Gaspıralı’nın Kooperatifleri ve Kooperatiflerimiz - 8
Üstadım Süleyman Karagülle geçen yıl 24 Mayıs 2021 tarihinde vefat etti; bu yazılar O’nu anmak ve özellikle de örnek alınası mücadelesini anlatmak içindir...
Gaspıralı İsmail Bey’in çok zor şartlarda yaptıklarını özetlemeye devam…
* Rusya’nın işgal ettiği topraklarda kurulan binlerce Usul-ü Cedit Okulu, kelimenin tam anlamıyla zengin-fakir, kadın-erkek toplumun bütün katmanlarından insanların bir araya gelerek “İmece” usulü ile kurdukları okullardı. Bu okulları kuran “kooperatİf bİlİnç” Türk aydınlanma hareketinin temelini oluşturmaktadır. Başarısının temelinde bu “kooperatİf bİlİnç”i uyarmak ve doğru alana yöneltmek yatmaktadır.
* İsmail Gaspıralı, hiçbir zaman devleti beklemedi. Ağır çarkları döndürmeye çalışmak gibi bir gayreti olmadı. O, halkına inandı ve doğru adımları atarak millete hizmet gayesi ile işine sarıldı. Türk milletinin birlikte hareket güdüsünü tetikledi ve “imece” ile nelerin başarılabileceğini gösterdi. Bu yönü ile bakıldığında her bir Usul-ü Cedit Okulu’nun, insanların biraraya gelerek kurduğu “kooperatif okul” olduğu görülecektir.
* O zamanki Çarlık Rusya’sındaki Türkleri uyandırma düşüncesi ve hreketi…
* 1878’de Bahçesaray belediye başkan yardımcısı seçilen İsmâil Bey ertesi yıl belediye başkanlığına getirildi ve 1884 yılına kadar bu görevde kaldı.
* Gaspıralı İsmail Bey, bütün muhteviyatının Rusçası ile birlikte yayımlanması şartıyla Tatarca bir gazete neşrine muvaffak oldu, ilk nüshası 22 Nisan 1883’te Bahçesaray’da Tercüman adıyla çıkan bu gazete haftada bir gün yayımlanıyordu. Ekim 1903’ten itibaren haftada iki gün, 1912’den sonra günlük olarak yayımlanan Tercüman Kırım’da Kırım Tatarları’nın ilk Türkçe gazetesiydi.
* 1884’te Bahçesaray’da ilkokul seviyesinde ilk mektebi açtı.
* Kırk günde Türkçe okuma yazma öğretileceğini ilân etti ve başardı. Gerçekten de “usûl-i savtiyye” adını verdiği yeni bir metot kullanarak kırk gün sonra eşrafın ve halkın hazır bulunduğu açık bir imtihanla talebenin bunu başardığını gösterdi. Onun bu ilk denemesi, ileride daha da geliştireceği maarif sistemini Rusya İmparatorluğu içindeki Müslüman mekteplerine
* Usûl-i Cedîd adını verdiği sistem kısa zamanda çok yaygınlaşmış ve bir döneme damgasını vurmuştur. Bu tabirden yola çıkılarak, 1917’ye kadarki dönemde Rusya’da bu tarzda yetişen millî-reformist kadrolar Cedîdciler olarak adlandırılmıştır.
* Gaspıralı İsmail Bey, Müslüman Türk kızlarının eğitiminde de öncülük yaptı, ilk Usûl-i Cedîd Kız Mektebini ablası Pembe Hanım Bolatukova’ya 1893’te Bahçesaray’da açtırdı.
* 28 Ağustos 1905’te I. Bütün Rusya Müslümanları Kurultayı akdedildi. Gaspıralı İsmail Bey’in başkan seçildiği bu kongrede her sahada teşkilatlanma kararı alındı.
* İsmail Gaspıralı Bey’in önemli rolü olan bütün bu faaliyetler sonunda 10 Mayıs 1906’da açılan Devlet Duması’na Müslümanlar yirmi beş milletvekiliyle katıldı.
* Gaspıralı’nın savunduğu Rusya’daki bütün Müslümanların maarif sisteminin birleştirilmesi, bütün Müslüman çocuklarına ilköğretim mecburiyeti konulması, rüşdiyelerin açılması, öğretim dilinin Osmanlı Türkçesi olması gibi fikirlerden meydana geliyordu.
* 1905 yılı sonlarında Bahçesaray’da yayın hayatına giren Âlem-i Nisvân, sadece Kırım Tatarları’nın değil, bütün Rusya Türkleri’nin tarihlerindeki ilk kadın dergisi oldu.
* Kahire’de bir Dünya Müslümanları Kongresi toplama teşebbüsünde bulundu...
* 1912’de Usûl-i Cedîdi dünyada en fazla Müslüman nüfusa sahip ülke olan Hindistan’a tanıtmaya karar verdi, bu amaçla Şubat 1912’de Bombay’a gitti ve oradaki mahallî Müslüman teşkilâtı olan Encümen-i İslâmiyye ve mahallî kadı ile temasa geçti…
* Hindistan’ın Bombay şehrinde bir Usûl-i Cedîd Mektebi açarak burada “kırk günde okuma yazma öğretme” metodunu başarıyla uyguladı.
(Dahası da var ama örnek alıp yapmak isteyenler için bu kadarı da yeter de artar bile!)
Not: Kurduğu kooperatİflerle Gaspıralı İsmail Rusya’daki zor şartlarda bütün bunları yaptıysa biz Türkiye’de her alanda neden KOOPERATİFLER kurup yapmıyoruz? RNE