ESENLİK ENGELİ
VE ORGANİZASYON ESENLİĞİ
OLARAK ŞİRK
“Yine mi dini konular !?”, olası tenkidine rağmen, insanlık ailesinin esenliğe ulaştıracak bakış açısı; günceli derinden etkileyen fakat “ortalıkta” görünmeyen, mevcudun bağrındaki zıttı olması sebebiyle; şirk kavramını irdelemek gerektiğine inanarak görüşlerimi sunuyorum.
Şirkin iki yüzü;
- İnsanın doğaya yönelik tutumunda şirk,
- İnsan organizasyonlarına yönelik şirk.
Konuyu önce insanın doğaya yönelik tutumunda ele aldım. Evrene ve doğaya ait, ancak onunla var olabilecek insan; kendini ondan ayrı, buyrukçu, alt edici yüzüyle medeniyetler inşa etmesi; doğayı kendinden ayırarak “kullanma”, çabası daima olumsuzluklarla sonuçlanmıştır.
İnsanın bu tutumu, varlığının kaynağına “şirk” koşmasıdır. Memnuniyet verici ki artık, bu anlayışa karşı olan, duyarlı topluluklar oluşmakta, uzlaşıcı seslerini bütün dünyada duyurmaktalar.
İkinci olarak, insanın kendini korumak, geliştirmek için kurduğu organizasyonlara karşı “şirk” ise gerekli, geliştirici olmasıdır. İnsan, kendini, tasarımlarını inşa etmek için kurduğu tüm organizasyonlar; ya güç tekeliyle ya da gücünü birleştirerek oluşmuştur. Yer yüzündeki devletler buna dahildir. İnsan her iki durumda organizasyonlarına eleştiri, öneri, denetim, temsil, yaptırım,.. “şirkleriyle” katkıda, hatta müdahalede bulunmalıdır. Böyle yapmadıklarında organizasyonlar, gemi azıya alıp, kurucu amilleri kendine hasrederek, insana rağmen hükümran olmaktadırlar.
***
Şirk, islam literatüründe Arapça kökenli bir kelime. Allah’a ortak koşma anlamına gelen; Allah ile beraber, O’na denk yada yakınsak başka güce inanmak, ibadet etmek, tabi olmak anlamlarını içeriyor.
Kelamcılar ise “Allah’ın mutlak güçlerinin yaratılan diğer varlıklarda da olduğunu kabul etme,” şeklinde tanımlamışlar.
Şirk kavramının tersi ise antropomorfizm (insan biçimci) olarak kullanılmaktadır. Tüm doğa üstü güç ve varlıkları, insan biçimciliğe indirgeyerek açıklamak ya da kavramak diyebiliriz. Bu husus değinimiz dışındadır.
***
- Evrene karşı “şirk”
Bu kısımda amacım, insanı kuşatan doğaya, evrene; onun işlerliğine, insanın lehte kazanımlar için doğayı bozması, örselemesi, kirletmesi, yer yer imha etmesi yönündeki buyrukçu , bencil tutumunun yanlışlığına değinmektir.
Tıpkı Mevlana’nın açık denizdeki geminin ambarında yaşayan yolcuların, su ihtiyaçları için geminin güvertesinden sarkıtacakları kova ile alacakları suyun yerine, geminin ambarından denize bir yol açma alegorisi benzeri; insanın, yaşama dair ürettiği çözümlerde her şeyle birlikte kendine zarar veren akılsızlığıdır. Bu arsızlığın kaynağı “salt akıl”dır. Aklın doğa ile uyumunu sağlayacak işlerlik, ancak “vicdani akıl” (empatik) ile mümkündür.
Evren, madde, anti madde ve diğer tamamlayıcılar ile kendi içinde bütünlük teşkil eder. Bu bütünlük, bir çok kümülatif işlerliğin gelişimi uyumu ile varlığını sürdürüyor. İnsanlık ta bu kümülatiflik içindedir. Öyle ki yer yüzünün “en akıllısı” olarak, aldığı kararlarla hem türlerini, doğayı ve diğer canlıları yaşamsal olarak etkilemektedir.
***
İnsanlığın en büyük dezavantajı kaygıdır.
Kaygının bir çok türleri var; bazısı doğrudan korku olarak belirirken, bazısı komplekslere uyumlu maskelerle ortaya çıkar.
-Sizce savaşların, yıkımların, sömürünün kaynağı nedir?
-Menfaat, bencillik; güç farkı, akıl üstünlüğü, sömürü…ya da hepsi.
Bunlar yüzeydeki “aysbergin” değişen görüntüleri. Görünmeyen kesim, bir çok faktörden oluşuyor; idealler, ideolojiler, sürgünler, istilalar, inançlar; hepsi sonunda, ters piramit gibi kaygıya ulaşıyor.
Çağımızın vebası olan kanser hastalığı da kaygı kaynaklı hücresel tepkiden kaynaklanmaktadır. Canlıdaki “güvenlik” kaygısı, zihinden hücreye, akabinde hücrenin içinde bulunduğu organizmanın bütünlük örgüsünü kırıp, “firara” ya da “istilaya” sebep oluyor (*). Başta kurulan “işlerlik”, negatif enerjinin sirayetiyle bozuluyor(**).
***
Giz ve merak,
Evrenin bütüncül iradesini anlamak olanaksızdır; dünyanın misafirleri olan bizler, evrensel gizi keşfetme, çözme tutkumuz ne kadar güçlü olsa da arayışımız bitmeyecektir.
Bütün ‘tüme varım’ çabaları, ulaştığı her kavşakta, geldiği yöne indireceği ‘tümden gelimlerin’ ve toplamlarının bütünlüğe dair örneklemeleri de sonuçsuz kalacaktır. Tabii ki akıl, merak, gözlem, deneyim dörtlüsü kesiksiz devam edecek; her keşif, bir öncekinin üstüne bina edilirken; daha ileride yapılacak keşifler, önceki “bilinenleri” şüpheli hale getirecek.
Bu belirlemelerle geldiğimiz nokta, insanlığın dünya gezegeninde güvenli sorunudur.
Evet, genel olarak “güvenli” bir gezegende yaşıyoruz. Bu güvenliğimizi tehdit edecek bir çok potansiyel unsurun içinde ‘yakın tehlike’ yine insandır. Bunun sebebi, insanın kendine, hem türlerine, onu var eden çevreye yabancılaşmasıdır. Oysa yabancılaşma, gerçek dışıdır.
İşte bu yabancılaşma, doğaya ait olan insanın, doğa ve hem türlerine yönelik “ayrılıktan”, ikircikten kaynaklanıyor. İkircik, tereddüt ile bağlantılı bir kelime; kendisini bütünlükten ayrı görme dürtüsü; devamında kronik kendini üstün, yetkin görme hastalığıdır.
İnsan doğa karşısında tek başına neredeyse hiçbir şeydir; ancak, sosyal olup, dayanışma, ortaklaşma kurduğunda aklı işe yarar; yani çevresi ile ne kadar olumlu bağ örerse o kadar kudretli ve etkili olur.
Açıkladığımız anlamda bütünlüğün içinde, birimsel (tikel) “ayrılık” şirk tir; bu gerçekten, kişinin kendine, insanlığa ve varlığa karşı en büyük günahıdır.
***
- Organizasyonlara karşı “şirk”
Bu kısmın özeti; yönetim değil, yönetişimdir; kurulan tüm organizasyonlara kurucuların, zamanla dahil olanların, organizasyonlara aidiyetle (nesne) değil, ortaklıkla (özne) işlerlik kazandırmasıdır. Dini yorumlayan bütün yaklaşıklar bu kapsamdadır. Bu yaklaşımların zıddı olan bildiğimiz ilk tekelcilik MS 325 yılındaki Birinci İznik Konsilidir (***)
***
İnsan beş duyunun üstünde algı ile donatılmış olup; sezgi, ilham, rüya ,.. bunlardan bazılarıdır. Evren her an “kendini” geliştirmeye koyulmuş sonsuz işlerlik olarak varlığını sürdürürken; her yöne çeşitli, tarih yazıcılarını andırırcasına (vakanüvis) frekanslar yaymaktadır. Bu yayılım canlı nabzını andırıyor; çözümü yine varlığın kodlarında mevcut.
Gezegenler, yıldızlar, bulutsular ,..her şey, kendini oluşturan atomların termo dinamik kabiliyetin diliyle konuşmakta, çevresine çevresine mesajlar, kodlar yaymaktadır. İşte insanlık, bu frekanslara açık algısıyla düşünmekte; gözlem ve deneyleriyle kararlar vermektedir.
***
Ali İmran Suresi /3: 41 “Ey Rabbim, bana belirgin işaret ver. dedi. O da ‘Bunun işareti, üç gün konuşmadan işaret ile kendini ifade etmendir. Rabbini çokça an ve sabah akşam teşbih et.’ dedi. “
Fussilet suresi / 41: 53 “Onun hak olduğunu anlayıncaya kadar, belirgin işaretlerimizi onlara ufuklarında ve özlerinde göstereceğiz. Rabbinin her şeye tanıklığı yetmez mi?”
Konumuz bağlamında “kişiye özel veri aktarımı” her zaman, her yerde kişinin niyet ve çabasına göre potansiyel olarak mevcuttur. Şu kadar ki bu veri ve çözümleme sosyal olamaz. Sosyal olması, çevreyi ilgilendirmesi için ölçümlü koşullarda deneme yanılmadan testinden geçmeli; koşullar değiştikçe, sürekli gözden geçirilmelidir. Aksi takdirde, toplumun yoğun denemelerden geçmiş ortak kabullerine karşı durmuş olunur.
***
Bizler “veri sağanağında” deneyimler ile yaşıyoruz. Bu veriler ile deneyimler arasındaki bağıntıyı, yönlendirmeleri çok nadir çözebiliyoruz. Bu yüzden “onlar” vaz geçmiyor ve bize işaretler göndermeye devam ediyor.
Kanıksanmış toplumsal yaşamımız; toplumsallığın en büyük organizasyonu olan devlet aygıtı da böyle işliyor. Kendini oluşturan bireyleri, emeklerini, güvenliğini, refahını sağlamak amacıyla büyük bir güç ve tekel haline geliyor. Bu amaç doğrultusunda organizasyona dahil olacak tüm nesillere, tıpkı evrensel işleyiş gibi hedefler telkin ediyor. Şu kadar ki önceden oluşmuş toplumsal sözleşmeye uymak kaydıyla.
***
Tabii vatandaşların toplam gücünü temsili eden devlet, çoğunlukla kendi hükümranlığında kendine rağmen hiçbir ortaklık (şirk) kabul etmiyor. Böyle bir yönelişi, en hafif ifadeyle kanun dışılık sayıyor.
Diğer taraftan bu organizasyon kendini oluşturan nesillerden daha uzun ömürlü, daha güçlü olduğundan bireylerin iradelerinden giderek bağımsızlaşıyor. İstekli, isteksiz tüm nesillerin değerlerini kendinde topluyor. Kendi hal lisanıyla “madem en üst çatı, koruyucu ve kalıcı benim; tüm miras ve hüküm bana aittir.” diyor.
Bu durumu kamusal olarak telkin eden hükümranlık, “tüm gerçekliği” kapsamı içinde tekeline alıyor. Bireylerin, ailelerin, küçük organizasyonların gerçekliğini kuşatıyor. Bireysel veya sivil toplumun gerçeklikleri, güdümleşiyor.
Görünen o ki sistem her daim “kontrol altında” işliyor. Lakin tıpkı evren ve dünyamız gibi bilinmeyenler daima bilinenlerden daha fazla.
Yapılagelen sınırsız tanımlamalar, aslında toplumsal yönetim, katılım, işleyiş;beceri,hukuk,adalet; sorumluluk,denetim,yaptırım ve teknoloji aşamalarına göre oluşuyor. Bunların tamamı devlet aygıtının tekelinde canlanıyor. Bu tekelin istisnaları da var. Yalnız bu istinalar miktar, süre, koşullar ve geri almanın araçlarıyla tanınıyor.
Kainatın sahibi, nasıl insanların çevre, varlık ile barışçı, uyumlu yaşamasını sağlamak amacıyla her yoldan öneriler, uyarılar iletiyorsa; devlet te Yaradan’a öykünerek buyruklarını kendi kanallarıyla telkin ediyor.
***
Peki doğa, karşılıksız olarak insanlara daima her türlü olanak ve veriyi sunarken; devletler, kendini oluşturan, besleyen, varlığına adanan insanların gelişimine yönelik doğru veriler sağlıyor mu?!
Genel olarak hayır.
Yine soru: bu konuda eksiklik vatandaşta mı, devlette mi?
Cevabı, insanda; insanın en büyük engelli olan kaygı ve zıddı olan bencilliğinde. Bu iki olumsuzluk birbirine bağlı olarak varlığını sürdürüyor. Kaygı belirdiğinde onu bencilik taşıyor; bencillik göründüğünde, kaygı onu taşıyor.
Bunların tedavi “rivayetleri”; iyilikçilerin, barışçıların gündeminde yüzlerce yıldır devam ediyor: Cumhuriyet, Demokrasi, Liberal demokrasi, federal yönetim; “üretim ilişkilerinin çözümü”, “insanın evrensel ilkeler düzeyinde eğitimi”, “yapay zekanın ‘işleri’ ele alıp refah toplumunu oluşturması”, “insanın evrimi”,…
(*) Firar ve istila, zıt kutuplu bileşendir. Biri ezilmenin gıdası, diğeri ezmenin iştahı.
(**) Sirayet; Arapça ‘siraya’, yayılma; ‘sara’, gece dolaşımı; Sirayet, eski Türkçe ‘sır’, porselen macunu; ‘sırı’ balçık bulaştırmak; erimek, sıvının yavaş akması, damlaması. Son tahlilde ezilenlerin ezenlere hizmet yolu ile intikale, giderek galebe çalması.
(***) Roma imparatorluğu topraklarında İmparator l. Konstantin Hristiyanlığın içindeki anlaşmazlıkları gidermek amacıyla oluşturduğu toplantı. Hristiyanlığın bilinen bütün ilkeleri bu toplantıda alınan karar ve duyurularla ilgilidir.