceklerdir. Çünkü hayızdan kesilmiş olanlarda da bazen çocuk olmaktadır. Olmasa bile, boşanmış kadın beklemek zorundadır.

Böylece zina yapar gibi evlenme ve boşanma olmamalıdır. Erkek iddet beklememektedir. Ancak maddi külfet içine girdiği için zina sayılmamaktadır.

Hele İslâm nikâhı ile evlenmeyi esas aldığınızda mihri ödemek zorunda da kalabilir.

Evlenme ve boşanmada kolaylık getirilmiştir. Ama evliliğin ciddiyeti de korunmalıdır. Bu sebepledir ki nikâhta talak da bir takım şekle tâbi tutulmuştur.

مِنْ عِدَّةٍ

(MiN GıdDaTin)  

“İddeti beklemelerine gerek yoktur.”

“İddet” sayı demektir. Kadınların kocalarından ayrıldıktan sonra beklemeleri gereken zamandır. Değişiktir.

a)      Boşanmış bir kadın hayız görüyorsa üç hayız bekler.

b)      Boşanmış kadın hayız görmüyorsa üç ay bekler.

c)      Hamile olan kadının iddeti doğurmadan önce bitmez. İddeti doldurmadan önce doğurursa o iddetini doldurur.

d)     Kocası ölmüş olan kadın 4 ay 10 gün; 128 gün bekler.

El ferce değip inzal vaki olmuşsa artık mihir gerekir. Ferce dokunulmamış ve nüzul olmamışsa, işte onlar sadece nikâh yapmış olurlar. O zaman iddeti beklemeleri gerekir.

Duhul olmadığına, inzal bulunmadığına göre acaba neden iddeti beklemesi gerekir?

Hayız görmeyen kadın ne için iddeti bekleyecekse, o da onun için iddeti bekleyecektir. Kocası olan kadın neden üç “kuruu”dan (adet dönemi) fazla bekleyecekse, bu da onun için bekleyecektir. Evliliğin zinaya dönüşmesini önlemek için bu sınırlar konmuştur.  

تَعْتَدُّونَهَا

(TaGTadDUvNaHAv)  

“Siz sayarsınız.”

Buradaki “siz” kocalar değil de mü’minlerdir. O halde boşanma resmen olacaktır, şahitlerin huzurunda olacaktır. İddet de topluluk tarafından belirtilecektir. Tuhur (temizlik) zamanını asgari 20 gün alabiliriz. Hayız zamanı da asgari üç gündür. İki tuhur 40 gün eder. 3*3 de 9 gün eder. Demek ki en az 50 gün geçmelidir. 50 günden önce bitmez. 50 ile 90 gün arasında ispat külfeti kadına aittir. Üç ay sonra ispat külfeti iddia edene aittir.

فَمَتِّعُوهُنَّ

(Fa MatTiGUvHunNa)  

“Onları temtı’ ediniz.”  

Baştan “ey iman edenler” denmemiş olsaydı, emri kocalara hasrederdik. Açıkça tasrih ettiğine göre bu işten dayanışma ortaklıkları sorumludur. Boşanmış kadının mihrini kocası ödeyemezse dayanışma ortaklığı öder. İddette de dayanışma ortaklığı öder. Varsa dinî dayanışma ortaklığı öder. Yoksa ilmî dayanışma ortaklığı öder.

Bunların beklemesi için boşanmışların barındığı yerler tesis edilir. Burada birlikte yaşarlar. Taliplileriyle burada görüşürler. Bu hususta başka âyetlerin yorumlarında açıklamalar yapılmıştır. Evlenmek isteyen ve koca arayan kimse bu eve taşınır. Burada kendisine iş verilir. Burada erkeklerle tanışma yerleri bulunur. Böylece evlenmek isteyen erkek buraya gelir. Evlenmek isteyen kadınlar onlarla görüşürler. Yer açık olur. Ama ses duyulmaz. Anlaşırlarsa evlenmiş olurlar. Bu evlenme mekanizmalarından biridir. Buraya gelen erkeğe kadınlardan talip olanlar olur. Kadınlar seyahate çıkar ve temsil verirler, sanat gösterilerinde bulunurlar. Seyreden erkeklerden beğenenler başvururlar, görüşme yaparlar ve anlaşırlarsa evlenirler.

Eski zamanlarda kapalı topluluklarda herkes herkesi tanırdı. Kabileler birbirini bilirlerdi. Görücü usulü ile evlenme gerçekleşirdi. Bugün ise böyle bir şey olmamaktadır. Çünkü topluluklar büyümüş ve kimse kimseyi tanımaz olmuştur. Avrupa’da bunun için balolar icad edilmiştir. İslâmiyet’te ise iki müessese vardır.

Biri, evlenecek kadınların yurdu.

Diğeri ise kadınların turistik kafilesi.

Batı dünyasındaki baloya karşı olmadan önce Kur’an’ın bize emrettiği müesseseleri kurmamız gerekmektedir.  

وَسَرِّحُوهُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا

(Va SarRiXUvHunNa SaRa Xan CamiYLan)  

“Cemil serah ile tasrih ediniz.”

“Tasrih etmek” sabahleyin hayvanları meraya salmaktır.

“Tevrih” ise akşamları meraya salmaktır.

“Tasrih etmek” demek, onları evlenmeleri için serbest bırakınız demektir.

“Cemil” olarak işaret etmesi de onları işsizlik ve açlık sebebiyle evlenmeme zorunda bırakmayınız demektir.

Dulların veya bekar kadınların yurdunda iddet dolduktan sonra da kalabilirler. Yani isterlerse yurttan ayrılırlar demektir. Dullar veya bekarlar yurdunda olanlara krediler verilir ve kendilerine uygun işyerleri tesis edilir. İsterlerse evlenirler, isterlerse kocasız çalışıp yaşarlar.

Buradaki “cemil tasrih”ten öğreniyoruz ki, evlendirin emri zorla evlendirin anlamında değildir. Rızaları varsa evlendirin demektir. On beş yaşını dolduran kız ve erkek artık anne babasına yük değildir. Kendi hayatlarını kendileri kuracaklardır. Bunların evlenmeleri, kalacak yer bulmaları ve çalışacak işyeri bulmalarını sağlamak topluluğa aittir.

Bu müesseseleri kurmamız için devlet olmak, iktidar olmak gerekmez. Kuracağımız kooperatiflerle bunları yapabiliriz. Kooperatifteki fonlarla bunları yapabiliriz.

Partiler, iktidarda olsun veya olmasınlar, böyle kooperatiflerin kurulmasına çaba sarf etmediklerinde sorumludurlar...

Benim bu yazılarımdan haberdar olduğu halde okumayanlar sorumludurlar...

Kendileri içtihat yapabildikleri halde içtihat yapmayanlar sorumludurlar...

İçtihatlarını güçleri yettiğince duyurmayanlar sorumludurlar...

İmkanları olduğu halde iktidara ve yetkililere ulaştırmayanlar sorumludurlar...

Bunlardan bir kısmını ihmal ediyorum korkusu ile ben de kendimi sorumlu hissediyorum. Siz okuyucularından ricam, bana bu hususlarda yardımcı olmanızdır.

“Cemil” kelimesi burada nekredir. Dolayısıyla her topluluk kendine göre aile hukukunu koruyan, evlilik hukukunu koruyan çözümler bulmalıdır. Her topluluğun cemil serahı ayrıdır demektir. Hattâ herkes çözüm ararken kendine göre herhangi bir çözüm bulur ve üretirse o geçerlidir. Çünkü serah ve cemil nekredir.

Burada boşanma ile ilgili hükümler getirilmiştir. Evlilik ve boşanmanın kamuyu ilgilendiren hükümlerini içermektedir. Zina yasağı topluluğa bazı yükümlülükler getirmiştir. Topluluk aile düzenine dayanır. Aile düzeninin temel dayanağı da zina yasağıdır. Evlenme ve boşanmanın da kolaylığıdır. Bu sayede zina önlenebilmektedir.

***

يَاأَيُّهَا النَّبِيُّ

(YAv EayYuHav elNaBiyYu)  

“Ey nebi”

“Nebi” haber alandır. Kur’an’ı getiren son nebiden önce gelen nebilerdir. Bunlar Cebrail vasıtasıyla haber alıp insanlara ulaştıranlardır.

Hazreti Muhammed’den sonra gelen nebiler artık Cebrail’den vahiy almamaktadır. Onlar vahiy yerine dört delile dayalı olarak içtihat yapmaktadırlar. Bunlar da nebidir, haber alan ve haber verendirler.

Ancak, önceki nebiler de hata yapabilirlerdi, Cebrail gelir hatalarını düzeltirdi. Eğer gelmezse, o zaman Allah o peygamberin yaptığını tasdik ediyor demektir.

Oysa, Hazreti Muhammed’den sonra gelen nebilerin yaptıkları hatalar artık düzeltilmiyor, dolayısıyla onlara herkesin uyması gerekmiyor.

Kur’an’ı getiren nebi şöyle diyor:

-Ümmetimin âlimleri İsrail oğullarının nebileri gibidir.

-Âlimler nebilerin vârisleridir.

Böylece, nebi desek de demesek de, müçtehitler nebilerin görevlerini görürler.

Hazreti Peygamber “nebi” demiyor; “gibi” diyor, “vârisleri” diyor.

Kur’an ise bunlara doğrudan “nebiler” demektedir.

Tartışma sadece ifadededir. Biz âlimleri nebi kabul ediyoruz. Kelamcılar ve fıkıhçılar onların vekili olarak görüyor. Pratikte ve uygulamada aralarında bir fark yoktur.

إِنَّا أَحْلَلْنَا لَكَ أَزْوَاجَكَ

(EinNAv EaXLaLNAv LaKa EaZVACaKa)  

“Zevceler sana helaldir.”

Bu ifadenin söylenmesi başta abes gibi gelebilir. Zevceler zaten helaldir, tekide gerek yoktur.

Başkan için durum şudur. Başkan seçilen kimsenin eşlerine mihirlerini vermiş olması gerekir. Onların mihirleri bütçeden karşılanmaz. Eğer mihir verilmemişse ve verme gücü de yoksa, yani kendi maaş varlığından mihir ödeyemiyorsa; ya başkanlıktan vazgeçme durumunda olacak, ya da o eşleri boşayacaktır.

Burada ifade edilen, eski eşlere mihir ödemişse ona helal bulunmaktadır. Ödememişse, artık mihirlerini ödemeyenlerle evliliğin devamı helal değildir.

Bugün özel hayat ile ilgili konularda kamunun karışmayacağı şeklinde bir söylenti vardır. Kur’an başkanların özel hayatını da sıkı denetim altına almıştır. Başkan olmadan yaptığı evliliklerin sürdürülmesi için mihirlerini ödemiş olmasını şart koşmaktadır. Yoksa başkan seçilmesi muhtemel olan kimse ile nikah yapar, ondan sonra ayrılıp gider ve kamu mallarını götürürlerdi.

Burada Kur’an’a aykırı olarak oluşmuş icmalar vardır. İslâmiyet dörde kadar evlenmeye izin vermiştir, ondan sonrasını yasaklamıştır. Bu görüş Kur’an’a uymamaktadır. Gerektiğinde Kur’an dörde kadar evlenmeyi farz kılmıştır. Dörtten yukarı evlenmeleri yasaklamamıştır.

Yahut başka bir yorum da yapabiliriz. Kadınlar eğer çoksa, çokluğuna göre iki, üç veya dörde kadar evlenebilirler. Eski eşleri kocalarını kusurlu hâle getirip ayrılmazlar. Ayrılırlarsa mihirleri iade etmeleri gerekir. Ama normal zamanlarda veya olağanüstü hallerde iki veya üç veya dört evlenmeden fazla evliklerde kusurlu erkektir. Boşanma kadının isteği ile de olsa, kadının mihir alma hakkı vardır.  

Kadınların kocalarının ikinci evliliklerini önlemenin yolu ağır mihir şartını koymaktır. Böyle bir erkeği bulabilirlerse tek evliliğe  mahkum etmiş olurlar.   

اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ

(elLAvTIy  EaTaYTa EuCUvRaHunNa)

“Ücretlerini ita ettiğin kadınlar”

Yani mihri muaccelle evlenmiş olan hanımlar başkan olduktan sonra da devam ederler. Mihri müeccelle evlenmiş hanımların mihirleri kendi mal varlığından ödenebiliyorsa ödenir ve eş olmaya devam eder. Ödenemiyorsa ya başkanlıktan vazgeçecek, ya da eşinden ayrılmış olacaktır. Kadın mihri alıp iade ederse eş olarak kalır.

Bu şart ağır şart olarak görülmekte ise de, eşlerinin mihrini de ödeyemeyen kimsenin başkan seçilmesi zorlaştırılmaktadır. Kadın mihri tahsil ettikten sonra mihri kocasına iade eder. O da onunla borcunu ödemiş olursa, bu muamelenin sahih olması gerekir. Mihri ödenmiş kadın gibi olur.

İslâmiyet’te mihirsiz evlenme yoktur. Mihrin ödenmiş olması şart değildir. Bağışlasa bile mihir mihir olarak kalır. Çünkü mallarınızla nikahlanmayı helal kılmıştır. Böyle olunca da mihrin asgari miktarı sözkonusudur.

Her bucağın asgari mihri ayrıdır, o topluluk bunu karara bağlar.

وَمَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ

(Va MAv MaLaKaT YaMiYNuKa)

“Sağ elinin malik olduğu da sana helal kılınmıştır.”

Yani başkan olmadan evvel mihrini ödediği eşler ile başkan olmadan önceki cariyeleri de aynen devam eder demektir.

Alınan esirler bedelsiz bırakılabilir, bedelle serbest bırakılabilir. Cizyeye bağlanarak topraklar kendilerine bırakılabilir. Yahut esirler köleleştirilir. Beşte biri başkana kalır. Kalan savaşçılara bölüştürülür. Kişilere düşen köleler kadının kölesi olmuşlarsa veya erkeğin erkek kölesi olmuşlarsa, sahiplerine akraba olup kalırlar. Erkek kadın köleye sahip olmuşsa iki yoldan birini takip eder. Ya kendisine akraba yapar, diğer köleler gibi akraba olur veya onu eş olarak almış olur. Köle eş ile diğer eşler arasındaki fark, köle eşler kocasının emrinde çalışmak zorundadırlar. Diğer haklar hep aynıdır. Mihir de almazlar. Azad etse ve boşamasa eş olarak devam eder. Mihri yine talep edemez. Mihir sözkonusu olmadığı için bunlar da eş olmaya devam ederler.

“Mâ Melekte” denmiyor da, “yeminin (sağ elin) mâlik olduğu” deniyor. Çünkü köle de insandır. Ona başka insan mâlik olamaz. Sadece sağ el mâlik olur. Yani onun kazandıklarına tasarruf etme hakkı doğar. Köle cariye eşleri çalıştırmak mümkündür.

Erkeğin bir  cariyesini eş olarak alması caiz midir?

Buradaki istisna bunun cevazını gösterir. Yani bir erkek cariye satın aldığı zaman veya savaştan kendisine hisse olarak düşerse onu azat eder, eş olarak alır ve mihir vermez. Ya da onu kendisine akraba yapar. Sonra azad etse de onunla evlenemez. Kölelik müessesesi şimdi mevcut olmadığı için sorunları tam olarak çözememiş olabiliriz.

مِمَّا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَيْكَ

(MimMAv EaFAEa elLAHu GaLaYKa)  

“Allah’ın sana ifa ettiklerinden.”

Burada “MimMeN” denmeyip “MiMMâ” denmiş olması, mâlik olduğumuz kölenin kendisi değildir; onun bedenidir veya malıdır. Kendisine mâlik olunmaz. İnsana mâlik olunmaz. Ancak eşyasına veya hizmetine mâlik olunabilir. Yani feyden sana düşenlerden denmektedir. Yani savaşta esir alınarak köleleştirilen helal edilmiştir. Önce savaşta esir alınmayanlar helal olmaz demektir. Kölelerin çocukları da köle olur kabul edilmektedir. Ancak burada sadece savaşta elde edilenler olabilir demektir. Bu sebepledir ki akrabalarından biri hür olmuşsa o da hür olur.

Hazreti Peygamber Arapların köle yapılamayacağını söylemiştir.

Hâsılı, Kur’an köleliği meşru hâle getirmiştir, ancak kölelerin hukukunu çok önemli şekilde korumuştur. Mihri verilmiş olmak şartı ile eski eşler eş olarak kalacaktır. Bir de savaşta fey olarak elde edilen cariyeler de kalacaklardır. Kendileri değil de anne ve babalarından köle olanlar istisna edilmiştir. Savaşta esir alınmadan köleleştirilenlerin köle olmayacakları bu âyette açıkça ifade edilmiş olur. Kölelerin köle iken doğan çocukları için aynı şey söylenmemektedir.

O halde kölelerin çocukları ne olacaktır?

Sahip olanların torunu mahiyetinde olup onların köle olmaları ortadan kaldırılabilir. Bu hususta tam içtihatlar gelecekte “Adil Düzen” geldiğinde yapılacaktır. Bu içtihatlar geçmişteki içtihatlardan farklı olacaktır. Biz bu âyetin delaletine bakarak böyle hüküm istidlâl ediyoruz. Bu hususta başka âyetleri de okumamız gerekecektir.

Bunun yanında hala, teyze, dayı ve amca kızlarını da saymaktadır. Seninle hicret eden denmektedir. Bunlar neden sayılmıştır, özellikleri nelerdir?

وَبَنَاتِ عَمِّكَ وَبَنَاتِ عَمَّاتِكَ وَبَنَاتِ خَالِكَ وَبَنَاتِ خَالَاتِكَ

(Va BaNAvTı GamMiKa Va BaNAvTı GamMAvTıKa Va BaNAvTı PAvLıKa Va BaNAvTı PAvLATıKa)

“Amcanın kızları, halanın kızları, dayının kızları teyzenin kızları

da sana helal kılınmıştır.”

Şimdi burada neyin neye atfedildiğini tesbit zor olmaktadır. Bir mânâsı şudur. Bunlar mihir alsalar da, aynı mihirleri ödenmese de, bunlardan eğer hicret etmiş eski eşleri varsa, onlar o statüyü korurlar. Yani mihri ödenmiş hanımlar arasında sayılırlar. İsterlerse ayrılıp mihirlerini de alabilirler. Böylece bunlarla evliliğe özel yer vermiş bulunmaktadır. Başkanların bu yakınları ile evlenmeleri tercih edilmektedir demektir.

Bunun sebebi şudur ki, aile yönetimi olacağı için aşirete akrabalar hakim olsunlar. Böylece yönetimde bir çatlaklık meydana gelmesin diye bu tercih yapılmış olmaktadır. Bunların arasında amca kızı birinci sırayı, ikinci sırayı bibi/hala kızı, üçüncü sırayı dayı kızı, dördüncü sırayı teyze kızı almaktadır. Erkek tarafı yakınlık olarak tercih edilmiştir, çünkü yönetimde erkek öndedir.

Burada dikkat edeceğimiz başka bir husus “AmMiKe” ve “HâLiKe” müfret getirilmiştir. “AmMâT” ve “HâLâT” ise kurallı dişi çoğul getirilmiştir. Eşlerden de böyle bahsetmektedir. Bunun sebebi şudur ki, başkanın yalnız eşleri değil, bütün akraba kadınlar başkanın yardımcısı ve destekçisidirler. Bunlar arasında hiyerarşi nasıl oluşacak, hangi kadın hangi görevi alacaktır? Bu hususu o aşiretin töreleri veya başkanın kendisi belirler.

Yalnız burada bir hususu nazarı itibara alabiliriz. Hem eş hem de akraba olanlar diğerlerinden önce gelmiş olacaklardır.

Basit bir aşiret başkanlığı bile çok zorlu örgütlenmeyi gerektirmektedir. Roma’da domus vardı, yani aşiret vardı. Domusu pater yani aşiret başkanı yönetirdi.

Kur’an bu müessesede de değişiklik yapmış oluyor. Önce aşirette herkesin kişiliği vardır. Herkes hakkını korumak için hakemlere gidebilmektedir.

Roma’da ise sadece pater mahkemeye gidebiliyordu. Kölelerin ise temsilen de olsa mahkemeye gitme yetkileri yoktu. Roma’da mâlik olma yani mülk edinme yalnız paterlerin hakkı idi.

Oysa İslâmiyet’te ceninlerin bile âmil olma hakları vardır. Herkes kendi kazandıklarına veya mirasına, hibesine, tazminatına kendisi sahiptir. Bu ikinci farktır.

Roma’da aşiretten kendi isteğiyle ayrılıp gitme yoktu.

Oysa İslâmiyet’te “hicret demokrasisi” vardır. Kişi istediği zaman aşiretinden ayrılıp başka aşirete gidebilir.

Roma’da aşirette diğer fertlerin de hukuku kısıtlanmıştır.

Oysa İslâmiyet’te sadece başkan ve eşlerinin hukuku düzenlenmiştir.

اللَّاتِي هَاجَرْنَ مَعَكَ

(elLAvTIy HAvCaRNa MaGaKa)

“Seninle beraber hicret eden hala, amca, teyze, dayı kızları da sana helaldir.”

Yani bunların mihirlerini ödemiş olman gerekmez. Seninle beraber hicret eden denmekle zaten eş olanlar demek olmuş olur. Yani amca kızı, teyze kızı da olsa, hicretten sonra evleneceklerin mihir isteme hakları yoktur.

Buradaki bu kayıt diğerleri için de geçerlidir. Yani başkan olmadan evlenmiş olanların hukuku sayılmaktadır. Bunların mihir konusu üzerinde durulmaktadır. Yani bunların mihir isteme hakları mevcuttur. Ödenmiş mihre sahip olanlardan mihri geri istenemez.

Bu hükümde amca, bibi/hala, dayı ve teyze kızları istisna edilmiştir. Cariyeler istisna edilmiştir. Mihrin ödenmiş olması şartı getirilmiştir. Cariyelerin savaş cariyesi olma şartı getirilmiştir. Amca, teyze kızları için de birlikte hicret şartı getirilmiştir.

Bugün hangi sorunlarla karşılaşacağız?

Diyelim ki bir Adil Düzen ocağını veya bucağını kuruyoruz. Biz hicret ediyoruz. Bu aşiret veya kabile dışında, yani ocak veya bucak dışında eşimiz var. Bizimle hicret etmiyor.

Bu durumda ne yapacağız?

İşte müslim ile mü’min arasındaki fark burada kendisini gösterir.

Müslim, eşi gelmediği için kendisi de gelmez, oradan sizi destekler, “Adil Düzen”in oraya gitmesi için çalışır.

Mü’min ise eşini bırakıp gelir.

Eşi de kocasını bırakmaz gelirse, işte onun hukuku bu âyette belirtilmiş olmaktadır.

وَامْرَأَةً مُؤْمِنَةً

(Va iMRaEaTan MuEMiNaTan)

“Ve mü’min bir kadın.”  

Yukarıda sayılanlar başkan olmadan önce evlendiği kimselerdir. Mihirlerinden mahrum olacaklarından yahut ayrılmaları hâlinde kendilerine mihir verileceğinden farklı statüye girmektedirler. Başkanın hanımları o aşiretin ve kabilenin halkıyla başkandan sonra evlenemiyorlar  Ölünceye kadar nafaka alabiliyorlar. İşte, başkan olduktan sonra evlenen kimseler de onlara atfedilmiştir.

“Kadın” burada nekre gelmiştir. Dolayısıyla istiğrakı ifade etmez. Yani evlenmeyen kadınlar demektir. Eğer mutlak ıtlak ile mukayyet takyid ile hükmedilecek olursa, evli olan kadınlarda da bunu yapmaları caiz demektir. Nikahlama şartı ile bu helallik söz konusu olacağı için ancak nikahla helal olacaktır. Başkasıyla evli olan kadın mihri iade ederek boşar ve başkanla evlenebilir anlamı verilir. O zaman nekrede mutlak ıtlak ile ifade edilmiş olur.

إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِيِّ

(EiN VaHaBaT NaFSaHAv Li LNaBiyYı)

“Nefsini nebi için hibe ederse.”

Burada “leke/sana” denmeyip “nebi” denmesinin sebebi; bu olay nebi olduktan sonra konmuş hükümdür. Nebi olmadan hibe yoluyla nikah yapılmış olsa bile, mihir yine tahakkuk eder. Sana değil de nebiye hibe ederse. Oysa yukarıda başkan olmadan yapılan evliliklerden bahsetmektedir. “Nebi” kelimesini izhar etmekle, bu hükümlerin bütün başkanlar için olduğuna ima vardır.

Burada “nefsini” kelimesini kullanmaktadır. “Nefis” kelimesi mal ve bedenini de içerir. Dolayısıyla nefsini hibe etme demek, kadınlığını hibe etme demektir. Küllü söyleyip cüzü irade etme şeklinde mecazdır.

Burada “in” şartı sonradan gelmiştir Şart olunca nikah zorunlu değildir. Nikahın olabilmesi için şartın gerçekleşmesi gerekmektedir.

إِنْ أَرَادَ النَّبِيُّ أَنْ يَسْتَنكِحَهَا

(EiN EaRAWa elNaBiyYu EaN YaSTaNKıXaHAv)  

“Eğer nebi onu nikahlamayı isterse.”

“Nebi” burada tekrar edilmiştir. Çünkü burada kastedilen sadece hibe ile ilgili değildir. Genel olarak nebi tezevvüc etmeyi irade edecektir. Rıza şartı yoktur. İrade şarttır. Onu nikahlamayı irade edecektir. Sonuçta nikâhlamayı kabul edecektir demektir.

Normalde cümle “in”siz gelebilirdi. O zaman nebinin iradesi “li’n-nebiy”deki “nebi” olurdu. “Nebi” izhar edilmiş, “in” “ve” olmadan iade edilmiş, başkanın iradesi şarttır.

Zeyneb’in âyetinde Allah’ın iradesinden sonra nebinin uymaması sözkonusu değil şeklinde idi. Hiyere yoktur denmişti. Burada ise “murad ederse” deniyor.

İki âyetteki tearuz takyid ile telfik olunur. Yani eğer topluluk kararı ile bir evlilik vuku buluyorsa, burada hiyere yoktur. Ama karşılıklı irade beyanıyla evlilik oluyorsa, yani akitle oluyorsa, başkan için mihirsiz olması caizdir.

Buradaki “Hâ” zamiri “imree”ye gitmektedir. Bu takdirde bu şart yani nikahı isteme şartı yalnız son cümlenin olmuş olur. Yani kendisini hibe etmek isteyen kadını nikahlamasını istemesi anlamına gelir. Aslında bu da doğrudur. Çünkü diğerlerini zaten daha önce nikahlamış olacaktır. O zaman nebinin tekrar izharını nasıl yorumlayacağız? Başkanın istediği eşini boşama yetkisi bulunmaktadır demektir. Bunun için tamim edilmiştir.

خَالِصَةً لَكَ

(PAvLiÖaTan LaKa)  

“Sana halis olmak üzere.”

Müfessirler “LeKe”deki kef harfi Hazreti Muhammed’e hitaptır diyor ve bu âyetin hükümlerini yalnız ona hasrediyorlar. “Tehecced Bihi Nafileten”deki kef harfini de aynı şekilde yalnız Hazreti Muhammed’e gönderiyorlar. Biz ise onu cemaatsiz kılınan namaza yorumluyoruz. Böylece vitri farz olarak anlıyoruz.

Burada da hitabı “ey nebi”den yola çıkarak başkana hitap olarak alıyoruz. Bu demek değildir ki nebiye hitap etmiyor. O da nebi olduğu için ona hitap etmiştir. İhtilafımız, bu hükmün bugünkü başkanlara şamil olup olmadığının tesbiti meselesindedir. Biz bugün de bu hükümlerin geçerli olduğuna hükmediyoruz.

Bu sûrede geçen hükümler yalnız Hazreti Muhammed’e ait olsaydı bu kadar uzun uzun anlatmazdı. Sonra mü’minlere ait hükümlerle birlikte anlatmazdı.

Başkanların özel statüleri vardır. Başkanken edindikleri malları vârislerine kalmaz. Başkan mihir vererek evlenemez. Başkanın hukuku nebi hukuku olarak belirtilmektedir.

Bucak dayanışma sorumlularının aşiretleri yoktur. Başkanın aşiretindedirler. Dolayısıyla bucak dayanışma sorumluları nebi olarak tavsif edilemez. İl dayanışma sorumlularının aşiretleri vardır, dolayısıyla onlar da nebi hükmündedirler.  

مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ

(MiN DuNi eLMuEMiNIyNa)  

“Mü’minlerden başka.”

“Mü’minler” kimlerdir? Başkan olmayan, il veya ülkede veya Mekke’de dayanışma sorumlusu olanların dışında olan mü’minlerdir.

“Mü’minler” kurallı erkek çoğul gelmiştir. Herkesin kendi topluluğundaki mü’minlerdir. Buradaki mü’minler taşra bucaklarının mü’minlerini de içermektedir. Dolayısıyla bir devletin başkanının dul kalan hanımları o ülkede evlenemezler; yahut kendi bucak ve bucakları mü’minleri ile evlenemezler demektir.

Mekke’nin lideri gibi insanlık liderinin hanımları da Hazreti Muhammed’in hanımları gibi kimse ile evlenemezler hükmü çıkmaktadır.

Bunlardan hangisini anlayacağımız hususunda başka âyetler üzerinde durmak gerekir.

قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَيْهِمْ

(QaD GaLiMNAv MAv FaRaWNAv GaLaYHiM)

“Onlara ne farz ettiğimizi ilmetmekteyiz.”

“HiM” zamiri mü’minlere gitmektedir.

“Farz etmek” demek şeriat koymak demektir. Helal etme de farzdır. Yahut evlenmek ve evlendirmek farz olduğu için “onlara farz ettiğimiz” denmektedir. Yahut onlara mihir vermeyi farz ettik, sana farz etmiyoruz denmiş olur.

Esas olan, halka ne farz ise başkanlara da o farzdır. Başkanlar da şeriata uymak zorundadır. Sadece evlilik hususunda, mülkiyet hususunda özel hükümlere tâbidir.

Birçok  mahrumiyet hükümleri getirilmiştir. Bazı imtiyazlar da tanınmıştır. Bir aşiretin içinde bir aşiret reisinin haiz olduğu özel hukuklar Kur’an’da anlatılmıştır. Allah burada bize diyor ki, biz söylediklerimizi biliyoruz. Farklı hükümleri biz koyuyoruz.

“Aleyhim” kelimesini kullanarak daha çok mihir verme zorunluluğuna işaret etmektedir.

فِي أَزْوَاجِهِمْ

(FIy EaZVACıHiM)  

“Zevcelerinde ne farz ettiğimizi bilmekteyiz.”

Evet, mü’minlere mihir farz olduğu halde başkanlara farz değildir. Çünkü başkan mihir verseydi kamunun bütçesinden verecekti. Başkan bucak malları ile şirket-i mufavada oluşturmaktadır. Başkan dışında ancak ilde ve ülkede dayanışma ortaklıkları sorumluları bu şirkete katılabilirler. Diğer mü’minler katılamazlar. İlmî dayanışma ortakları sorumluları için bunu zorunlu kabul edebiliriz. Diğerleri ise ihtiyari yapılabilir.

وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ

(Va MAv MaLaKaT EaYMANuHuM)

“Yemnlerinin mâlik oldukları hakkında da neyi farz ettiğimizi bilmekteyiz.”

“Farz” kelimesini vücub değil de teşri şeklinde anlarsak, bunun mânâsı şudur. Başkanlar ancak savaşta kendilerine düşen cariyelere sahip olurlar. Satın aldıkları kölelerden cariye olarak istifade edemezler. Oysa mü’minler için böyle bir şart yoktur. Satın aldıkları köleleri de cariye olarak edinebilirler. Farz etme mü’minlere bir mükellefiyet getirdiği halde, başkana böyle bir mükellefiyet getirilmemiştir.

Bu nedir?

Mü’minler kölelerine kendi yediklerini yedirecek, kendi giydiklerini giydireceklerdir. Oysa başkan bununla mükellef değildir.

Buradan şunu öğreniyoruz ki, zengin bir adam kendisi yemese ve içmese de ailesini darlık içerisinde yaşatamaz. Mahkemeye baş vurarak genişlik talep ederler.

Başkanda ise ne eşleri ne de köleleri böyle bir talepte bulunamazlar. Diğer mü’minlere farz olan başkana farz değildir.

İslâmiyet akıl dinidir. İnsanlar için ne faydalıysa, insan tabiatı neyi kabul ederse onu emretmiştir. İnsanoğlu çoğu zaman iyileri bırakıp kötüleri kendisine âdet edinmektedir. Bu daha çok geçmişi körü körüne taklitten gelir.

Romalılar  köleleri insan saymıyorlardı. Kadınlar da ancak erkeklerin temsil etmesi ile hak sahibi oluyorlardı. Hıristiyanlık Batı’ya etki etmiş ve birçok konularda onları düzeltmişti. Ne var ki İncil’de şeriat hükümleri olmadığı için düzenleme kişi ahlâkı üzerinde kalmıştır. Hıristiyanlığı kabul eden Roma ve Bizans, Roma hukukunun insanlık dışı uygulamasından tamamen kendilerini kurtaramamışlardır.

İslâmiyet insanlar için en uygun düzeni getirmiş, kadın ve kölelerle ilgili hükümler koymuştur.

Sermaye ise bu doğruları alıp kendi çıkarına çevirmiştir. Çok evliliği yasaklamış ama çok serbest cinsi ilişkiyi yani zinayı serbest bırakarak aile müessesesini yıkmıştır. Ocak ve bucakları kaldırarak merkezden yönetmeyi denemiştir. Savaşları teşvik etmiş ama köleliği yasaklayarak ya soykırımlarına zorlamış, ya da hür olanları işsiz bırakarak kölelik yerine işçiliği getirmiştir.

Kur’an müesseseleri kaldırmamıştır, Kur’an müesseseleri düzenlemiştir, âdil hâle getirmiştir. Adalet olsun diye kırk yaşındaki güçlü insana yüklediğiniz yükü on yaşındaki hastaya da yüklerseniz bu adalet olmaz, zulüm olur. Zengini sigortalar, fakiri devre dışı bırakırsanız, bu zulüm düzeni olur.

Bu sorunları kitaplarda tartışmakla çözemeyiz.

Yapılacak şey, herkesin kendi ocağını ve bucağını kurmasıdır. Yerinden yönetimdir. Bucakların kendi kamu hukuklarını kendilerinin oluşturmasıdır.

Kur’an’a uygun olarak kurulan ocak ve bucaklarla, Marks’a göre kurulacak ocak ve bucakların yarışması sonucu haklı ortaya çıkacaktır.

Kur’an’ı anlamada da böyle direnenler vardır. Modaya uyarak Kur’an’da çok evliliğin olmadığını, tek evliliğin asıl olduğunu söyleyenler vardır. Biz ille bizim anladığımız gibi anlayın demiyoruz. Siz sizin sitenizi, biz de bizim sitemizi kuralım ve yarışalım diyoruz. Halk nereye gitmek istiyorsa oraya gitsin. Böylece “hicret demokrasisi” içinde yaşayalım diyoruz.

لِكَيْلَا يَكُونَ عَلَيْكَ حَرَجٌ

(LiKaY Lav YaKUvNu GaLayKa PaRaCun)

“Sana harac olmasın diye.”

Buradaki “Li” nereye taalluk etmektedir?

Eğer ifade “aleyhi haracun” olsaydı, zamir nebiye giderdi; dolayısıyla sadece mihir sana sıkıntı vermesin diye anlaşılırdı. Böyle olmayıp da “aleyke” denmiş olması, buradaki lam ile daha önce anlatılanlara atıf yapmaktadır. “Harac”a buna göre mânâ vermek gerekecektir.

“Harac” zorluk demektir, sıkıntı demektir.

İşlerinde zorluk olmasın, işlerinde sıkıntı olmasın diye bu hükümler konmuştur.

Başkanlar çok ağır yükler yüklenmişlerdir. Her aşiret ve ocak kendi kendini tamamlayan bir kuruluştur. İnsanlık aşiretsiz hiç olmamıştır. Hazreti Adem aleyhisselâmın bile ömrünün sonlarında aşireti olmuştur. İnsanlık kabilesiz hayatı binlerce yıl sürdürmüştür.

Marks insanların hayvanlar gibi yaratıldığını iddia etmiş ve ‘aile hayatına sonra geçilmiştir’ iddiasında olmuştur. Oysa bugün kuşların ve memelilerin de aile hayatı yaşadıkları ortaya çıkmıştır.

İnsan topluluğunun temeli ailedir. Ailesiz insan düşünülemez. Ancak anne babanın tek başlarına aileyi geçindirmesi zor olduğu için aile aşiret içinde yaşar. Aşiret aile kadar önemlidir. Kur’an evliliklerle ilgili hükümlerin yanında, akrabalıkla ilgili hükümlerin yanında, aşirete ait hükümleri de koymuştur.

Aşiretin başka bir önemi de, merkez aşiretin aynı zamanda bucak yönetimini oluşturmasıdır. Böylece aşiretin hukukunu ortaya koymak demek yönetim kurulunun hukukunu ortaya koymaktır. İl, ülke ve insanlık merkez bucaklarla yönetilir. O halde ocak ve bucak yönetimini düzenlemek demek, devlet yönetimini düzenlemektir. Bu sebepledir ki beş vakit namaz vardır. Cuma namazı vardır. Başka namaz yoktur. Bayram namazları yılda iki defa kılınmaktadır.

İşte, “sana harac olmasın” denmektedir. Yani aşiret yönetiminde sende sıkıntı olmasın diye bu hükümler konmuştur. Aşireti yönetme demek; bucağı yönetmedir, ili yönetmedir, devleti yönetmedir, insanlığı yönetmedir. Yani cumhurbaşkanlığının hükümleri aşiret yönetimindedir.

Aşiret yönetiminde başkanın hanımları da önemli rol oynarlar. Başkanın yardımcılarıdırlar. Dolayısıyla aşiret içinde görev alırlar. Aşiretin diğer üyelerle birlikte  aşiretin, dolayısıyla bucağın işlerini tedvir ederler. Bu sebepledir ki başkanın evlenmesi ve boşanmalar özel olarak düzenlenmiştir.

Biz bu sûreyi yorumlamaya başladığımızda bunlarla karşılaşacağımızı bilmiyorduk. Şimdi bunları öğrendik. Bundan şunu anlıyoruz ki; eskiden yorumunu yaptığımız sûreleri yeniden okumaya başlasak yeni mânâlar anlayacağız demektir.

Şimdi asıl düşünmemiz ve çözmemiz gereken sorun şudur; bu yeni anlayışlar nasıl uygulanacaktır?

Önce, medeniyetler bin yılda bir doğarlar.

Her medeniyetin Kur’an anlayışı farklı olacaktır.

Sonra, her ülke Kur’an’ı farklı anlayacaktır. Her il Kur’an’ı farklı anlayacaktır. Her bucak Kur’an’ı farklı anlayacaktır. Mezhepler oluşacak ve Kur’an’ı farklı anlayacaklardır.

Bizim sizlere önerimiz şudur ki; Kur’an’ı anlamaya çalışın, Kur’an’a dayanarak hükümler çıkarın. Bununla diğer üç delili reddedin demiyoruz ama onların hepsi Kur’an’ı anlamak içindir.

وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا(50)

(Va KAvNa elLAHu ĞaFUvRan RaXIyMan)

“Allah gafur ve rahim bulunmaktadır.”

Daha önce de bu ifade geçmiştir. Burada “sana harac olmasın” diyor. Mihir ödemekten muaf tutuyor. Bunu mağfiret olarak affediyor.

Fıkıhta azimet ruhsatı vardır. Abdest azimettir, teyemmüm ruhsattır.

Ramazan’da oruç tutmak azimettir, seferde veya hastalıkta tehir etmek ruhsattır.

Ruhsat mağfiret şeklinde ifade edilmiştir. Ayrıca merhamet de eklenmiştir.

Aşiretin yönetiminde başkan için bazı yasaklar kaldırılmıştır. Bazı fazlaca imkanlar sağlanmıştır. Aşireti kuracaklar bu ilke içinde eğer maslahata muvafıksa buna göre hükümler koyarlar.

Şimdi bir ülkede inkılap yapılacaksa, halk anayasası yapılacaksa, işe aşiretten başlamalıyız. On dairelik apartman yapmamız, aşireti oluşturmamız yetmez. Asıl aşireti kuracaklar insanlardır. Her şeyden önce, İslâmî aşiret anlayışına karı koca inanmalıdır. Bunun için önce çok evliliği benimsemelidirler. Bunun için gençler resmi nikah yapmamalı, eşlik sözleşmesini yapmalıdırlar. Sonra bunların başkanlığında Kur’an okumaya başlamalıdırlar. Adil Düzene göre Kur’an’ın tefsirini yapmalıdırlar. Sonra hicret sözkonusudur. Aşiret bir apartmana taşınacaktır. Bu şekilde aşiretlerini kurmalıdırlar.

Aşiret çevreye “Adil Düzen”i nasıl getirecektir?

Mahallelerine hizmet vereceklerdir. Kooperatifi kuracak ve kooperatif mahalleye hizmetler getirecektir. Bu şekildeki örnek aşireti görenler kendileri de aşiretlerini kurmaya başlayacaklardır. Kur’an asıl o zaman anlaşılacaktır. Olaylar olacak ve sorunlar ortaya çıkacak. Kur’an ile o sorunları çözeceksiniz. Bucağınız örnek bir şekilde başarılı olacaktır.

***

AHZÂB SÛRESİ TEFSİRİ - 14

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

َِياأَيُّهَا النَّبِيُّ اتَّقِ اللَّهَ وَلَا تُطِعْ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا(1) وَاتَّبِعْ مَا يُوحَى إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا(2) وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا(3) مَا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ وَمَا جَعَلَ أَزْوَاجَكُمْ اللَّائِي تُظَاهِرُونَ مِنْهُنَّ أُمَّهَاتِكُمْ وَمَا جَعَلَ أَدْعِيَاءَكُمْ أَبْنَاءَكُمْ ذَلِكُمْ قَوْلُكُمْ بِأَفْوَاهِكُمْ وَاللَّهُ يَقُولُ الْحَقَّ وَهُوَ يَهْدِي السَّبِيلَ(4) ادْعُوهُمْ لِآبَائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ فَإِنْ لَمْ تَعْلَمُوا آبَاءَهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَمَوَالِيكُمْ وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُمْ بِهِ وَلَكِنْ مَا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا(5) النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ إِلَّا أَنْ تَفْعَلُوا إِلَى أَوْلِيَائِكُمْ مَعْرُوفًا كَانَ ذَلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا(6) وَإِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِيِّينَ مِيثَاقَهُمْ وَمِنْكَ وَمِنْ نُوحٍ وَإِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى بْنِ مَرْيَمَ وَأَخَذْنَا مِنْهُمْ مِيثَاقًا غَلِيظًا(7) لِيَسْأَلَ الصَّادِقِينَ عَنْ صِدْقِهِمْ وَأَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا أَلِيمًا(8) يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَاءَتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا وَجُنُودًا لَمْ تَرَوْهَا وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا (9) إِذْ جَاءُوكُمْ مِنْ فَوْقِكُمْ وَمِنْ أَسْفَلَ مِنْكُمْ وَإِذْ زَاغَتِ الْأَبْصَارُ وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَتَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا (10) هُنَالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَزُلْزِلُوا زِلْزَالًا شَدِيدًا (11) وَإِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ إِلَّا غُرُورًا (12) وَإِذْ قَالَتْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ يَاأَهْلَ يَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا وَيَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِنْهُمْ النَّبِيَّ يَقُولُونَ إِنَّ بُيُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِيَ بِعَوْرَةٍ إِنْ يُرِيدُونَ إِلَّا فِرَارًا(13) وَلَوْ دُخِلَتْ عَلَيْهِمْ مِنْ أَقْطَارِهَا ثُمَّ سُئِلُوا الْفِتْنَةَ لَآتَوْهَا وَمَا تَلَبَّثُوا بِهَا إِلَّا يَسِيرًا(14) وَلَقَدْ كَانُوا عَاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ لَا يُوَلُّونَ الْأَدْبَارَ وَكَانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْئُولًا(15) قُلْ لَنْ يَنْفَعَكُمْ الْفِرَارُ إِنْ فَرَرْتُمْ مِنْ الْمَوْتِ أَوْ الْقَتْلِ وَإِذًا لَا تُمَتَّعُونَ إِلَّا قَلِيلًا(16) قُلْ مَنْ ذَا الَّذِي يَعْصِمُكُمْ مِنْ اللَّهِ إِنْ أَرَادَ بِكُمْ سُوءًا أَوْ أَرَادَ بِكُمْ رَحْمَةً وَلَا يَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا(17) قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الْمُعَوِّقِينَ مِنْكُمْ وَالْقَائِلِينَ لِإِخْوَانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنَا وَلَا يَأْتُونَ الْبَأْسَ إِلَّا قَلِيلًا(18) أَشِحَّةً عَلَيْكُمْ فَإِذَا جَاءَ الْخَوْفُ رَأَيْتَهُمْ يَنْظُرُونَ إِلَيْكَ تَدُورُ أَعْيُنُهُمْ كَالَّذِي يُغْشَى عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَإِذَا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوكُمْ بِأَلْسِنَةٍ حِدَادٍ أَشِحَّةً عَلَى الْخَيْرِ أُولَئِكَ لَمْ يُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا(19) يَحْسَبُونَ الْأَحْزَابَ لَمْ يَذْهَبُوا وَإِنْ يَأْتِ الْأَحْزَابُ يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُمْ بَادُونَ فِي الْأَعْرَابِ يَسْأَلُونَ عَنْ أَنْبَائِكُمْ وَلَوْ كَانُوا فِيكُمْ مَا قَاتَلُوا إِلَّا قَلِيلًا(20) لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا(21) وَلَمَّا رَأَى الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ قَالُوا هَذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَصَدَقَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَمَا زَادَهُمْ إِلَّا إِيمَانًا وَتَسْلِيمًا(22) مِنْ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا(23) لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ إِنْ شَاءَ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَحِيمًا(24) وَرَدَّ اللَّهُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِغَيْظِهِمْ لَمْ يَنَالُوا خَيْرًا وَكَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتَالَ وَكَانَ اللَّهُ قَوِيًّا عَزِيزًا(25) وَأَنْزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ صَيَاصِيهِمْ وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمْ الرُّعْبَ فَرِيقًا تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِيقًا(26) وَأَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَدِيَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَأَرْضًا لَمْ تَطَئُوهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرًا(27) يَاأَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا فَتَعَالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَأُسَرِّحْكُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا(28) وَإِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنْكُنَّ أَجْرًا عَظِيمًا(29) يَانِسَاءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَيْنِ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا(30) وَمَنْ يَقْنُتْ مِنْكُنَّ لِلَّهِ وَرَسُولِهِ وَتَعْمَلْ صَالِحًا نُؤْتِهَا أَجْرَهَا مَرَّتَيْنِ وَأَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقًا كَرِيمًا(31) يَانِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنْ النِّسَاءِ إِنْ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفًا(32) وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمْ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا(33) وَاذْكُرْنَ مَا يُتْلَى فِي بُيُوتِكُنَّ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ وَالْحِكْمَةِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ لَطِيفًا خَبِيرًا(34) إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ  وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا(35) وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمْ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا(36) وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ وَتَخْشَى النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَاهُ فَلَمَّا قَضَى زَيْدٌ مِنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاكَهَا لِكَيْ لَا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ حَرَجٌ فِي أَزْوَاجِ أَدْعِيَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا(37) مَا كَانَ عَلَى النَّبِيِّ مِنْ حَرَجٍ فِيمَا فَرَضَ اللَّهُ لَهُ سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَرًا مَقْدُورًا(38) الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا(39) مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا(40) يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا(41) وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا(42) هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنْ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا(43) تَحِيَّتُهُمْ يَوْمَ يَلْقَوْنَهُ سَلَامٌ وَأَعَدَّ لَهُمْ أَجْرًا كَرِيمًا(44) يَاأَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا(45) وَدَاعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُنِيرًا(46) وَبَشِّرْ الْمُؤْمِنِينَ بِأَنَّ لَهُمْ مِنْ اللَّهِ فَضْلًا كَبِيرًا(47) وَلَا تُطِعْ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا(48) يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَكَحْتُمْ الْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ فَمَا لَكُمْ عَلَيْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَهَا فَمَتِّعُوهُنَّ وَسَرِّحُوهُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا(49) يَاأَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَكَ أَزْوَاجَكَ اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمَّا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَيْكَ وَبَنَاتِ عَمِّكَ وَبَنَاتِ عَمَّاتِكَ وَبَنَاتِ خَالِكَ وَبَنَاتِ خَالَاتِكَ اللَّاتِي هَاجَرْنَ مَعَكَ وَامْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِيِّ إِنْ أَرَادَ النَّبِيُّ أَنْ يَسْتَنكِحَهَا خَالِصَةً لَكَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَيْهِمْ فِي أَزْوَاجِهِمْ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ لِكَيْلَا يَكُونَ عَلَيْكَ حَرَجٌ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا(50)

تُرْجِي مَنْ تَشَاءُ مِنْهُنَّ وَتُؤْوِي إِلَيْكَ مَنْ تَشَاءُ وَمَنْ ابْتَغَيْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكَ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ تَقَرَّ أَعْيُنُهُنَّ وَلَا يَحْزَنَّ وَيَرْضَوْنَ بِمَا آتَيْتَهُنَّ كُلُّهُنَّ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي قُلُوبِكُمْ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَلِيمًا(51) لَا يَحِلُّ لَكَ النِّسَاءُ مِنْ بَعْدُ وَلَا أَنْ تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْوَاجٍ وَلَوْ أَعْجَبَكَ حُسْنُهُنَّ إِلَّا مَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ رَقِيبًا(52)

تُرْجِي مَنْ تَشَاءُ  

(TuRCIy MaN TaŞAEu)

“Kim isterse onu irca et.”

“Reca etmek” bir şeyi ümit edip beklemedir. Allah’ın rahmetini reca etme demek, Allah’tan gelecek rahmeti ümit edip bekleme demektir. Allah’ı reca etmek demek, Allah’ın bir hususta ilgilenmesini beklemek demektir.

“İrca etmek” bekletmek demektir, alıkoyup bekletmek demektir.

Erkek eşleri ile sırayla buluşur. Gecelerini eşit bir şekilde taksim etmek zorundadır. Ancak ne kadar zamanda bir buluşacağı ve hangi sıra ile buluşacağı hususunda karar verme yetkisi erkeğe aittir. Örnek olarak, yola çıkacaksa yanına istediği eşini alabilir, diğerlerini bekletebilir. Döndükten sonra onların gecelerini tamamlar. Sefere götüreceği eşini bekletir, diğerleri ile gecelerini tamamlar, sonra beklettiği kimseyi sefere götürür. Bu sadece eşler arasındaki taksimde değil, herhangi bir sıra ile yapılacak işlerde de benzer muamele yapılır. Üst nöbet sırasını tanzim eder, gerektiğinde gerekli değişmeyi yapabilir.

“Teşau”daki “te” harfi, muhatap “te”si olabildiği gibi tenis yani dişilik “te”si de olabilir. Dişilik “te”sinde “men teşau”nun failidir, muhatap “te”sinde ise mef’ulüdür. İsteyen kadını beklet, yahut senin istediğin kadını beklet denmiş, buna göre beklet olur.

1-      Erkek ve kadın isterse bekletilebilir.

2-      Erkek istediğinde, kadın istese de istemese de bekleme olabilir.

3-      Kadın isterse, erkek istese de istemese de bekler.

4-      Kadın ve erkek ikisi de istemese de beklenir.

Bu son şık hayızda olmuş olur.

Demek ki şartlara göre her dört şık da uygulanır.

Bu şartlar nasıl tesbit edilecek?

İstihsanla tesbit edilecek, ihtilaf olduğunda hakemlere gidilecektir.

مِنْهُنَّ

(MiNHunNa)

“Onlardan kim isterse veya sen kimi istersen.”

Buradaki zamir nereye racidir?

Sana şunları, şunları, şunları helal ettik deniyor. Onlara racidir. Böylece cariyelerin de kısmete dahil olacağı belirtilmiş oluyor. Çünkü buradaki zamirde cariyeler de dahildir. O halde hür kadınlar arasında gece taksim edileceği gibi köle kadınlar da bu kısmete girerler.

Geceler eşit olarak mı yoksa yarıya mı bölüşülecektir?

Beşeri ihtiyaçlar insan hakkıdır. Dolayısıyla nafakada aile içinde eşitlik vardır. O halde kıyas yoluyla gecelerin eşit olarak bölüştürülmesi gerekir. Farklı hüküm olsaydı onları bir zamirde cem etmezdi.

وَتُؤْوِي إِلَيْكَ مَنْ تَشَاءُ

(Va TuEVi EiLaYKa MaN TaŞAEu)

“İstediğini de sana iva edersin.”

“Evy” yuva demektir. Barındır veya bulundur demektir. “Teşaü” kelimesi burada tekrar edilmiştir. İsteyen kadınlar farklı olduğu için tekrar edilmiştir. “Minhünne” tekrar edilmemiştir. Çünkü aynı kimselerdir. İstediğini beklet, istediğini yanına al demek olur. Yanına almak demek, geceyi onunla geçirmek demektir. Gündüz iş yaparken beraber olma ise “iva”ya gitmemektedir. Bu sebeple “iva” kelimesi geçmektedir. Gündüz iş yaparken, hattâ yemek yerken bu sıra sözkonusu değildir. Sefere çıktıklarında gündüzlerin daha fazla olması da diğerlerine bir hak doğurmaz. “İva etme” demek, evde beraber olmak, diğer insanların olmadığı yerde beraber olmak demektir.

Görülüyor ki, herhangi bir işte adalete tam olarak uymak mümkün değildir. Kaba hatları ile adalet tesis edilir. Yoksa her konuda yüzde yüz adil olmak ve gereğine göre iş yapmak mümkün değildir.

Bu kaide çok önemlidir. Bu sebepledir ki hukuk düzeninde tamamen mevzuat ile hareket etmek mümkün değildir. Her hususta amel ederken içtihada gerek vardır. İçtihatla bu kadar yeter denir. Uygulayıcılar içtihatları ile uygulanamaz olan mevzuatı içtihadı ile tevil edebilirler. Biz de başkalarını içtihatlarından dolayı suçlayamayız.

Millî Görüşçülerin verdikleri tavizler vardır. AK Partililerin verdikleri tavizler vardır. Bize göre çok yanlış yapıyorlar. Biz de başka sahalarda taviz veririz. İçtihatlarımızdan dolayı birbirimizi suçlayamayız. Yine bundan dolayıdır ki hakemler mevzuata değil icmalara bağlıdırlar. Eğer bir hususta icma varsa, onun aksine karar veremezler. Ama içtihatlara aykırı kararlar alabilirler. Bu kendi içtihatları olabilir.

Fıkıhçılar gecelerin taksiminde cinsi ilişkide eşitliğe gerek yoktur demektedirler. Bu âyet onların bu içtihatlarını teyit etmektedir. “Tü’vî” denmiş olması bunu ifade eder. Aynı yerde tek başına bulunmadır. Bunun dışında eşitlik sağlanamaz. Dolayısıyla birlikte olmanın hükümleri tarafların içtihatlarına kalmış olur. “Ev Tü’vî” denmemiş de, “Ve Tü’vî” denmiştir. Her ikisi birden yapılacaktır. Bekletilen ileride iva edilecektir. Bundan dolayı “iva” “irca”nın alternatifi değildir. Bu da bizim verdiğimiz mânânın isabetini ifade eder.

وَمَنْ ابْتَغَيْتَ

(Va MaN iBTaĞaYTa)   

“Kimi ibtiga etmişse.”

Yukarıda “Men Teşau” denmiş, burada “Men İbtegayte” denmiş; birinde muzari, diğerinde mazi sigası kullanılmıştır. Burada “Men”i şart edatı olarak alırız ve cevap cümlesini yalnız buna hasrederiz. Mazi sigası muzari anlamına gelmiş olur.

“Ahmet gelecek; Mehmet de gelirse ayrı ayrı odalarda yatırın” cümleniz beliğdir. Birinin geleceği kesindir, diğerinin ise gelip gelmeyeceği kesin değildir.

Bundan önceki iki “Men Teşau”da kesinlik vardır. Ya bekletiyor ya da birlikte bulunuyorsunuz. Geceleri bölüşme emredilmiş olduğuna göre şart sigası getirilmemiştir. Burada ise şart sigası getirilmiştir. Bu şunu ifade eder. Sırası gelmemiş olsa da, gecesi olmasa da cinsi ilişki kurabilir. Yani gece birisine tahsis edilmişken, bir ara ayrılıp diğer kadınlardan istediğine gidebilir. Bu adaleti bozma değildir. Yani birisinin yanında iken diğerine arzu duymak demek olmuş olur.

Medeni kanunumuzda bir kural vardır. Bir hakkın sırf gayrını izrar edenin istimalini hukuk himaye etmez. Adalet gözetilirken birinin zarara uğramaması gözetilir. İyilikte adalet olmaz. Yani siz birine bir iyilikte bulundunuz, başkasına da bir iyilikte bulundunuz. Ona ne kadar iyilik yaptıysanız bana da o kadar yapın denmez. Böyle bir kuralı kabul ettiğimiz takdirde, ineklerin insanlara, koyunların pirelere eşit olması gerekirdi.

Demek ihsan ve adalette de bir sınır vardır. O halde eşlerin hepsine eşit davranacağız diye birine zarar vermeyen bir iyiliği diğerine yapamayız anlamına gelmez. Bu yalnız eşler arasındaki adaletin kuralı değildir. Evdeki kadın-erkek, köle-hür kim varsa, onlar arasında adaleti gözeteceğiz ama adaleti gözeteceğiz derken  adalet işkenceye dönüşmemelidir.  

مِمَّنْ عَزَلْتَ

(MinMan GaZaLTa)

“Azlettiğin kimseyi ibtiga edersen.”

“Azlettiğin” dışarıda bıraktığın kimse demektir. Yani gece nöbeti kendisinde olmayan demektir. Beklettiğin veya sırası kendisinde olmayan kimse demektir.

“Azl” kelimesi uzak durma, uzak kalma demektir. Meniyi rahme akıtmayıp dışarıya akıtma da azl olarak kullanılmaktadır.

Burada ilk verdiğimiz mânâ şudur. Gece kendisiyle beraber olmadığın hanımlardan birisiyle birleşmek istersen, sende bir cunah yoktur. Burada genel bir kural ortaya konmaktadır. Cinsi ilişki kurmasa bile, bir kadının yanında olması onun payını yerine getirmesi demektir. Gecenin bir kısmında gecelediği kadından ayrılıp öbür kadınlardan biri veya daha fazlası ile ilişkide bulunmaya bu âyet helallik getirmiştir. Genel tüm sosyal hayatta düzen buna göre oluşacaktır. Tercih söz konusu olduğunda, daha verimli olmak şartı ile tercih yapılabilir. Cinsi ilişkide bulunmadan yanında daha fazla zamanın değerlenmesidir. İhtiyaçtan fazlası da değersizdir. Bu sebepledir ki gecenin bir kısmını daha değerli olarak öbür eşlerinin yanında geçirmesinde bir mahzur görülmemiştir.

Bir kimse bir tarlayı sürerken, diğeri eğer sera yapacaksa, ona devretmek ve satmak zorunda bırakılabilir. Birisi bir dükkanı 10 bin TL’lik sermaye ile işletirken, bir başkası eğer 20 bin TL koyacaksa, o dükkanı ona devretmekle yükümlü olur. O da 5 bin TL’lik sermayesi olanı çıkarır. İşte burada tercihlik sistemi ortaya çıkar.

Biz bunları istihsanla yapıyorduk. Şimdi Kur’an’da delilini bulmuş oluyoruz.

Kur’an’da konan hükümler birer misaldir. Siz onun illetini bulacak ve hükmü koyacaksınız. Buradaki hüküm şudur; ehveni şerreyn ihtiyar olunur. Mecelle’de bu kural vardır. Burada ise ahseni hasaneyn ihtiyar olunur denmiş olur.

فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكَ

(Fa LAv CuNAvXa GaLaYKa)

“Sana cunah yoktur.”

“Cunah yoktur” kelimesi üzerinde başka yerlerde durulmuştur. Mübahtır anlamına geldiği gibi bunu yapman gerekir anlamına da gelir.

Kadınlar kocaları ile olmayı isterler ama kadınların cinsi ilişki arzusu erkeklerden daha azdır. Uygun yaşta ve durumda olanların ise arzuları fazla olabilir. Bu hususta kadınların eşitlik içinde muamele görmeleri yanlıştır. Hayızlı iken kadını terk etmek hatalı olabilir. İnsan sıkıntıda iken bir yakınlının yanında olmasını ister. Bu esnada cinsi ilişki de kurmaması demek hem kendisine hem de diğer eşlere zulüm olur. Burada azlin meşruluğu da istidlâl edilebilir. İlkahtan sonra çocuğu aldırmak cinayettir. Ama ilkahı önlemek ise haram değildir. Bu takdirde bu âyetin mânâsı cinsi ilişki kurmak istediğin ama çocuk yapmak istemediğin kimse ile ilişki kurmanda bir cunah yoktur anlamı çıkmış olur. Azl burada döllenmeyi önleme mânâsındadır ve çukurdan gelmeye benzer şekilde mecazidir. Azletmenin bir mânâsı da gece sırası kendilerinde olmayanlardan ayrı durma anlamında olduğu gibi çocuk yapmama kararı da azldir. İki taraf da rıza gösterirse azl meşru olur. Yani çocuğu iki taraf yapmak istemezse azl caizdir. Muta nikahında birinin istememesi yeterlidir. Cariyede ise yalnız erkek tarafının istememesi yeterlidir. Kadının istemesi azli meşru kılmaz.

ذَلِكَ

(ÜAvLiKa)

“Bu”

Burada işaret edilen nedir?

Bu ism-i işarettir ama zamir yerine geçmiştir. Uzakta müfret bir şeye işaret etmedir. Bundan önceki cümlenin mânâsıdır. Erkeğin gecelerini bölüştürmesi ile olan hükümlerdir. Yani onlara işaret edilmektedir. Herkes kendi hakkını almada hak sahibidir. Ancak kimse başkasına zarar vermediği gibi başkasının fazlalığını da dava edemez.

Burada “ve” harf-i atfı olmadan ifade edilmiştir. Çünkü bu yukarıdaki hükümlerin hikmetini anlatmaktadır. “Bu” kelimesi mübtedadır. Haberi “ednâ” kelimesidir.

أَدْنَى

(EaDNAv)   

“Bu ednâdır.”

“Ednâ” en azı veya en yakını anlamına gelir. Daha fazlası yapılabilir ama en azı budur denmiş olur. Hükümlerin ya üst sınırı yahut alt sınırı belirlenerek söylenir. Yahut her iki tarafa sınır konur. Aralığın sıfır olduğu hükümler çok azdır. Burada en azı budur derken eşler arasında adaletin tesisi için en azı budur demektir. Geceler bölüşülecek, sıranın tesbiti zaman zaman sırada değişiklik yapma, sırası gelmiş olanın sırasında da başka işler yapılabilir şeklindeki hükümler, adalet ve eşitlikte ifrata gidilmemesi hükmü, adalet için asgari hükümlerdir. Her şeyin vasatı uygundur. İfrat ve tefritten kaçınılmıştır.

Bu âyette Batılıların tolerans dedikleri, Osmanlıca’da müsamaha olarak adlandırılan serbestlik sınırı tarif edilmiş oluyor. Bu kelime Kur’an’da yoktur. Bu mânâda başka kelimeyi arayıp bulmamız gerekecektir.

“Ednâ” “En”li cümleye muzaftır.  

أَنْ  (EaN)   “-mesi”

Masdar “En”idir. Üç fiili masdar yapmaktadır. Gözün aydın olması, üzülmemek ve gönlü hoş olmaktır. Bunları masdar yapar ve cümleyi ednaya izafe eder.

Yukarıda anlatılanlar hep kadınların iyiliğinedir. Hukukçular çok evliliğin kadınların hukuku için konduğunu ifade etmişlerdir. Kur’an burada bu hukuku ortaya koyuyor.

Aile ile bütün hukuk kadınların haklarını korumak içindir.

Zina yasaklanmıştır. Erkek evlenmeye zorlanmıştır.

Evlenmek demek kadının hizmetçisi olmak demektir. Serbest ilişkinin yasaklanması kadının hukukunu korumak içindir. Nafaka ve mihir mükellefiyeti kadın hakkı olarak teşri edilmiştir. Çok evlilik de bütün kadınlara koca yani hizmetçi bulmak içindir.

İşte, burada “ednâ” deyip ondan sonra kadın hukukunun sayılması, tüm aile hukukunun kadın hukuku olarak ele alındığının delilidir.

تَقَرَّ أَعْيُنُهُنَّ

(TaQarRa EaGYuNuHunNa)

“Aynları takarrur etsin diye.”

Türkçede ‘gözün aydın olsun’ derler. Sevinesin, yararlanasın, mesut olasın demektir. Arapçada bu bir deyimdir. Karar kılmak demek, bir merkez etrafında olmak, dengeyi korumak demektir. Tam hareketsiz olduğunuz zaman cansız bir varlık olursunuz. Hareketinizi bir merkez etrafında yaptığınızda hem yeriniz olur hem de hareketiniz olur. Nasıl güneşin çevresinde dünya dönmekteyse, siz de kendi merkeziniz çevresinde dönüp durursunuz. Başınızı sağa ve sola çevirerek çevrenizde aradığınızı bulunca da artık başka tarafa bakmazsınız.

İşte, Arapçada insanın özlediğine ve istediğine kavuşup da başka birini aramayacak hâle gelmesini gözlerin takarruru şeklinde ifade etmektedir. Hanımların tatmin olup başka yerlere gözlerinin kaçmaması için önce sıra ile onlarla geceleri geçirmek gerekir. Ancak bunun sıkıntı oluşturmaması için çok katı kurallar içine de konmaması icap eder.

Demek ki gözün kararlı hâle gelmesi için maddi ihtiyaçların karşılanması gerekir. Maddi ihtiyaçların karşılanması yetmez, insanın üzülmemesi ve hoşlanması gerekmektedir.

وَلَا يَحْزَنَّ

(Va LAv YaXZanNa)

“Mahzun olmasınlar diye.”

İnsan dünyada maddi ihtiyaçlarını giderdiği zaman bedeni rahat eder, sağlığa kavuşur, doyumlu hâle gelir, yeni bir şey aramaz. Biyolojik yapı budur.

Bu ihtiyaçları insan açlık, susuzluk, soğuk sıcak, cinsi arzu gibi maddî hislerle duyar. Tatmin edince de doyar. Fazlasını istemez.

İnsan sadece biyolojik varlık olsaydı bu durum burada biterdi. Ama insan aynı zamanda sosyolojik varlıktır, sosyolojik ihtiyaçlar duyar. Bu ihtiyaçların başında çevrenin kendisine saygı ve sevgi göstermesi gelmektedir.

İnsan eğer kendisini dışlanmış görürse üzülür. Kendisinin aşağılanmasına dayanamaz. Bazen kızarak karşılık verir.

İşte, sosyal ilişki karşılıklı davranışlardan doğan duygularla oluşur. Sevgi, nefret, korku, hırs insanlar arasında dengeyi oluşturur. İnsan bu ilişkide sevinir veya üzülür.

Bir erkeğin eşleri ile ilişkisinde ve eşler arası ilişkilerde maddi ihtiyaçlar karşılandığı gibi birbirleri ve kocaları arasında soğukluk ve nefretin doğmaması için gerekli hukuk sistemi doğmalıdır. Bir de herkes razı olmalıdır. Yalnız mahzun olmaması da yetmez.

Demek ki, öyle bir aile tesis edilmelidir ki, aile içinde maddî ihtiyaçlar adalet içinde giderilmelidir. Ayrıca fertler kendilerini itilmiş hissetmemelidirler. Anne babanın çocuklara farklı davranması onları en çok üzer. İşçiler de böyledir. Bu bakımdan davranışlardaki farklılık eşlere de izah edilmelidir.

وَيَرْضَوْنَ

(Va YaRWaVNa)

“Ve razı olmalarının ednâsıdır.”

“Razı olmak” demek, eşini sevmek ve memnun olmak demektir.

Eşler arasında mümkün olan adaleti sağlar ve onların da görüşlerini alırsan, onlar birbirlerine de sevgi ile bakarlar.

Burada anlatılan topluca yaşayan ve topluca çalışan insanlar arasında sağlanması gereken adalettir. İnsanlar kendilerini farklı görürler ve üstünlükleri sebebiyle özel muamele görülmesini beklerler. Ayrıca bazı kimseleri aşağı görürler, onlara kendilerine verilen hakkın tanınmasını istemezler. Yeryüzünde sınıflar her zaman böyle doğmuştur. İnsanlar insan olarak eşittirler. Dolayısıyla herkes insanlık haklarında eşittir. Ancak insanların ihtiyaçları farklıdır, imkanları farklıdır. Bu durumda da farklı hak ve görevler yüklenirler. Farklı durumları dışında farklı çalışmalar gösterirler.

İşte burada ihtiyaçlara göre bölüşmek ve yapılan işlere göre farklı karşılık istihkak etmek de yine adaletin gereğidir.

Bu âyet eşlerle olan ilişkileri de düzenlenmektedir. Aynı zamanda birlikte yaşayanlar ve birlikte çalışanlar arasında da düzenleme yapmaktadır.

Önce işler nöbetleşe yapılacaktır. İnsanlar eşit zamanlarını harcayacaklardır. Ancak nöbet tutarken güçlerine göre işler yaptırılmalıdır. Burada da güçlü olan ağır iş yaptığı zaman daha çok karşılık almalıdır. Denge böyle sağlanmalıdır.

Diğer taraftan ihtiyaçlara göre bölüşme yapılmalıdır. Kişi kendi fazla kazancından kendisi istediği gibi harcama yapabilmelidir. İhtiyaçların tatmininde sınıf farkı olmamalıdır. Nöbetlerin uzunluğunda da fark olmamalıdır. Ancak çalışırken ücretler farklı olabilir; olmalıdır da. İhtiyaçları gidermede insanlar arasında fark yapılmamalıdır.

Subaylar ayrı, astsubaylar ayrı, erler ayrı yemek yememelidirler. Giydikleri elbiselerin kumaşları aynı olmalıdır. Sivil hayatta kendi imkanları ile farklı elbiseler giyebilir, farklı yemekler yiyebilirler. Ne var ki bu da meşru kazanca dayanmalıdır. Ya kendisi çalışıp kazanmış olmalıdır, ya da yakınlarından miras olarak kendisine intikal etmelidir.

بِمَا آتَيْتَهُنَّ

(BiMAv EaTaYTaHunNa)  

“Kendilerine ita ettiklerim sebebiyle.”

Burada “Bimâ Âteytehunne” denmektedir; yani kendi imkanlarından dolayı farklı yaşamaları hususunda başkan sorumlu değildir. Herkes kendi hayatını kendisi yaşar ve hukuka karşı, hakemlere karşı sorumludur. Başkan, başkan olarak verdiklerinde bu dengeleri gözetmelidir.

Burada sadece vermekten bahsetmektedir, davranmaktan bahsedilmemektedir. Oysa başta açıklarken gecelerin taksiminden bahsetmekte idi.

“İta” kelimesi hizmetleri de veya metayı da içerir. O zaman nâs’sa hepsini içermiş olur. Eğer ita kelimesi bu içermeyi yapmıyorsa, o zaman kıyasla içermiş olur.

Âyettin yarısında bir taraf asıl alınmış, diğer yarısında ikinci taraf asıl alınmış, böylece illetle ifade genişletilmiş olmaktadır.

Başkan bir taraftan nöbetlerle yapılan işlerde, diğer taraftan malların bölüştürülmesinde dengeleri gözeterek hareket edecektir. Böylece bu âyet bir ekibin yönetim şeklini öğretmektedir.

كُلُّهُنَّ

(KülLüHünNa)

“Hepsinin.”

Burada “Küllü” kelimesi hem ötreli hem üstünlü okunmaktadır. Ya verdiklerinin mef’ulü olmakta veya “razı olsunlar”daki “vav”ın bedeli olmaktadır. Her iki kıraat da mütevatir kıraattir. Dolayısıyla her iki mânâ da doğrudur. Hepsine verdiklerinde öyle ver ki, orada gözleri takarrur etsin, mahzun olmasınlar ve razı olsunlar. İstisnai olarak verdiklerin eğer bir hikmeti mebni ise o zaman onların isteklerini yerine getirmen gerekmez. Yani ortak olarak birlikte kendilerine verilenlerde denge gözetilmelidir. Hedef olarak onların ihtiyaçlarını gidersin, onları üzmesin, onları sevindirsin.

Merfu yani ötreli okunduğunda mânâsından onların hepsi birden razı olmalıdırlar.

Mesela peygamber îlâ yapmış, bütün kadınlardan uzak kalmıştır. Hepsine eşit muamele edince hepsi birleşmiş ve eş olarak kalmayı tercih etmiştir.

Boşanma zor olduğunda kadın, ‘kocam nasılsa beni boşayamaz’ diye etmediğini bırakmaz. Oysa tek taraflı boşama imkanı sağlanırsa, ileri gidersem beni boşar diye eşine karşı mesafeli davranır, saygılı olur.

Erkeklerin kadınları istismar etmesini önlemek için de mihir konmuştur. Kadın mihir alır ve ayrılır. Böylece denge oluşturulmuştur.  

Demek ki, gerek aile yapısında gerekse birlikte çalışma zamanlarında denge daima korunmalıdır. İşveren işçiyi çıkaramıyorsa, işçi de istediği zaman çıkamıyorsa, o işte denge oluşamaz. İşçi bir işverenle anlaştığı zaman, beni işten çıkarırsan bana 10 bin TL tazminat vereceksin der. Emekli olursam da bu tazminatı alacağım der. Ama ben ayrılırsam tazminattan vazgeçeceğim der. Bu anlaşma mihre benzer anlaşmadır.

وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي قُلُوبِكُمْ

(Va elLAHU YaGLaMu MA FIy QuLUvBiKuM)

“Allah kalplerinde olanı bilmektedir.”

Burada erkek çoğul getirilerek hitap etmiştir. Başkan ile kadınlar birlikte muhatap alınmıştır. Yani buradaki nebi vahiy alan nebi değil, başkan veya sorumlu olan nebidir.

Buradaki “Allah” da kâinatın Rabbi olan Allah’tır. İçinizde olanı O bilmektedir.

Bunun anlamı şudur ki, hak ve görevler bölüşülürken kişilerin davranışlarına bakılır. İçlerindeki duygulara göre kendilerine muamele yapılmaz. İçlerindeki duygu ve düşüncelerin hesabını Allah görür.

Buradaki “kalb”den murat insan beynidir.

“Ve” harfi ile atfetmesi yeni hüküm koymasıdır. O da zâhire göre hükmetmedir, zâhire göre karar vermedir. Bu konu da çok açık şekilde Hazreti Muhammed tarafından ifade edilmiştir; “Biz zâhire göre hükmederiz.” demiştir.

Demek ki zâhire göre hükmetme yalnız hakemlere ait bir husus değildir. Yöneticiler de zâhire göre karar verirler. Mesela, bir kimse ‘ben hastayım’ derse, onun hasta olmadığını iddia eden ispat eder. ‘Ben hastayım’ diyene hasta olduğunu ispat külfeti yüklenmez.

وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَلِيمًا(51)  

(Va KAvNa elLAHu GaLİyMan XaLIyMan)  

“Allah alim ve halim bulunmaktadır.”

“Allah” lafzı burada izhar edilmiştir. Bundan önce Allah’tan kasıt kâinatın Rabbi olan Allah idi. Burada ise O’nun halifesi olan topluluktur. Topluluk kayıtlar tutarak zâhirini bilir hâle gelir. Bunun için “alim” ve “halim” kelimeleri nekre gelmiştir. Başka bilenler de vardır demektir.

“Alim” kelimesinin buradaki mânâsı, kayıtların tutulması ve kayıtların halka açık olması ile açıklanır.

“Halim” kelimesinin topluluktaki uygulaması acaba nedir ve nasıldır? Halim kelimesi Kur’an’da Allah’ın sıfatı olarak getirildiği gibi insanın sıfatı olarak da getirilmektedir. Gafur ile şekur beraber getirilmektedir. “Hilm” kelimesi rüya anlamına da gelmektedir. “Halva” ile akraba bulunmaktadır. “Nimet” maddî imkanlardır. “Rahmet” manevi saadettir. “Hilm” ise çocuğun süt emdiği zaman duyulan zevktir ve beslenmedir. O halde hilm maddi ihtiyaçların aynı zamanda zevk içinde giderilmesidir.

Bu nasıl sağlanır?

Kişiye faizsiz kredi verirseniz iş yapar. Sizin bir zararınız olmaz. O ise çalışarak kazanmış olur. Bu kazanç ona zevk verir. Oysa ücret verirseniz o ona sıkıntı verir. Çünkü kendisinin ücreti hak edip etmediğini bilemez. Bu sebepledir ki kişiler hür olmalıdır. Kendi çalışmaları sonunda başarılarına göre mükafata nail olmalıdırlar. İşte bu hilmdir.

Bir ağaç dikersiniz, beş on sene sonra size meyve verir. O ağaçtan meyve yemek başkadır, çarşıdan meyve yemek başkadır. İki oğlunuz olsa, birini siz büyütseniz, evinizde 15 yaşına gelse; biri de kaybolsa, başkaları büyütse, sonra bulsanız; iki çocuğunuza karşı olan duygularınız bir olmaz. İşte bu fark hilmdir.

Birlikte yemek yeme, birlikte eğlenme, birlikte sıkıntılara göğüs germe insanlar arasında hilmi doğurur. Hilm bir tür sosyal duygulardır. Ailede birbirine bağlı olanların arasında doğan duygulardır. Bu duyguların oluşması dengenin gözetildiği bir toplulukta yaşamakla mümkündür.  

Bu nasıl sağlanacaktır?  

a) Önce insanlar ocak içinde yaşayacaklardır. Ocak başkanlarının adil davranışları ile hilme kavuşacaklardır.

b) Sonra bir bucak içinde çalışacaklardır. Hep birbirlerini tanıyan insanlar birlikte iş yapacaklardır. Bucak merkez aşireti onlar arasında adaleti sağlayacaktır. Böylece insan kendisini tanıyan ve bilen insanlarla yaşadıkça hilme ulaşır.

c) Aralarında çıkan nizaları kendilerinin seçtiği hakemler çözecektir. Kendi düşen ağlamaz kabilinden, kendi hakeminin verdiği karar onu tatmin eder.

d) Dayanışma ortaklıkları içinde kendisini huzur içinde hissetmektedir. Sevdikleri ile beraber olmaktadır.

İnsan bunları istediği zaman değiştirebilmektedir. Böylece boşanmadaki kolaylık benzeri kolaylıkla insan topluluğuna bağlı bulunmaktadır. Burada topluluk mensuplarının maddî ihtiyaçlarını giderecektir. Onları üzmeyecek ve onları razı edecektir.

İşte böyle bir topluluğun oluşma yollarını Kur’an anlatmaktadır.

Kur’an’daki tüm emirler ve tüm yasaklar hep bu amaçla emredilmiş ve yasaklanmıştır.

Aşiret başkanlarının görevleri, şeriatın emrettiği bu hükümleri halka öğretmek ve uygulamalarına nezaret etmektir.

İnsanlar acaba lâik İlâhi düzeni terk edip kendileri lâik düzeni neden istiyorlar?

İslâm düzeninde lâiklik vardır ama İslâm düzeni lâik bir şekilde oluşmamaktadır, Allah’ın öğrettiklerinden oluşmaktadır. ‘Hayır’ diyorlar, ‘biz dini devlet işleri ile karıştırmayız’ diyorlar. Neden? Çünkü İslâmiyet’te gerçek lâiklik ve gerçek demokrasi vardır, insanların ezilmesi ve sömürülmesi yoktur.

Eskiden kölelik vardı. Genel olarak ilkel bir şekilde yaşayan insanlar esir alınır ve uygar toplulukta saadet içinde yaşarlardı. Sonra azat edilir ve serbest bırakılırlardı. Ne var ki evlerine dönmek istemezlerdi. Çünkü yeni hayat onlar için daha iyi olurdu. Yani insanlar köle olmayı bazen hür olmaya tercih ediyorlarsa, o şekilde yaşamalarına izin vermeliyiz. Eğer kadın kocasına hizmet etmekten zevk alıyorsa, varsın hizmet etsin; biz neden mâni olalım?

Hukuk sadece eşit kaba kurallardan ibarettir ama hayat hukuktan ibaret değildir. Allah adaletin yanında ihsanı ve itayı da emretmiştir. Böylece insanlar arasında meveddet ve muhabbet oluşmuştur.

Bir başkan aşireti yönetirken öyle kurallar koymalı ve davranışlarda bulunmalıdır ki, herkes kendi hâlinden razı olmalıdır. Bunu sağlamanın yolu hicret demokrasisidir. İnsan sevdiği kimselerin yanında olmak ve sevilmek şartı ile pek çok sıkıntılara katlanır.

***

لَا يَحِلُّ لَكَ النِّسَاءُ مِنْ بَعْدُ

(LA YaXılLu LaKa elNıSAEu MiN BaGDu)  

“Sana bundan sonra nisâ helal değildir.”

Burada “Ke” harfi genel alınsa ve ifade de mutlak olarak yorumlansa, bundan sonra yani bu âyet nâzil olduktan sonra sana hiçbir kadın helal olmaz. Yani mevcut eşlerin de helal olmaz demek olur. Bunun böyle olmadığı bundan sonra gelen onlardan zevceleri değiştiremezsin ifadesi, bu ifadenin tahsis edilmiş âm olduğunu gösterir.

Burada helal olmazdan maksat, yeni kadınlarla nikahlanman helal olmaz demektir. Yoksa eski nikahlı kadınlar sana helal olmaz, onlarla beraber olamazsın demek değildir.

“Leke” kelimesi takdim edilerek sana helal olmaz, yoksa diğer mü’minlere helal olmaz anlamında değildir. Yani buradaki “sen” “min duni’l-mü’minin”dir. “Haliseten Leke”deki “Leke”dir.

“En-Nisâ” marifeli çoğuldur. Menfiden sonra marife olarak gelmiştir. Ahd içindir. Şimdiye kadar evlenmesi sana helal kılınmış ama evlenmediğin kadınlarla yeniden onlarla evlenmek helal olmaz. “Sana nikah helal değil” demeyip, “nisâ helal olmaz” demenin mânâsı şudur. Daha evvel evli olup da boşamışsa veya bundan sonra boşarsa, onlarla tekrar evlenmelerine izin verilmiş bulunmaktadır. Bunun için “nikah helal olmaz” denmiyor da, “nisâ helal olmaz” şeklinde ifade ediliyor. Bir de eşlerin tamamı boşar veya ölürlerse o  zaman evlenmesine izin verilir. Çünkü marife cem istiğrakı eksik içerir.

Burada üzerinde asıl durulacak husus “Min Ba’du” kelimesidir. Kelimenin sonundaki ötre bir hazfı ifade eder. “Min ba’di hazihi ezvacike” anlamında olabilir. Yani bu eşlerinden sonra evlenmen caiz değildir demek olur.

Bu âyetin nâzil olduğu zaman Hazreti Muhammed için bir mânâ ifade eder.

Ama bizim için ne mânâ ifade eder?

Belli evliliklerden sonra artık başkanın evlenmesi yasaklanıyor.

Bu yasaklanan durum nedir?

Başkanlar için söyleniyorsa bu durum nedir?

Hazreti Muhammed için söylenmişse bize nasıl üsve olacaktır?

İşte üzerinde düşünülmesi gereken husus budur.

Kur’an’da bu hususta bir hüküm konmadığına göre bu yasaklama durumu topluluktan topluluğa değişecektir. Eşlerden biri veya ilmî veya dinî şura üyelerinden biri hakemlere giderek hakemlerden artık evlenmesinin caiz olmadığına karar aldırabilir.

Şöyle ki, başkanların evliliği özel statüye tâbidir. Aşireti kuracak olan eşi ile beraber kuracaktır. Dolayısıyla kendisine yönetimde yardımcı olacak eşlerle evlenmeleri için özel hükümler getirilmiştir.

Yalnız başkan değil, merkez bucaklarda ilmî şuranın üyeleri de aynı hükme tâbidir.

Merkez aşiretin üyeleri ve eşleri bucakları yönetecektir. Merkez bucaklar illeri yönetecektir. Merkez iller ülkeleri yönetecektir. Mekke bucağı insanlığı yönetecektir.

İşte, merkez aşiretler aynı uzmanda başkanın şurasını oluştururlar. Ama bir aşiret eğer oluşmuş ve kurulmuşsa artık ocak ve bucak değişmez. Başkanın sağlığında onun yönetimi devam eder. Yahut emekli oluncaya kadar onun yönetimi devam eder.

Artık yeni eş almaları demek, yönetimde sıkıntıların oluşması, huzursuzlukların oluşması demektir. İşte eğer yönetim istikrarı sağlanmışsa yani başkanın başkanlığı kesinleşmişse artık yeniden evlilik yapamaz demektir.

İlmî şura başkanlarını seçtikten sonra onun kimlerle eş olacağına da karar vermiş olur. Yani yalnız başkanı değil, aynı zamanda onun eşlerini de belirlemiş olur. Başkan kendisi de yeni eşleri belirler.

Başkan diğer taraftan merkez bucakları yönetecekleri de atar. Örnek olarak devlet başkanı bölgelere ordu komutanlarını atar. Halk kendi bölgesinde olmayan komutanlardan birine biat eder. Bir komutan % 5 nisbetinde biat alırsa komutanlığı kesinleşir. Bütün bölgelerin komutanları halk tarafından kabul görmüşse, o zaman başkanın başkanlığı kesinleşir.

İşte, başkan kendi başkanlığı kesinleşinceye kadar yeni eşler alabilir. Hepsini boşayabilir. Ama başkanlığı kesinleştikten sonra artık yeni evlilik yapamaz şeklinde içtihatta bulunabiliriz.

Buradaki “Min Ba’du”yu başka bir duruma da bağlayabiliriz. Eğer “Ke” harfi bütün mü’minlere irca edilecekse, o zaman dörtten fazlası ile nikahlanmak caiz görülmez. Dörde kadar evlenmeyi emreden âyette dörtten sonrasının helal olmadığı veya helal olduğu belirlenmemiştir. Ama bu âyet evliliği dörtle sınırlamış olmaktadır. Bu şekilde yorumladığımız zaman başkanın dörtten fazla evlenmesine başlangıçta izin verilebilir. Ama başkanlığı kesinleştikten sonra artık dörtten fazlası ile evlenemez diyebiliriz.

Hâsılı, bu âyet evliliği dörtle sınırlandırmak için yorumlanabilir.

İcma da bu yöndedir.

وَلَا أَنْ تَبَدَّلَ بِهِنَّ

(Va LAv EaN TaBadDaLa BiHinNa)

“Onlarla tebeddül ettirmek helaldir.”

Burada zamir nisadaki kadınlara gitmektedir. O kadınların eşleri iken tebdili sözkonusu olmaktadır. Demek ki o kadınların içinde eşler yoktur.

Marife olarak gelen nisâ ahd içindir, istiğrak için değildir.

Diyelim ki, bir başkanın üç karısı varken başkanlığı kesinleşti. Artık dördüncü eşle evlenemez. Birini boşayıp da başkası ile evlenemez. Bu hüküm başkanın başkanlığının kesinleşmesi içindir. Başkanın bir eşi dahi yoksa onun başkanlığı kesinleşmez demektir. Bekar başkanın başkanlığı kesin olmaz demektir. Şura yeni başkan atayarak onun başkanlığına her zaman son verebilir. Hakemler kararı ile de başkanlığına son verilebilir.

مِنْ أَزْوَاجٍ

(MiN EaZVaCin)

“Ezvacdan.”

“Ezvac” burada nekre gelmiştir. Yani başkan için çok eşlilik şartı yoktur. Yahut dörtlü sınır yoktur. En az üç eşi olacaktır da diyebiliriz. Burada ezvac ya “Ke”ye izafe edilmeli idi ya da harfi tarifle gelmeli idi. Nekre gelmesi ve “min” ile gelmesi başka hükümleri içerir.

“Mâ raeytü min raculin” ile “Mâ raeytü min ricalin” arasında ne fark vardır?

“Racülin” dediğinizde kadın erkeklerdir. “Ricalin” dediğinizde türlerdir, cinslerdir. Hiçbir çeşit erkek görmedim demiş olursunuz.

Burada da haram kılınan her çeşit kadındır. Yani bundan sonra toplulukta evliliğe karar vermez. Hiçbir türden birini görmediğine göre hiçbirini görmüş olmazsın. Kimseyi görmediğinde türleri de görmemiş olursun. “Rical”le ifadede tür ibaredir. Fert işareten  öyledir. “Recülin”de fert ibare ile tür işareten öyledir.

وَلَوْ أَعْجَبَكَ حُسْنُهُنَّ

(Va LaV EaGCaBaKa XuSNuHunNa)  

“Hüsnleri seni icab etmiş olsa da.”

Arap gramercileri “Lev” ile yalnız mazide olmayanı ifade eder diyorlar. Kur’an ise “Lev” için bu özelliği ile getirmemektedir. “İn” şartı getirilirse, o zaman cevabın olması veya olmamasına göre hüküm değişir. Ama şartın olup olmaması hükmü değiştirmiyorsa o zaman “Lev” kullanılır. Burada “İn Agcabaka” denseydi, hoşuna gitse sana helal olmaz olurdu.

Gitmese ne olur? Bu husus meçhul olurdu. Belki “Vav”dan dolayı burada o anlam da çıkabilir ama fasih olmaz.

“Hüsn” burada masdardır. Masdarların tekilleri çoğulları, tesniyeleri ve müzekker, müennes olmaları aynıdır. “Hüsn” güzellik demektir, yahut iyilik demektir. Demek ki evlilik yapılırken esas olan hüsn ile talip olunur.

“Lev”in başka mânâsı, asıl olanın aksine denmiş olur. Yani esas olan hüsnünü gördüğün kimseye talip olmadır. Ama artık o kurallar kaldırılmış olmaktadır.

Evlilikte hüsn asıldır. Hüsn hem görünüşteki güzelliği hem de davranıştaki güzelliği içermektedir. Görünüşteki güzellik bir görünüşteki etki ile ortaya çıkar. Davranıştaki güzellik görüşmelerle olur. Bu sebepledir ki evleneceklerin hitbe sırasında buluşmalarına izin verilmiştir. İnsanlar çeşit çeşit yaratılmıştır. Yani birine göre hasen olan başkasına göre olmayabilir. Bu sayededir ki herkes kendine eş bulabilmektedir.

Bilhassa erkekler kendilerinden üstün olan kadınlarla evlenmekten hoşlanmazlar, dolayısıyla onlar için güzel olan kendilerinden daha aşağıda olan kimselerdir. Zenginlikte veya ilimde öyle olanlar onlara güzel görünürler ve öyle evlilikte mutlu olurlar. Kadınlar da aslında kendilerinden daha aşağıda olanlardan hoşlanmazlar. Başkan bilhassa başkanlıkta kendisine yardım edecek, kendisini destekleyecek eşi olmasını ister. Bunu idrak edemeyip kocam hep yanımda olsun diyen kadınlar başkanlara lâyık değildirler.

إِلَّا مَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ

(EilLAv MAv MaLaKaT YaMiNuKa)

“Yeminin mülkü müstesnadır.”

Buradaki istisna nisadan olur. Nisa deyince eşlerle köleler girer. Onlarla nikahlanmak caiz değildir mânâsı çıkar. Yeni köleler sana helaldir anlamı çıkar. Yahut ezvacdan istisna edilir, o zaman da köleleri tebdil etmek caizdir anlamı çıkar. Kölelere mihir verilmeyeceğinden ve satın alınmış köleler de olmayacağına göre savaşta düşen köleler için bu hüküm istisna edilmiştir. Daha evvel zaten ancak Allah’ın savaşta verdiği kölelerle cariyelik hayatı yaşayacağını bildirmiştir. O halde onlardan yenilerini edinme caizdir.

Burada bir hususu işaret etmek gerekir. Yöneticilikte cariyelerin rolü yoktur demektir. Yani yöneticilerin hür eşleri yönetime katılırlar, cariyelerin böyle hakları yoktur.

Burada bir soru ile daha karşılaşırız: Bir kimse cariyesini azad edip kendisine hür karı yapabilir mi? Azatlığı da mihir yerine sayabilir mi?

Genel olarak bunu yasaklamak için bir hüküm bulamayız. Ancak burada bir cariyeyi azad edip hür hâle getirmek demek, yeni zevce almak olacağı için caiz değildir. Yani cariyelerin yönetimde yerleri yoktur. Yasaklandıktan sonra cariyeyi azat edip eş hâline getiremez demektir.

Kuranda “sağ elin mülkü” kavramı kullanılmaktadır. Bunun sebebi, insan insana mâlik değildir. Belki hür insanın eli köle insanın eline mâliktir. Böyle olunca Fatiha’daki ‘yalnız sana ibadet ederiz’ hükmüne zıt olmamış olur.

Bir işletmede yeteri kadar işçi alındıktan sonra, kadro tamam olduktan sonra işveren yeni işçi almaz; eski işçiyi çıkarıp da yeni işçi de almaz. Yani ortaklık kurulurken işletme tam faaliyete geçtikten sonra çalışanlar artık ortaktır. Ancak hakem kararı ile işçi çıkarılabilir, yahut yeni ortak alınabilir. Ortağın ölmesi hâlinde alınacak kimseyi ölenin vârisleri belirler. Ortağın görevi yerine getirmemesi hâlinde diğer ortaklar hakeme giderler ve o suretle ortaklıktan çıkarılırlar. Sorumlu ortak işletmeyi kurarken değişiklik yapma hakkına sahiptir. Ama kurulmuş ve işlemekte olan bir işletmede yöneticinin ortağı değiştirmesi ancak hakemler kararı ile olacaktır. Yeni işçi alma yasağının başlaması işletmenin faaliyete geçmesiyle olmaktadır. İşletme kredisini alma hakkı işletmesini tamamlamış işletmelere aittir. İşte buna da karar verecek kimse girişimcinin kendisi veya dayanışma ortaklığıdır.

وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ رَقِيبًا(52)

(Va KAvNa elLAHu GaLAy KülLi ŞaYEin RaQIyBan)

“Allah her şey üzerinde rakib bulunmaktadır.”

“RaKaBa” başında durmak demektir. Gözetler ve yaptıklarını takip eder.

“Allah her şeye rakibdir, yaptıklarını takip etmektedir.”

Toplulukta kayıtlar tutulmaktadır; evrak kaydı, zimmet kaydı, envanter kaydı, demirbaş kaydı. Bu kayıtlarla bütün işler kontrol altına alınmamıştır. Bu yapılanlar yeterli değildir. Geçen kayıtların gerçek olup olmadığını kontrol eden bir teşkilata ihtiyaç vardır.

Bir taşınmaz mağazasına işletme senedi verilir. Mağaza inşaat malzemesini bu senetle alır ve satar. Bir mağaza verilen işletme kredisi kadar mal bulundurmak zorundadır. Rakip firmaların kontrolörleri gelir ve olması gereken malları sayarlar. Uygun mal çıkarsa murakıplık görevi biter.  Bunlar  soruşturmacılardan farklıdır. Bunların şehadeti mahkemede geçerli değildir. Ancak bunlar gerekirse soruşturmacıları çağırır ve durum tesbitini yaptırırlar.

Başkanın eşleri ile olan ilişkilerinde olduğu gibi; çalışanların çalışmalarını takip görevi ilgilinin rakiplerine aittir. Bunlar tuttukları raporları evrak kaydına gönderirler. Envanter hesabında bir yerde bulunan mallar bellidir. Muhasebeye geçmiştir. Ancak muhasebe sonuçlarının işyerlerindeki stoklara uygun olup olmadığını denetleme ise murakıpların işidir.

Takipçilikle murakıplık aynıdır. Murakıplar sadece tesbit edip kayda geçirirler. Sonrasına karışmazlar. Bilgiyi edinen kişi harekete geçerek soruşturmacılara durumu tesbit ettirir. Sonra da hakemlere gider. Soruşturmacılar hakemlerin karşısında şehadette bulunurlar.

Yirmi beş (25) Genel Hizmet vardır. Kişiler veya işletmeler karşılaştıkları sorunları bu hizmetlere çözdürürler. Hangi hizmetlerin kimler tarafından yapılması gerektiğine önce başkan karar verir. Buna hakemler nezdinde itiraz edilir. Son karar hakemlerindir.

“Allah her şeye rakib bulunmaktadır.”

Allah kâinatı yaratmış ve düzen koymuş; insanları, cinleri, melekleri ve ruhları görevlendirmiştir. Onlar onun düzenini korumakla görevlidirler. Bunların bu görevlerini yapıp yapmadıklarını da takip etmektedir. Yeryüzünde O’nun halifesi olan topluluklar da O’nun adına kararlar alırlar. Şeriat ortaya koyarlar. Kanunlar yaparlar. Bütçe yaparlar. Kredi bölüşüm cetvellerini hazırlarlar. Buna göre topluluk işleri yürümektedir.

Bütün bunları topluluk takip etmelidir. Bugün Sayıştay vardır; Meclis’in yaptığı bütçelerin uygulanıp uygulamadığını denetleyen bir kuruluştur. Maliye bütçeyi uygular. Denetimini divanı muhasebat yapar. Bunlar aynı zamanda mahkemedir.

Bu yanlıştır. Yargı denetleyen değildir. Yargı kendisine açılan davalara bakar. İcraya karışmaz; denetime de karışmaz. Bugün bunlar netleşmiş değildir.

Bunun dışında kanunlar yapılır, sonra o kanunların uygulanıp uygulanmadığını denetleyen bir merci yoktur. Mağdur olanlar mahkemeye gidebilirler. Birçok sahada dokunulmazlıklar vardır. Mahkemeye de gidememektesiniz.  

Oysa “Adil Düzen”de murakıplar vardır. Bunlar olayları tesbit edip kayda geçirirler. İlgililer olaydan haberdar olurlar. Davacı olanlar soruşturmacılara giderler ve soruşturmacılar tesbit edip hakemlerin huzurunda şehadet ederler. Hakemler de kararlarını verirler. Siyasi dayanışma ortaklıkları hakemlerin kararlarına uymayanları yola getirirler.

İlk insanlar kişilerle yönetiliyordu...

Hazreti Nuh’tan başlayıp Hazreti Muhammed’e kadar gelen peygamberler hukuk yönetimin geliştirdiler...

Şimdi; Kur’an’da kıyamete kadar gerekli hükümler mevcuttur. Her devrin âlimleri gelecek ve yaşanan devrin ihtiyacı olan hükümleri ortaya koyarlar. Şimdi bizim yaptığımız budur. 25 Genel Hizmet ile muasır medeniyetin ihtiyacı olan müesseseleri ortaya koymaktayız, bunların hükümlerini istidlâl etmekteyiz…

Kur’an’dan çağımıza ait hükümleri istihraç ederken usulümüz müçtehitlerin dayandığı usuldür. Hükümler ise çağımızın sorunlarını çözme şeklindedir. Çağımızın sorunlarını bugünkü müsbet ilimlerle tesbit ediyoruz. Çağımızın sorunlarını ise yine çağımızın gelişmiş ileri sanayisi ile çözüyoruz. Yani yeni teknolojiden yararlanıyoruz.

Hazreti Muhammed aleyhisselâm zamanında kıblenin tesbiti metodu başka idi, müçtehitler döneminde başka idi; şimdi de tamamen başkadır.

İlk dönemlerde saat olarak güneşin gölgesi kullanılıyordu.

Sonra su ve zaman saatleri icat edildi, onlar kullanıldı.

Daha sonra sarkaç, daha sonra zemberek saatleri bulundu.

Şimdi de elektronik saatleri kullanıyoruz.

Mesele nedir?

Mesele vaktin tesbiti meselesidir. Bunu günün teknolojisi sağlar. Günün teknolojisinin imkanları ile o meselenin çözümü hassasiyetle sağlanır. Ama zamanın kullanılması işi ise fıkha aittir. Yeni imkanlar yeni ihtiyaçlar doğurmuştur. Uzayda iken akşam namazını kılmak için güneşin batmasını bekleyemeyiz.

Günümüzün sorunlarını müsbet ilme çözdürüyorlar. Bu yeterli değildir. Müsbet ilim insanın ne yapmasına karar veremez. Müsbet ilim nasıl yapmasına karar verir. Onun aracı ise teknolojidir. Ne yapılması gerektiğine ise dinler karar verir. Onun inandırma aracı ise hikmettir, sanattır, vaaz ve nasihattir.

İnsanın nasıl gözü var, kulağı var ve bunların her birinin işleri farklı ise; din ile ilim de böyledir. İşleri ve hizmetleri farklıdır, metotları farklıdır. Biri diğerinin yerine geçemez. Göz sesi duyamaz, kulak ışığı göremez.