Ali Bulaç (İSLAMCILIK)

Ne kadar 'milli'?

İslamcı akımlara yöneltilen eleştirilerden biri "milli" olmadıkları konusudur. Bunu iki düzeyde ele almak mümkün: İlki, Türköne'nin Cemaleddin Efgani üzerinden İslamcılığı "Kökü dışarıda bir ideoloji" (19 Ağustos) olarak tavsif edip itibarsızlaştırmaya çalışması. Efgani'yle ilgili ibretlik spekülasyonların patenti şimdiki zamanda M.Şevket Eygi'nin elindedir. Tartışmayı adresinde yapmak lazım. Diğeri "milli" kelimesinin Arapça iştikakı, Kur'an ve Sünnet'teki kullanımı ile fıkıhta kazandığı hukuki muhtevanın tamamen dışındaki kullanımı. Modern ulus devlet inşa etme süreçlerinde, yeni kurulan devletler kendilerine "ulus" inşa etme çabalarının hasılası olarak "millet ve milli" kelimelerini suistimal ve tahrif etmişlerdir; farkında olsunlar olmasınlar bazı Müslümanların da bu anlamda "millet ve milli" kelimelerini kullanmaları, "Ehl-i Kitab'ın kendi kitaplarını tahrif etmeleri, kelimelerin anlamlarını değiştirmeleri"yle eşdeğer bir inhiraf ve tahrifattır. Zira Arapça iştikak, Kur'an ve Sünnet ile fıkıhtaki kullanımıyla "millet" sayısal insan topluluğunu, ulus, kavim, ırk veya etnik grubu değil, "din ve şeriat"ı ifade eder. (Detaylı bilgi için bkz. A. Bulaç, Modern Ulus Devlet, 3. bsm, İstanbul-2007, s. 135-155.) Modern anlamında "milli" olan hiçbir zaman ümmete, halka ve yönetilenlere ait olan değildir. Devletin yönetilenler üzerinde yurttaşlık bağlamında giydirmeye çalıştığı kendi resmi, hukuki, kültürel formasyonudur. Bunun modern zamanlardaki çarpıcı formülasyonunu İtalyan faşizminin babası Mussolini'nin yaptığı sıralamada bulabiliriz: Önce ordu, sonra devlet, arkasından ulus (millet). Yani ordular önce devlet kurar, devletler ulus/millet inşa eder. Türkiye ve İslam dünyasındaki sıralama da öyledir, bütün milliyetçilikler bu şablona uyarlar. Bu anlamda İslamcıların "kökü dışarıda ideoloji"yi temsil etmiş olmaları bu bakış açısının, 19. yüzyıldan kalma ve tamamen "bize özgü düşünce ve ideoloji" zihni alışkanlığının süregelen etkisidir. Bütün ulus devletlere bakın, hepsinin "bayrakları ve milli marşları" vardır, hepsi kendilerine özgü "milli kültür ve kimlikleri"nin olduğunu savunuyor ki, ortak noktaları bu fikri ve zihni kabulü Batı milliyetçiliğinden ortaklaşa iktibas ve ithal etmiş olmalarıdır. İslam'ın menşei bir bölgeye, bir kavme ait değil, ilahidir. Hayrettin Karaman Hoca, "İslamcılığın kökü İslam'dadır ve bitmez" diye bunun güzel bir açıklamasını yaptı (24 Ağustos, Y. Şafak). Bazen milliyetçi refleksler insanı tuhaf savunma mekanizmaları icad etmeye sürükler. Mesela "En iyi Müslümanlık Türkiye'de yaşanır, siz bakmayın Suudi Arabistan ya da İran'ın şeriatle yönetildiklerine" söylemi bunlardan biridir. Bu İslamiyet'i temellük yoluyla başka tür milliyetçiliktir. İslam'ın en iyi yaşandığı yeri tespit etmenin dört kriteri vardır: a) Toplumsal ve kamusal alanda İslami hükümler uygulanıyor mu, uygulanmıyor mu? b) Dini hayat; ibadetler seviyesinde ne kadar yaygın yaşanıyor? Mesela namaz kılma, oruç tutma oranları, camilerdeki doluluk, beş vaktin cemaatle kılınması ve münkerlerin (alkol tüketimi, çıplaklık, faizli ekonomi) alenen işlenmesi vs. c) Tarihten gelen âdet ve geleneklerin ne kadarı İslam'ın ruhuna uygun? Yeni hayat ve oturma biçimleri İslam'dan mı besleniyor, yoksa dış dünya tarafından mı domine ediliyor? d) Ülke; devlet olarak uluslararası camiada kimlerle ittifak içindedir, politik ve jeostratejik tercihlerini kimlerden yana yapmakta ve hangi devletlerle iş tutmaktadır? Bu dört kriteri herhangi bir ülkeye uygulayalım, ortaya çıkacak sonuç İslam'ın ne kadar doğru ve yaygın yaşandığı sorununun da cevabı olacaktır. İslam içinde "milli" olan "dini", yani "İslami olan"dır. Kim İslamiyet'i referans alarak konuşuyorsa bizim için makbuldür, düşünceleri bizim öz malımızdır. Bu açıdan Seyyid Kutup ve Malik Binnebi, Mevdudi ve Ali Şeriati, Muhammed İkbal ve M. Bakır es Sadr, İzzetbegoviç ve Nedvi; Mehmet Akif, Said Nursi, Elmalılı ve Abdurrahman Arslan kadar milli ve yerlidirler. İslamcıların milli olanı, dine ve ümmete ait olan herkestir. Ebu Hanife, Gazali, İbn Teymiye, Şah Veliyullah Dehlevi, Molla Sadra, Mevlana, Ahmet Yesevi, Yunus vd.'nin Türk, Arap, Fars, Kürt olmalarının hiçbir önemi yoktur. Hem liberalizm, sosyalizm ve milliyetçiliklerin neresi "milli" ki, İslami düşünce hasılası "milli" olmasın? a.bulac@zaman.com.tr 03 Eylül 2012, Pazartesi

İslamcılık tartışmasında kim nerede duruyor?

K. Mete Tiryaki,

Milli Gazete, 04 EYLÜL 2012 "İslamcılık" tartışması tam "bitti" derken yeniden başlıyor. Bitmiyor. Velut bir konu.. Herkesin söyleyeceği çok sözü var. Kendi değerlendirmemi başka bir yazıya saklayarak, bu tartışmada kim nerde durdu ona bakalım. Tartışmada üç grup var. BİR: İslamcıyım diyenler İKİ: İslamcı değilim diyenler ÜÇ: Tartışmaya katılan tarafsızlar. Ali Bulaç: Müsademeyi o başlattı. Kesin yargıların havada uçtuğu, gri bölgelerin bulunmadığı "İslamcı" yazılar yazdı. "Bende Müslümanlardanım" diyen herkesin kurtuluş için, "doğru sözlü olmanın" yanında "İslamcı" da olması gerektiği algısını yaydı. Sağlam referanslarla ve yer yer duygusal bir mantıkla savundu görüşlerini. İslamcılığın eksiklerine fazla yer vermemesi, zayıf tarafı olarak görüldü. Hayrettin Karaman: Hep değişimden ve reformdan yana olduğunu burada da gösterdi. İslamcı tabirine sonuna kadar sahip çıktı. İlmi ve cedelde ki tecrübesiyle bu sahipliğin boşluklarını, eksik ve gediklerini iyi kapattı. Hilal Kaplan: İslamcı tabirine cepheden ve direk karşı çıkanlardan. İki yazı yazdı ama iyiydi; muarızların kalabalık ve ağır ağabeylerden olmasına karşın yazıları iyi ses getirdi. Salih Tuna: Bir nalına bir mıhına vurmayı bu konuda da başardı. Şapka çıkardık. Bir de, içimizden, pes dedik. Okuyucu kitlesi silme "Şinasi'lerden" mi oluşuyor diye de işkillendik. Yusuf Kaplan: İslamcılığı savunan en az rahatsız edici yazıları yazdı. İşin özünü ve Müslümanların hassasiyetlerini, kırılma noktalarını iyi analiz etti. İslamcılığın eksik yönünü anlatmada, kimsenin üzerinde durmadığı "Tasavvuf" vurgusu yerindeydi. Lakin derinliğine ve medeniyet algısında ki geniş perspektifine binaen İslamcı kavramına çok fazla anlam yüklemesi tarafgirliğin zaafı olarak algılandı. İsimlere yüklenerek İslamcılığı bir yere yıkma ve müsademede üstün gelme çabası fazla öne çıktı. Etyen Mahçupyan: Sosyolojinin, Siyasetin, Psikolojinin v.s. bilimlerin perspektifinden, "İman" ve "İnanç" merkezli bir hareketi yorumlamaya çabaladı. Saydığım ilimlerin argümanlarını tepe tepe kullanmasına karşın tartışmanın özüne nüfuz edemedi. İslamcılık, siyasal ve sosyopolitik bir hareket olarak bile anlatılsa, "imandan ve inançtan yalıtılmış bir zihinle" alakasız yazıların ortaya çıkabileceğini gördük. Ya da şöyle diyeyim, hiçbir şekilde "Müslüman'ı" bağlamayacak verilerle işi anlamaya çalışmış. Yine de tartışmaya zenginlik kattığı söylenebilir. Mümtaz'er Türköne: Yazılarından "İslamcılıkla ve İslami duyarlılıkla" pek işi olmamış bir akademisyen tavrı aktı sürekli. Ama akademisyenliğinin hakkını verdi. İşe dışarıdan ve "saydam" bakışlarla en güzel o yaklaştı. Etyen Mahçupyan'dan en önemli farkı, değerlendirmelerinde -az da olsa- "iman", "inanç" faktörlerine yer vermesiydi. Ali Bulaç'ı en fazla rahatsız eden eleştirileri Türköne'nin yaptığı kesin. Sibel Eraslan: İslamcı olup olmadığının anlaşılamadığı yazısının sonuna doğru anlattığı anekdotta, her Müslüman'ın bittabi İslamcı olduğunu, hatta olması gerektiğini anlattı. Yazının altıyla üstünü bir türlü birbirine yakıştıramadım. Hüseyin Hatemi: "İslamcılık nedir?" başlıklı yazıyı bile -maalesef- bir yolunu bulup mezhep merkezli bir yazıya çevirmiş. Dediklerinde haklı olsa bile her fırsatta "Şia propagandasını" işin içine sokması hiç hoş değil. Birileri de -istedikten sonra- elbette saçmalayan onlarca Şia müntesibi bulur ve onun üstünden, istediği yazıyı yazar. Hocaya, mevkisi ve yaşı itibariyle bu ucuzluk hiç yakışmadı. Mazlum pozlarına girmeden, daha ağır ve yakışıklı duruş beklemeye devam ediyoruz kendisinden. Halime Kökçe:"İslamcı, bir önerisi olandır." diyerek "en baba, en kestirme tanımı yapan İslamcı" payesini aldı. Tartışmaya daha çok isim katıldı ama şimdilik bunlarla yetinelim. Gelecek yazıda belki o isimlere de değiniriz. Perşembe günü İslamcılıktan ne anladığımı sizlerle paylaşacağım. Yukarıda ki değerlendirmelerde bu konuda hayli ipucu var zaten.

05 Eylül 2012 Çarşamba Mustafa AKYOL

İslam bir ‘sistem’ midir?

mustafaakyol@stargazete.com

Türkiye’nin sıcak ve trajik gündemine rağmen, “İslamcılık” konusundaki tartışma üzerine bir iki söz daha etmekte yarar var. Bunun için de evvela Yeni Şafak yazarı Akif Emre’ye teşekkür etmeye ihtiyaç var. Çünkü kendisi, İslamcılık savunusu yapan son yazılarından birinde, meselenin özüne dair çok önemli bir iddiada bulundu: “İslam, hayatın bütün alanlarını kapsayan bir din/sistemdir” dedi. Bu görüş, İslamcı ideolojinin özüdür aslında. Buna inananlar, saltanat, meşrutiyet, cumhuriyet, demokrasi, liberalizm, kapitalizm vs. gibi bütün “beşeri sistemler”i reddeder, bunların yerine “İslami sistem” getirmek gerektiğini savunurlar. Hatta Akif Emre’nin ifadesine bakarsak, söz konusu “İslami sistem”in siyaseti de aşıp “hayatın bütün alanlarını” kapsaması lazımdır. Eğitimden trafiğe, tarımdan sanayiye kadar, herhalde... Peki ama hakikaten var mıdır böyle bir “sistem”? Mesela, politik düzeyde, “İslami sistem” nedir? İran gibi bir cumhuriyet mi, Suudi Arabistan gibi bir monarşi mi? İlk dönem Medine gibi bir şehir devleti mi? Osmanlı gibi bir imparatorluk mu? Dahası bu “İslami sistem”de yöneticiler nasıl başa gelir? Babadan oğula mı? Seçimle mi? Seçimleyse, bu seçimler hayatta bir kere mi yapılır, dört yılda bir mi? Tek dereceli midir, çok dereceli mi? Yerel yönetimler ayrı mı seçilir? Merkeziyet mi esastır, adem-i merkeziyet mi? Sorular neredeyse sonsuz sayıda artırılabilir. Ama benim vereceğim cevap aynıdır: “İslami sistem” diye bir şey yoktur. “İslam’ın siyasete bakan ilke ve hedefleri” vardır; adalet, güvenlik veya meşveret gibi. Müslüman toplumlar, bu ilke ve hedefleri tarih içinde farklı biçimlerde hayata geçirmeye çalışırlar. Bunu yaparken de, kendi “örf”lerini devreye soktukları gibi, başka medeniyetlerin birikimlerinden de yararlanabilirler. Bizim son iki yüzyıldır, anayasa, yasama meclisi, milletvekili seçimi gibi demokratik kurumları Batı’dan aldığımız gibi... Açılan makas Buradaki kısır döngü şu ki, biz bunları dediğimizde, İslam’ın “hayatın bütün alanlarını kapsayan bir sistem” olduğuna inanan İslamcılar, bunu “dinin bir kısmını terk etme” teklifi olarak anlıyorlar. Hatta Kemalizm’i andırır bir “din ve dünyayı karıştırmama” dayatması zannediyorlar. (“Alternatif sistem kurmak”tan başka bir “dünyaya karışma” biçimi akıllarına gelmediği için, herhalde.) Öyle ki, Ali Bulaç, İslamcılığı savunurken, İslamcılık eleştirisini “Allah’tan bağımsız alanlar yaratma” gibi anlıyor. Bu yüzden “Allah’ın müdahil olmadığı toplu iğne ucu kadar alan yoktur” diyerek itiraz ediyor. Oysa Allah’ın ilmi ve kudreti tabii ki her şeyi kuşatmıştır. (Hiçbir mümin tartışmaz bunu.) Ama Allah, hayatın her alanını tüm detaylarıyla açıklayan bir “sistem” mi indirmiştir insanlığa? Yoksa, belli meseleleri hükme bağlamış, diğer meseleri ise genel ilkelerle yol gösterdiği ve kendisine “akıl” bahşettiği kullarının tecrübesine (ve imtihanına) mi bırakmıştır? Ben ikinci cevaptan yanayım. Bunun İslam’a sadakat konusunda bir zaaf ve eksiklik olduğunu ise düşünmüyorum. Dahası, bir “İslami sistem” olduğunu ve bunu “bildiklerini” ileri süren İslamcıların, bu mevhum “bilgi”den doğan bir iktidar tutkusu içinde olmalarından şüpheleniyorum. Ama bence daha da büyük sorun şu: İslamcıların Müslümanlara kısmen kabul ettirdikleri bu “İslami sistem” tutkusu, içinde yaşadığımız mevcut sistemlere Müslümanca dahil olmayı zorlaştırıyor. Hayali bir “İslam sistem” ütopyası bir kenarda dururken, demokrasi ve piyasa ekonomisi gibi evrensel sistemlere İslami değerler katmak akla gelmiyor. Açılan bu makas da, hiçbirimizin istemediği bir sonucu doğuruyor: “Sekülerleşme”, yani dinden uzaklaşma.