Kırmızı araba düşünmeyin dediğimde kırmızı arabayı düşünürsünüz. Dört duyu organımızla algıladığımız her ileti bizde bir yer teşkil eder. Bize gelen ile bizim algıladıklarımız arasında fark vardır. Ancak temelde bize gelen algı kaynağı neyin üzerinde düşüneceğimizin belirleyicisi olur. Size, duydunuz mu gelen sesi diye sorduğumda, duymak için kulaklarınızı kabartır, o anda duyabileceğiniz seslere odaklanırsınız ve ‘’sesleri’’ değil de ‘’sesi’’ dediğim için tek bir sesi bulmaya çalışırsınız. Böylece, bu durumda, görme duyunuz değil de işitme duyunuz etkindir. Bu sesin hangi ses olduğunu öğrenmek istediğiniz için de artık algılarınız bana açık durumdadır. Sonunda siz sesi bulursunuz ve bu ses sizin deneyiminizde neyi ifade ediyorsa onunla ilişkilendirirsiniz. Burada sizin algılarınızı yönlendirmiş ve neyi düşüneceğinizi belirlemiş oldum. Ancak benim anladığımı anlamadınız. Çünkü harita temsil ettiği arazinin kendisi değildir.
Başarılı temsilciler dünya ile ilgili deneyimlerini düzenlerken kullandıkları temsillerin gerçek dünyadan farklı olduklarını bilirler. Bazı semantik düzeyler arasında ayrım yapmak önemlidir. Birincisi dünyadır. İkincisi kişinin dünya ile ilgili deneyimidir. Bu deneyim, bireyin dünya ‘’haritası’’ ve ‘‘modeli’’dir ve kişiden kişiye değişir. Kişinin deneyimi ya da dünya haritası, modeli veya temsili, dünyayı nasıl algıladığını ve önündeki seçenekleri belirler.
Demek ki algılar, yönlendirilebilir böylece kişiler için seçenekler belirlenebilir. Bundan daha üst bir şey var. Kişilerin dünya haritası ve modeli üzerinde değişiklikler yapmak. Bunu yapabilmek; beceri ister, çaba ister. İnsan bunu kendisi için de yapabilir. Kişinin deneyimleri, dünya haritasını ve modelini oluşturur ve siz bu deneyimleri değiştirdiğinizde bunlar da değişir. Deneyim ise yaşadığınız olaylarla, yaşadıklarınızla ilgilidir. Yani kişinin herhangi bir konu ile ilgili yaşadığı olay yerine aynı konuyla ilgili başka bir olayı yaşatırsanız, artık görüşü ve anlayışı yeni deneyimi üzerinden şekillenecektir. Bu her zaman böyle olmaz. Bu değişikliği yapmak için illaki deneyimlemek zorunda değilsiniz. İkinci yol, yine mevcut deneyimin üzerine yeni bir deneyim koyuyorsunuz ama bunu zihinde gerçekleştiriyorsunuz. Kişinin konu ile ilgili daha önce yaşadığı olay yerine başka bir olayı sanki gerçekte yaşıyormuş gibi düşünmesi de kişinin dünya haritasında ve modelinde değişikler oluşturacaktır.
Günümüzde bu yöntemler yöneticiler tarafından profesyonel bir şekilde kullanılıyor. Dünyayı yönetenler bu şekilde yönetiyor. Filmler, diziler, çizgi filmler, reklamlar, haberler bu amaca hizmet ediyor. Mesela, bir film izlediğinizde orada yaşanan bir olayı yaşamış gibi hissedersiniz, bazen ağlar, bazen gülersiniz.
İnsanlık bilimler konusunda epey ileri seviyeye geldi. Ancak insanlar bu bilimleri gereği gibi takip etmiyor. Sanki insanlar kendilerini bir nehirde suyun akışına bırakmış ve su nereye akarsa oraya gidiyorlar. Bazıları da çok okuyor, araştırıyor, insan bilimini, fen bilimini, toplum bilimini vs. inceliyor ama bilgiye ulaşamıyor. Çünkü bu okuduklarını pratikte kullanmıyor.
Bugün ki Covid19 ile birlikte insanlara yaşatılan deneyimler mükemmel yolunda gidiyor. Bunu yapan akıl gerçekten de bilimi çok iyi kullanıyor. Bir insanın daha önce deneyimlemediği bir deneyimi deneyimlemesini sağlamasını bir yere koyun da milyonlara aynı deneyimi aynı zamanda yaşatmasına bir bakın! İnsanın kendine bunu yapabilmesi o kadar zorken bir başkasının yapması ne kadar da kolay öyle değil mi? Bir insanın bir insana bunu yapması o kadar zorken bir başkasının milyonlara yapması ne kadar da kolay öyle değil mi?
Neden kolay?
Bu akıl çok mu üstün diğer akıllardan?
‘’Evet’’ ya da ‘’Hayır’’ deyin. Bu soruya cevabı siz verin.
Ben bir sonraki yazımda devam edeceğim inşallah.
Mürüvvet Ece Ferah